ԿԵ .
Կարեւորագոյն
վաւերագիրերու
մէջ
դասելի
անտիպ
թուղթ
մ'է
որ
կը
ներկայանայ
հետեւեալը:
Ո'չ
մէկ
տեղ
յիշատակութիւն
չկրցանք
գտնել
այդ
հայ
կուսանին,
այսինքն
«Էզիզ
Մարիամու
քաղաքաւ
էնկուրեցւոյ»
եւ
անոր
կենսագրութեան
մասին:
Անտեղեակ
կը
թուին
հրատարակուած
կենսագրութիւններ
սուրբերու
եւ
այլ
երեւելի
անձանց.
բառ
մ'իսկ
չենք
գտներ
Հ.
Ալիշան
գործոց
մէջն
ալ:
Հետաքրքրաշարժ
թուղթիս
ճակատը
գրուած
է.
«Ի
ձեռն
տեառն
մերոյ
ամենապատիւ
Մխիթարայ
աբբայի
ձօնեսցի
աստուծոյ
».
մեզ
կը
թուի
որ
գրուած
է
ան`
Եկեղեցական
Բարձրագոյն
Իշխանութեան
ներկայացնելու
համար:
Օրինակ
քարտեզին
գրեցելոյն
ի
քաղաքն
էս,
որ
է
գլխաւորն
բռօվէնցայու
յուլիսի
25,
1735
(1736
?),
ի
յազնուական
տեառնէ
պարոն
առնայու
առ
մարքէզի
այսինքն
գերազանցագունեղ
թագաւորիկ
Վիլլանօվայու
դեսպանի
քրիստոնէագունեղ
արքային
կալլիացւոց
ի
դուռն
օսմանցոց:
Գերազանցագունեղ
տեր
իմ
իշխան
Զի
որպէս
եղեւ
ինձ
ունիլ
զգործառնութիւն
ի
յոմանց
տրարիցն
հայ
Էզիզ
Մարիամու
քաղաքաւ
Էնկուրեցւոյ,
որ
է
գլխաւորն
Գաղատիոյ,
պարտական
վարկայ
զիս
համառօտաբար
գրել
զայսցանէ
զոր
ինչ
եղեն
գերազանցութեան
ձերոյ,
որ
էր
պատճառ
եւ
հեղինակ
սոցայ:
1734
սեկտեմբերի
ամսոյն
եմուտ
այս
աղջիկս
ի
վանքն
սրբոյն
Օռսօլայու ,
նորում
գերազանցութիւն
ձեր
ունի
զքոյրս
եւ
զդստերս:
Սա
նսկոբան
մտանելոյն
իւր
կրեաց
զբազում
նեղութիւնս
մինչ
ոչ
ունէր
զոք,
զի
խոստովանիցէր
նմա
զմեզ
իւրս
վասն
պակասութեան
լեզուին,
զի
ոչ
գիտէր
զլեզու:
Ես
ինքնին
եղէ
սմա
թարգմանիչ
առ
ոտս
վերապատուեցեալ
հօրն
պօվթիէր,
որ
է
յիսուսեան
կարգէն,
մինչեւ
ցայն
ժամանակն,
նորում
եղեւ
կարօղ
մեկնել
ինքն
յինքենէ:
Կրօնաւորուհիքն
նոյնոյ
վանից
աղաչեցին
զիս
օգնել,
եւ
ընկերակցել
նմա
մինչեւ
ուսանիցէր
զլեզուն:
Մէկ
տարի
սա
կրթեաց
զինքն,
եւ
օգնել,
եւ
ընկերակցել
նմա
մինչեւ
ուսանիցէր
զլեզուն:
Մէկ
տարի
սա
կրթեաց
զինքն,
եւ
ուսաւ
զամենայն
ընդ
զարմացմամբ
բովանդակ
վանիցն:
Պարոնտէր
արհի
եպիսկոպոսն,
ոչ
գիտեմ
վասն
ոյր
պատճառաց
օրէ
օր
ձգեաց.
