Այս
երկու
թղթերը
Խոտրջրի
եւ
Կարնոյ
ներքին
շարժումներու
վրայօք
տեղեկութիւններ
կը
հաղորդեն:
Առաջինը
կը
նկարագրէ
Խոտրջրի
հայ
ժողովուրդի
գաղթն
ու
տառապանքը`
տեղական
բնիկ
բարբառովը:
Ա.
Գերյարգելի
Հօր
իմում
Հայր
Ը(ստեփան
)
Վարդապիտ…
…
մեր
Խոտորջուրն
էր
գիւղայ
քաղաք,
զորս
թուով
էր
ԴՃ
տուն,
անցեալ
օգոստոսի
ամսոյն
բոլորն
ելեալ
ի
գիւղէս
քօչեցին
իւրաքանչիւրն
մէկ
յերկիրմ
գնացին,
որ
ամենեւին
մէկ
տում
եւ
կամ
մէկ
մարդմ
չմնաց
ի
մէջ
գիւղիս`
որ
եղեւ
իբրեւ
անապատ
սակս
մեծամեծ
եւ
անտանելի
հարկապահանջութեան,
այն
դառն
աղքատն
ԺԵ
ղռուշ
խարաճ
տուաւ,
թող
զփաշային
սալիանն:
Երկրորդ,
հուսկ
յետոյ
եղկելիս
ելայ
մէկ
քահանայիւմ,
եկեղեցւոյս
զարդն
զոր
ինչ
որ
կայր
բոլոր
սկեստով
եւ
պատկերներով.
նոյնպէս
գրեանքս`
որ
ի
հայրութենէ
քումէ
ընկալեալ
էի,
եւ
յայլմէ
տեղէ,
սոքա
ամենեքեան
ընդ
այս
քահանայի
տարաք
վայրաբնակ
տեղ
մի
ի
ծերպս
վիմի
պահեցաք,
եւ
թողեալ
գնացաք
թորթում,
բոլոր
ձմեռն
անդ
մնացաք.
յերբ
մեծ
պասին
դարձաք
եւ
եկաք
տեսանել
զգրեանս
եւ
զայլ
բարիս,
անձրեւն
իջել
էր,
բոլոր
գրեանքն
եւ
պատկերքն
թրջել
էին,
եղեալ
էին
որպէս
զթուոշի,
յոյժ
ցաւեցայ,
դեռ
ես
ցաւիմ
մեծամեծ
ցաւոք:
Էրզրում
այնքան
բազմացան
չարաճըճիկ
զօրպէներն`
որ
հնարք
չկար
գիւղէն
մարդ
մտանէր
քաղաքն,
իսկոյն
կսպանէին
եւ
զինչս
նորա
կառնէին:
Ատադ
արարին`
ահայ
բոլոր
տարիմ
է,
որն
ԴՃ
հօխայ
յրախի
հայոց
իրիցներուն
կառնուն,
մեր
ուղափառ
քահանային
մէկն
բռնեցին
շատ
ստակ
տուքանք
տուին,
կրակն
յնկել
է
Էրզրում
կայրէ.
ոչ
պէզրկեան
մնաց
եւ
ոչ
տուն ,
բոլորն
յէլան
քաղաքէն:
Մեր
քերօբէ
վարդապետն
տարի
եւ
Բ
ամիս
եղեւ
որ
Կիւմիւշխանայ
նստել
է`
վասն
ահին,
ոչ
կարէ
գնալ
Էրզրում,
նոյնպէս
եւ
Տրապիզոն
հիմնաշիրջ
եղեւ
իսկի
անուն
մի
տալ:
…
Դարձեալ
մերփաշան
եկաւ
մեր
օլքեան
`
այսինքն
բերթ
արքակն,
համշէնու
մէկ
զօրապէմ
Ձ
թուանքչիով
բերից
քովն,
եւ
ինծ
տարաւ
առընթեր
իւր
ասաց
ժողովուրդ
վասն
էր
թողիր
որ
քոչեցին.
ասացի
թէ
վասն
ծանր
խարաճին
քոչեցին
եւ
լադին,
ասաց
ահա
այս
զօրպէն
հովիւ
կու
դնեմ
գրեայ
ժողովրդեանտ
որ
կրկին
յետս
դառնան`
ապա
թէ
ոչ
քեզ
կու
տանջեմ,
ասի
նոքայ
իմ
գրով
չեն
գալ.
յետոյ
ենք
մէկ
քանիմ
տուն
զօրով
բերեց.
դեռ
եւս
Գ
բաժինն
դուռն
են
ըՍտամպօլ
մարդ
ղրկեց… :
Մնամ
պատրաստական
յամենայնի
Յամի
Տեառն
1761
յունիսի
2
(Կարին
)
Նուաստ
ծառայ
տէր
Յակոբ
Տէր
Ղազարեան
