Նկարագրուած
կրակը`
որ
տեղի
ունեցած
է
ի
Պօլիս`
շատ
աւելի
համառօտ
կը
յիշատակուի
նաեւ
առ
Մխիթար
հասած
ուրիշ
չորս
թղթերու
մէջ:
Եւ
որովհետեւ
ասոնք
ամբողջացումն
են
մեր
հրատարակածին
զանց
չենք
ըներ
մէջ
բերել
հոս:
Անստորագիր
նամակ
մը
այսպէս
կըսէ.
«Այրեցաւ
Ղալաթիայ
սկսեալ
ի
թօփխանաէն
մինչեւ
ի
Եանի
Խափուն,
այսինքն
ի
Ս.
Պետրոսն.
հայոց
ժամն,
4
յունաց
ժամ,
ճէզուիթաց,
քափուչինից,
տօմինիգանից,
այրեցան
յուլիսի
10:
Բայց
բերթէն
ի
դուրս
ոչ
կարաց
ելանել
կրակն,
ուսին
մնացին
տունք…
եւ
այլոց
ամենայն
հրէից
մինչ
ի
Եաղ
խափանին
դրսդին
եւ
անդէն
շիջան:
Եւ
այսքանս
այրեցաւ
ի
6
ժամն
ի
սաստիկ
բռնութենէ
հողմոյն
(գր.
1731
յուլիս
10):
Հ.
Թովմաս
վարդապետ
կը
գրէ.
«Ի
Թօփխանային
կողմէն
սկսաւ
հրդեհումն
ի
յուլիս
10,
եւ
այնքան
տարածեցաւ`
զի
բոլոր
Ղալաթիա
գրեթէ
ի
մոխիր
դարձաւ.
բոլոր
եալուն
զերծաւ…
Բայց
ի
մէջ
Ղալաթիու…
ճէզվիթաց
վանքն
եւ
ժամն,
հայոց
ժամն,
Ս.
Գեւորքայ
ժամն,
Ս.
Պետրոսի
ժամն
եւ
այլք
բնաւք
տունք
կիզեցան
(բաց
ի
Փէրշէմպէ
պազարիէն)
մինչեւ
ի
Ղուլէզաբուն
պարիսպն»
(գր.
1731
յուլիս
21):
Իսկ
Հ.
Պ(օղոս)
վարդապետ
երկու
նամակներ
ունի,
ուր
կը
յիշուի
այդ
հրեդեհը:
Առաջնոյն
մէջ
(անտարակոյս`
վրիպմամբ)
կը
նշանակէ
տարբեր
թուական
մկ
կրակի
օրուան,
այսպէս.
«Ի
յուլիսի
26,
ի
յարտաքոյ
դրանէ
Թօփխանու
եմուտ
ի
Ղալաթեաց
հուր
մի
մեծ,
որ
հրդեհեաց
յամենայն
եկեղեցիքն
եւ
զամենայն
տունս
եւ
արտաքոյ
պարսպի
եղեալքն,
այսինքն
ի
Սիրքէճի
իսկէլէէն
մինչեւ
ի
Պալըք
պազարին,
ոչ
այրեցան,
(գր.
1731
օգոստոս
3
ի
Սամաթեայ:
)
Երկրորդ
թուղթը
հետեւեալ
երկտողն
ունի`
ինչ
որ
այլք
չունին.
«Ի
հրկիզութեան
Ղալաթեայու`
եկեղեցին
իւրեանց
[Դոմինիկեանց]
աւերեցեալ
էր
ի
զինուորաց
տաճկաց
այժմ
բովանդակ
բլուցեալք
ինքեանք
զեկեղեցին
եւ
զմերանն
իւրեանց
նորոգապէս
սկսան
շինել.
(գր.
1731
նոյեմբեր
1):
Հ.
Թովմասի
եւ
Հ.
Պողոսի
յիշեալ
նամակները
Պօլսէն
ղրկուած
են:
Գերամեծարելի
եւ
սրտէ
սիրեցեալ
Հօր
մերում
եւ
սիրելի
եղբոր
իմում
տեառն
տեառն
Պետրոս
Աստուածաբանութեան
վարդապետիս
ամենեքեանս
մեծ,
եւ
փոքր :
…
Թվին
Հայոց
1180
յուլիսի
9
ուրբաթ
գիշեր
սահաթք
6
ու
կէսին
կրակ
եղաւ,
Թօփխանային
դրսըդին
էրէցաւ.
խանտէկի
մէջի
տէյիրմեներուն
դիմացի
տներն,
խանութներն,
սալախանաներ
էրեցաւ,
քամին
սաստկացաւ
Տէյիրմեներուն
վրայէն
կրակն
ներս
մտաւ
չուխուր
օտալարն
վարը
քովի
խաֆաֆներն
ըսկըսեց
այրել,
քամին
եւս
առաւել
սաստակացաւ.
ետս
հայոց
ժամն,
քիրէճ
խափուն,
էյրի
խափուն,
հոռմներուն
չորս
ժամն
հանդերձ
տներովն,
տայիրին
տուն,
ֆռանկաց
Եկեղեցին,
քէմէրալթն
մոմխանան
խուռշուլու
մաղազային
տկերովն
սիմայ
քվերցս
նստած
տունը…
ետս
մեր
խեղճ
ողորմելի
տունն…-
աստուծոյ
ողորմութեամբ
վնաս
մի
չեղաւ
Խառաքօյէն
մինչեւ
Պալխպարը.
վերի
կողմը
սուրբ
Գեվորքա
եկեղեցի
էրեցաւ.
Ս.
Պետրոս
եկեղեցին
քայքայեցին,
կրակն
մարեցաւ,
խանութին
վնաս
չէղաւ,
շափաթ
լուս
սահաթը
6ին
մարեցաւ.
դուրսի
կողմը
եալըներուն
վնաս
մի
չէղաւ.
Կէնի
ճամիին
քովէն
մինչեւ
Թօփխանային
դուռը
պարիսպին
տկերովն
մէկ
տուն
մի
չմնաց
այսպէս
իմանաս:
…
Յուլիսի
6-էն
մինչեւ
գիր
գրեալ
ժամանակս
էրկու
իրէք
հարուր
տուն
խանութ
շինվեցաւ
անթիվ…
Նվաստ
ծառայ
քո
Տիրացու
Վարդան
եւ
որդի
իմ
Պետրոս
Գրեցաւ
գիրս
Հայոց
թվին
1180
[=1731]
սեպտեմբեր
9
[Կ .
Պոլիս]
