Կարոլոս
Զ.
ի
թագաւորութեան
գրեթէ
մայրամուտի
(1711
1740)
պահերուն
կը
կատարուի
Հ.
Թ.
Յովհաննիսեանի
յիշատակած
պատմական
դէպքերը:
Նամակագիրս
կը
հետաքրքրէ
նաեւ
Կերլայի
Հայութեան
կրած
ձախորդութեանց
շուրջ`
տուած
որոշ
բացատրութեամբ
ու
ծանօթութիւններով:
Գերապայծառի
եւ
Գերյարգեցելոյ
Տեառն
Մխիթարայ
Աբբայի,
Աստուածաբանութեան
Վարդապետի,
եւ
Հօրդ
մեծաւ
խոնարհութեամբ,
եւ
բազմաւ
կարօտիւ
մատուցանեմ
զորդիական
ողչոյն,
եւ
զհրատարակութիւն:
…
յանկարծակի
եհաս
լուր
թէ
տաճիկք
ելեալ
ի
Օրշօվայէն`
սպառնան
մտնել
ի
դրանսիլվանիայ ,
եւ
առաթուր
առնել
զամենայն
բնակիչս:
Յայնմ
յերկիւղէ
եւ
ի
կարծեաց
եկելոց`
սկսան
զինչս
իւրեանց
Կեռլացիք
մինն
Գլում,
միւսն
ի
Պիստրիցայ,
եւ
այլք
յայլ
ուրեք,
իբր
փախստականք:
Եւ
այսու
պատճառաւ
մեռացան
գրել
առ
Գերյարգելութիւնդ…
վերջապէս
լուաք
թէ
յետս
ընկերկեալ
են
կայսերական
զօրքն
զմահտականս:
Բայց
յետ
ոչ
բազմաց
աւուրց
մերձեցաւ
ժանտաման
Կերլայի
քաղաքին,
եւ
սկսան
շուրջանակի
մեռանել
կարի
սաստկաբար,
մինչեւ
վերջապէս
եհաս
ի
Կեռլայ,
եւ
մեռան
ի
միում
տան
երկու
տղայք
մինն
զկնի
միւսոյն,
եւ
ոչ
ոք
մերձեցաւ
առ
նոսա,
այլ
թաղեցին
ծնողքն
զնոսա
ի
բակս
իւրեանց,
եւ
դատաւորքն
փակեցին
զտունն
զայն
զամիս
մի,
որպէս
զի
փորձիցեն
արդեօք
ի
ժանտամահէ
իցեն
մեռեալք
թէ
յայլմէ
պատճառէ,
եւ
եւս
որպէս
զի
մի
լնանիցին
այլք,
եթէ
գուցէ
ի
ժանտացաւէ
ի
ժանտացաւէ
իցեն
տղայքն
մեռեալք:
Եւ
քանզի
ասացին
ծնողաց
տղայոց
դատաւորքն
ոչ
թագել
զնոսա
ի
տուրնջեան
այլ
ի
գիշերի,
որպէս
զի
այլազգիքն
մի
իմանայցեն,
եւ
համբաւ
չար
զքաղաքէն
հանիցեն:
Բայց
քանզի
ոչինչ
է
ի
ծածուկ
ըստ
Տեառն
բանի
որ
ոչ
յայտնիցի,
ուստի
գիւղականօք
տեսանելով
զնոսա
լուսով
ճրագի
փորել
զփոս
ի
պարտիզի`
գնացին,
արշաւեցին,
թռեան
եւ
հասին
առ
շրջակայ
այլազգի
իշխանսն,
եւ
համբաւեցին,
թէ
այնքան
սաստկաբար
մեռանին
հայք`
մինչ
զի
ի
տուընջեան
ոչ
կարեն
ունիլ
զժամանակ
զամենայն
մեռեալսն
թաղելոյ,
վասն
այսորիկ
նաեւ
ի
գիշերի
թաղեն:
Եւ
այսպէս
էլ
վատ
համբաւ
զքաղաքէն,
թէ
արաթուր
տապաստ
անկեալ
մեռանին :
Վասն
որոյ
եկեալ
փակեցին
զքաղաքն
շուրջանակի,
եւ
ասացին
հայոց
չելանել
ի
քաղաքէն,
զի
ուր
եւ
գտանիցեն
զնոսա
հրացանով
սպանցեն:
Եւ
այսպէս
աւելի
քան
զվեց
չաբադ
ոչ
ոք
ել
անտի,
եւ
ոչ
ոք
մտանէր
անդ,
մինչ
վերջապէս
իմացան
զճշմարիտն,
թէ
ոչ
ի
ժանտացաւէ,
այլ
ի
Ծաղիկէ
մեռեալք
են
տղայքն:
Եւ
ես
յայսմ
ժամանակի
բնակէի
ի
տան
քեռ
իմոյ,
եւ
յեկեղեցւոջ
լսէի
զխոստովանութիւն,
ըստ
խնդրոյ
Տէր
Մինասին
աւագերէցին,
մինչեւ
փակեցաւ
քաղաքն:
…
վաճառականքն
առուկապ
եղեալ
են,
եւ
ոչ
կարեն
գնալ
ուրեք :
Յամի
Տեառն
1739
Յունվարի
3
ի
Կեռլայ
Նուաստագունեղ
ծառայ
Հ.
Թ.
Յովհաննիսեան
Կ.
ի
Կ.
Անդօնեան
