Գիրք պատմութեանց

ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՎԱՍՆ ՆՇԽԱՐԱՑ ՍՐԲՈՒՀՒՈՅ ԿՈՒՍԻՆ ՀՌԻՓՍԻՄԵԱՅ, ԹԷ ՈՐՊԷՍ ԳՏԵԱԼ ԵՒ ՀԱՆԵԱԼ ԵՂԵՒ ՆԱ Ի ՖՌԱՆԿԱՑ ԵՒ ԹԷ ՈՐՊԷՍ ՏԱՐԵԱԼ ԵՂԵՒ Ի ՍՊԱՀԱՆ ՔԱՂԱՔ

Ի ժամանակս առաջնորդութեան Մելքիսէթ Կաթուղիկոսին, յետ մեծ սուրգունին, եկին ի Ֆռանկաց աշխարհէն Ֆռանկ Պատրիք յաշխարհս Հայոց, եւ մտին ի գաւառսն Արարատու, եւ սկսան շրջիլ ի վանօրայսն Հայոց՝ որք կան ի գաւառին։ Եւ պարզամիտ ազգն Հայոց, ոչ գիտէին, թէ զինչ դիտաւորութեամբ շրջին նոքա, բայց նոքա ըստ մարդելոյզ եւ երեսահաճ եւ խաբուսիկ բարոյից իւրեանց զամենեսեան հաճեցուցանէին յինքեանս. որք եւ պատահեցան կաթուղիկոսին Մելքիսէթի՝ եւ ետուն նմա աղերս, եւ ոսկի դահեկանս, զի մի լիցի հետաքրքիր եւ կամ վրէժխնդիր գործոց նոցա. զոր առ յապայն առնելոց էին։

Ունէին Պատրիքն ընդ իւրեանս գիրք մի որպէս զաշխարհացոյց իւրեանց գրովն եւ լեզուաւն, որ հաւաստեաւ եւ անվրէպ ցուցանէր, թէ ուրանօր իցեն գերեզմանք եւ դամբարանք սրբոցն՝ որք կան եւ ի վանօրայս Հայոց, եւ զորպիսութիւն շինուածոց մատուռացն եւ թէ յո՛ր կողմն իցէ դուռն եւ լուսամուտն։ Եւ ի շրջիլն իւրեանց ի վանօրայսն, այն գրովն գտանէին զնշխարս սրբոցն, եւ տային ինչս բնակչաց վանիցն՝ եւ զնշխարսն առնուին։

Եւ ի շրջագայիլն իւրեանց եկին ի գիւղն Կարենիս, իջին ի վանքն Առաքելոց, որ ի մէջ ձորոյն է շինեալ, եւ այն գրովն գտին զգլուխն Անդրէի առաքելոյն, որ մինչեւ ցայն ժամանակն ոչ գիտէին բնակիչք վանացն՝ նա եւ ամենայն գաւառականքն, թէ ուրանօր իցեն գերեզմանք առաքելոցն. այլ միայն աւանդութեամբ լուեալ էին որդիք ի հօրէ եւ հաւուց՝ թէ անդէն կան գերեզմանք սուրբ Աւետարանչին Մատթէոսի եւ Անդրէի առաքելոյն, բայց զտեղին բնաւ ոչ գիտէին։ Իբրեւ գնացին Պատրիքն ի վանքն, եւ փորեցին ի ներքոյ բեմին տեղի ինչ՝ ուր գիրն իւրեանց տայր զնշան. եւ ահա տեսին բացեալ եւ յայտնեալ եղեւ գլուխ Անդրէի առաքելոյն որպէս եւ գիրքն տայր նշան յաղագս գլխոյն. եւ ընդ հանել գլխոյն, սոսկումն եւ զարհուրումն իմն անկեալ է ի վերայ Պատրեացն։ Իբրեւ հանեալ եղեւ գլուխն, նոյնժամայն եպիսկոպոս վանացն յափշտակեալ է զգլուխն ի ձեռաց Պատրեացն եւ ոչ է տուեալ, այլ զնոսա դատարկ արտաքս առաքեալ է ի վանացն։ Եւ սուրբ գլուխն Անդրէի առաքելոյն կայ այժմ ի նոյն վանքն, որ բազում անգամ ուխտ արարեալ եւ համբուրեալ եմք զնա։