եւ
երկարեաց
զմխիթարելն
գնայ:
Առնէր
զդժուարութիւն
եւս
վասն
խորհրդոյն
դրոշմի,
մինչ
աղչիկն
հաստատէր
թէ
առեալ
իցէ
գնայ
անմիջապէս
սուրբ
մկրտութեանն:
Ժամանեաց
աստ
ի
քաղաքս
եպիսկոպոսն
Վիվերսին:
Խօսեցաւ
ընդ
մեր
արհի
եպիսկոպոսին,
զի
հաճեսցի
միթարել
զմանկուհին
զորս
համընկերակցութեամբ
ընդ
տիկին
մատամային
Պակավուլթ,
որ
է
քոյր
եպիսկոպոսին,
ետ
բերել
գնայ
ի
պալատն
իւր,
ուր
համայնից
հարցաքննութեանցն
աղչիկն
պատասխանեաց
ամենայնիւ
համարձակութեամբ
եւ
արագութեամբ:
Յայնժամ
եպիսկոպոսն
խոստացաւ
նմայ
թէ
ի
մերձակայ
ժամանակին
կատարեցեալ
լինելոյ
է
խնդրուածքն
նորին:
Որպէս
եղեւ
իսկ
եւ
կատարեցաւ:
Մինչեւ
ի
14
մայիսի
թվին
փրկչին
1735
մտաւ
ի
փորձառութիւնն
կրօնաւորական
հաճութեամբ
եւ
զուարճութեամբ
բովանդակ
վանից
միաբանիցն:
Մինչ
վերջացաւ
փորձութիւնն
կրօնաւորական
եղեւ
լիապէս
հաւանութեամբ
ընդունեցեալ
ի
կարգս
քերցն:
Իսկ
ի
12
յուլիսի
1736
եղեւ
ի
գործածեցեալ
արարողութիւն
ի
յեպիսկոպոսէն
Վիվերսին
հայրապետական
զգեստիւն:
Եւ
քանզի
կամեցան
կրօնաւորուհիքն
զի
լինիցիւր
ցուցակութիւն
սորայ
արեւելականիւ
զգեստիւ,
սակս
որոյ
փութապէս
յղեցին
ի
վանքն
զգեստ
ոսկեղէնս,
զակունս,
զմարգարիտս,
եւ
այնքան
լիապէս
զարդարեցեալ
էր,
մինչ
զի
թուէր
որպէս
զմի
թագուհի:
Արարողութիւն
եղեւ
ամենամեծ
փառաւորութեամբ:
Ոչ
կարէն
ընթանալ
ի
քաղաքումն
ի
բազմութենեն
մարդկանց
որք
գային
ի
տեսանել
զարարողութիւնս
զայս,
ոչ
լսիւր
այլ
ինչ
եթէ
ոչ
օրհնութիւնք
վասն
գերազանցութեան
ձերոյ
սակս
մանկուհւոյն:
Արար
ոմն
գերապատիւ
հայր
յիսուսեան
կարգէն
զներբողեանն,
որով
մեծապէս
վարբարձրացոյց
զգթութիւնն
եւ
զպաշտպանութիւնն
գերազանցութեան
ձերոյ,
զորս
առնէ
ազգին
հայոց,
ի
յերկիրն
օսմանցոց:
Նախախնամութիւնն
առածեաց
զմակուհիս
զայս
առ
ճշմարիտ
նաւահանգիստն:
Նոյն
նախախնամութիւնն
պատճառեաց
եւ
ետ
գերազանցութեան
ձերոյ
զմի
մեծ
բարեխօսիլ:
Ճշմարտապէս
զարմանալի
իմն
է
տեսանելն
զնորատունկս
զայս
ընձիւղեալ
եւ
վերաբուսեալ
յարմար
առ
ամենայն
գործս
եւ
ի
կրթութիւն
հասարակութեան
միաբանիցն,
այնքան
վասն
վանքին,
որքան
վասն
եկեղեցւոյն:
Սա
ի
կարգն
շաբաթական
առնէ
զպաշտօնն:
Սա
երգէ
որպէս
իսկապէս
զմի
կալլիացի:
Եւ
հասարակօրէն
կոչեցեալ
է
սուրբ
ոմն :