Իսկ Պատրիքն զկնի շրջագայութեանց յոլովից կամ սակաւուց եկին ի սուրբ աթոռն Էջմիածին, եւ անդ օթեվանս կալեալ կացին զբազում աւուրս, եւ ըստ մարդելոյզ հնարից իւրեանց հաւատարիմք երեւեալք յաչս վանականացն եւ գեղականացն՝ հաճեցուցեալ են զնոսա յինքեանս։ Եւ յամենայն աւուր գնային եւ գային Պատրիքն ի տաճար սրբոց կուսանացն Գայիանեայ եւ Հռիփսիմեայ. եւ երեքին տաճարքս այսոքիկ, եթէ Էջմիածին, եթէ Գայիանեայ, եւ եթէ Հռիփսիմեայ, էին աւերեալ, խախտեալ եւ խարխալեալ եւ անշքացեալ, իբրեւ զտաղաւար յայգւոջ մրգապահաց եւ իբրեւ զհովանի ի մէջ սեխենեաց ըստ մարգարէին Եսայեայ [հմմտ. Ես. Ա 8]։ Եւ յԷջմիածին կային միայն միաբանք սակաւք, եւ այնք եւս յոյժ տգէտք եւ գռեհիկք։ Իսկ Գայիանեայ եւ Հռիփսիմեայ ամենեւին անբնակ եւ անպարիսպ, նա եւ դրունք եւս ոչ գոյին եկեղեցեացն եւ խորանացն, եւ յարտաքուստ կողմանէ տանիսն բովանդակ եւ երեսք որմոցն քանդեալ, եւ հիմունքն խարխալեալ եւ խրամատեալ. եւ ի ներսի կողմանէ բեմն եւ յատակն եկեղեցւոյն քանդքանդեալ եւ բովանդակ եկեղեցին եւ խորանքն աղբովք անասնոց լցեալ, վասն զի յաւուրս ամարայնոյ եւ ձմերայնոյ անասունք, որպէս եզինք եւ ոչխարք մակաղէին ի մէջ եկեղեցեացն, եւ Գայիանեայ տաճարի տանիքն բովանդակ իջեալ էր, եւ որմունքն միայն կային կանգնեալ եւ ոչ այլ ինչ։

Եւ ըստ սովորութեան իւրեանց Պատրիքն անխափան երթային եւ գային ի տաճար սրբուհւոյ կուսին Հռիփսիմեայ. եւ մատուռն գերեզմանին Հռիփսիմեայ խոր ի մէջ գետնոյն շինեալ կայր ի ներքոյ աւագ բեմին, եւ զբեմն ի վերուստ կողմանէ ի վերայ մատրանն կառուցեալ կազմեալ էին ի տեղւոջ իւրում ի մէջ աւագ խորանին։ Իսկ զդուռն կամ զլուսամուտ մատրանն ոչ ոք էր տեսեալ, զի ոչ էր յայտնի, քանզի շինող մատրանն եւ եկեղեցւոյն իմաստութեամբ էր արարեալ զառնելն իւր. զի զդուռն մատրանն եւ զնորին ճանապարհն ի կողմանէ էր թողեալ ի մէջ հիւսիսային խորանի եկեղեցւոյն. եւ ըստ չափու երկայնութեան եւ լայնութեան դրան մատուռին, մեծ եւ անշարժելի վէմ մի, զոր ո՛չ ոք կարէր շարժել, կոփեալ էին եւ սահմանեալ ի մէջ դրան մատրանն կափարիչ նմին. եւ այնպէս իմաստութեամբ հնարեալ էին, որ ոչ ոք իմանայր եւ կամ համարէր յայնմ տեղւոջ գոլ դուռն կամ զվէմն կափարիչ նմին, այլ համարէին զվէմն իբրեւ զմի ի շարեալ վիմաց որմոյն։ Եւ ի մերս ազգէս ոչ ոք էր տեղեակ սոցա՝ ոչ մատրանն եւ ոչ դրան նորին։ Եւ Ֆռանկ Պատրիքն գրով իւրեանց գտեալք էին զդուռն մատրանն եւ զբազում երկս եւ զաշխատանս կրեալք են ի վերայ կափարիչ վիմին թէ ի բաց բարձցեն, եւ ոչ են կարացեալք. եւ յետ բազում աշխատանաց, խոկմանց եւ մտածութեանց, որ վասն բանալոյ դրանն, իբրեւ զփորձ առեալ են թէ ոչ լինի, ապա թողեալ են զդուռն մատրանն, եւ եկեալ ելեալ են ի բեմն ի յաւագ խորանն, եւ ի վերուստ կողմանէ բեմին առաջի եւ ի ներքոյ խորհրդանոցին, ըստ նշանակելոյ գրոյն իւրեանց զճանապարհ դրանն, հանդէպ նմին փորեալ են այնքան, մինչ ծակեալ են զառաստաղ ճանապարհի դրանն, եւ իջեալ ի ներքս ի մէջ ճանապարհին. եւ ապա այնքան աշխատեալ են ի ներքուստ եւ յարտաքուստ, մինչ որ զկափարիչ վէմն ոստուցեալ են ի տեղւոյն՝ եւ արտաքս ձգեալ ի մէջ հիւսիսային խորանին։

Յետ այսոցիկ իջեալ են ի մէջ մատուռի գերեզմանին եւ զտապանաքար գերեզմանին թաւալեցուցեալ են ի բաց, եւ փորեալ զգերեզման կուսին Հռիփսիմեայ այնքան, մինչ հասեալ են ի տապան, յորոյ միջի կայր եդեալ սուրբ նշխարքն Հռիփսիմեայ եւ առաւել եւս փորեալ են մինչ զտապան նշխարացն ոստուցեալ են ի բնական տեղւոյն եւ յամրութենէն։ Եւ ապա զտապանն լի նշխարօքն ի մատուռէն արտաքս բերեալ են ի մէջ մեծ եկեղեցւոյն՝ եւ կամեցեալ են առնուլ զնշխարսն։

Եւ ի խնամոց եւ յողորմութեանցն Աստուծոյ եւ յաղօթից սրբոյ Լուսաւորչին, ի նմին ժամու նոյն աւուրն երկուք ոմանք յեպիսկոպոսացն սուրբ Էջմիածնի, միոյն անուն Գրիգոր եպիսկոպոս, եւ միւսոյն՝ Վարդան եպիսկոպոս, ելեալ են ի զբօսանս շրջագայիլ. եւ շրջելով հասեալ են ի տաճարն սրբուհւոյն Հռիփսիմեայ, եւ յայնմ ժամու պատահեալ են ի վերայ՝ որ Պատրիքն զտապանն նշխարօքն բերեալ են ի մէջ եկեղեցւոյն՝ եւ կամէին առնուլ զնշխարսն, եւ ի հարցանելն եպիսկոպոսացն ընդ պատրեացն վասն իրացն՝ եւ նոքա թէպէտ բանս ինչ յօդեալ եւ բարբանջեալ են, այլ անյարմար։ Իսկ եպիսկոպոսացն շրջեալ յեկեղեցին եւ զամենայն տեսեալ, ի վերուստ զծակն, եւ ի կողմանէ զդուռն, եւ զմատուռն, եւ թաւալեցուցեալ զտապանաքարն, եւ փորեալ զգերեզմանն, խռովմամբ եւ զայրացմամբ եկեալ են առ Պատրիսն եւ արարեալ կագ եւ կռիւ եւ աղմուկ ընդ նոսա մինչ զմիմեանս հարկանել եւ վիրաւորել, որ եւ զգլուխ Վարդան եպիսկոպոսին հարեալ էին Պատրիքն եւ վիրաւորեալ. զի պատրիքն երեք են լեալք, եւ եպիսկոպոսունքն երկու, եւ զսպի եւ զտեղի վիրացն եցոյց մեզ ի ժամանակս յայս, որ եւ զպատմութիւնս զայս նա պատմեաց մեզ, որոց ինքն ականատես էր, որոյ Տէր ողորմեսցի եւ թողցէ զյանցանս նորա։ Եւ եպիսկոպոսունքն ոչ են թողեալ առնուլ զմասն ինչ ի նշխարացն Պատրիքն յայնմ ժամու. եւ յետ մարտնչելոցն եւ կռուելոյն, երկոքին եպիսկոպոսքն բարձեալ են զտապանն լի նշխարօքն՝ եւ բերեալ են յԷջմիածին, եւ պատրիչքն եւս եկեալ են ընդ նոսա յԷջմիածին։ Իսկ եպիսկոպոսքն զտապանն նշխարօքն լի եդեալ են ի մէջ հրապարակի, եւ ի լսել միաբանիցն ժողովեալ են ի վերայ. այլ եւ գեղականքն, եւ կաթուղիկոսն Մելքիսէթ ինքն իսկ։ Եւ որք եկեալ տեսանէին եւ իմանային, հիացեալ զարմանային եւ ասէին. «Մեք՝ որ ի հարց եւ ի հաւուց աստ ծնեալ եմք եւ սնեալ, յայսքան ժամանակս բնաւին ոչ եմք տեղեակ սոցա, եւ սոքա արք օտարք նաեւ պանդուխտք, զիա՞րդ կարացին գտանել եւ առնել զայսպիսի գործե։ Եւ յաղագս եղելոյ գործոցս եպիսկոպոսունքն եւ միաբանք վանացն յոյժ սրտմտութեամբ եւ սաստիկ բարկութեամբ վէճ եդեալ՝ եւ աղմուկ արարեալ կռուէին ընդ պատրեացն. եւ մնային կաթուղիկոսին, թէ դատապարտեսցէ զպատրիսն, եւ վրէժխնդիր լինիցի նոցա. իսկ նա որ առեալ էր ի պատրեացն զոսկի դահեկանսն, ոսկեաւն այնու կաշառակուր լեալ էր տեսարան մտաց նորա, ոչ եղեւ վրէժխնդիր, այլ թոյլ տուեալ անհոգ էր։

Եւ յայնմ ժամու պատրիչքն ունէին ընդ ինքեանս՝ յառաջագոյն քսակս կազմեալ ի մոմլաթէ՝ այսինքն ի մուշամբայէ. վստահացեալ յերեսպաշտութիւն կաթուղիկոսին, եկեալ յառաջ ի վերայ նշխարալի տապանին, եւ բացին զքսակն, եւ ոմն ի պատրեացն պատեաց զձեռն իւր մաքուր եւ սպիտակ դաստառակաւ՝ եւ առեալ ի նշխարացն ելից ի քսակն, եւ կամէին զամենայն նշխարսն առնուլ. եւ ի տեսանելն զայն եպիսկոպոսացն՝ լի եղեն ցասմամբ եւ բարկութեամբ, ի վերայ եկեալ հարին զպատրիսն եւ ի բաց վարեցին. եւ ոչ թողին այլ եւս առնուլ ի նշխարացն՝ այլ յոլովն մնաց ի մէջ տապանին, եւ զգլուխն եւս առեալ էին պատրիչքն, զայն եւս յափշտակեցին եպիսկոպոսքն եւ եդին ի մէջ տապանին։ Եւ ասէր վերոյիշեալ Վարդան եպիսկոպոսն, թէ ցորքան ոչ էին մերձեցուցեալ ձեռս ի նշխարսն, որակն եւ գոյն նշխարացն սպիտակ էր, եւ յորժամ ձեռն մերձեցուցին՝ գոյն նշխարացն դարձաւ ի դեղնութիւն։

Եւ ի վերայ այսց ամենայնից սկսան լալ եւ ողբալ եպիսկոպոսունքն. եւ ասել առ կաթուղիկոսն բանս տրտնջանաց եւ մեղադրանաց, թէ արդարադատն Աստուած լիցի քեզ վրէժխնդիր յաղագս նշխարաց սրբոցս, զի յաւուրցն սուրբ Լուսաւորչին մինչ ցայսօր ոչ էին խախտեալ կամ ուրեք ցրուեալ նշխարք սրբոցս այսոցիկ, եւ սոքա էին սկիզբն եւ հաստատութիւն հաւատոյս Հայաստանեայց, եւ լիութիւն եւ բարութիւն աշխարհիս, եւ դու այսօր ցրուեցեր։ Եւ յետ լալոյ եւ սգալոյն իւրեանց՝ եպիսկոպոսունքն բարձին զտապանն մնացեալ նշխարօքն եւ դարձեալ տարան ի տաճար սրբուհւոյն Հռիփսիմեայ, եւ իջուցեալ ի մէջ մատուռին, եւ խորագոյն փորեալ զգերեզմանն եդին զնշխարալի տապանն ի մէջ գերեզմանին, եւ յամենայն կողմանց կրով եւ խճով մածուցեալք ամրացուցին. եւ ծածկեալ զգերեզմանն եդին ի վերայ զտապանաքարն։ Իսկ զդուռն մատուռին ո՛չ խցին, այլ մնաց ի բաց, որպէս եւ արդ տեսանի. եւ զծակն, զոր ի վերուստ ի բեմէն ծակեցին, զայն խցին, բայց խուզողացն յայտնապէս երեւի ի ներքոյ ի ճանապարհէն քանզի ի վերայ ծակին եդեալ քարինքն դեռ եւս սպիտակ են։

Իսկ պատրիքն առեալ զքսակով նշխարսն սրբոյն Հռիփսիմեայ եւ գնացին ի քաղաքն Երեւան, եւ խորհէին, թէ ընդ որ ճանապարհաւ տարցեն յաշխարհն իւրեանց, քանզի Հոռոմոց աշխարհաւն ոչ կարէին գնալ վասն երկիւղին Օսմանցւոց, զի մեծ թշնամութիւն եւ սաստիկ մարտ պատերազմի գոյր յայնմ ժամանակի ի մէջ Օսմանցւոց եւ Ֆռանկաց, եւ յայսմ պատճառէ ոչ կարէին Օսմանցւոց աշխարհաւ գնալ։

Եւ ապա ելին պատրիքն Երեւանայ եւ զնշխարն ընդ ինքեանս առեալ՝ եկին յերկիրն Նախչուանայ, ի գաւառն Երնջակու, ի գիւղն Ֆռանկաց Ապարաներ. եւ անդ զնշխարսն արարեալ են երկու եւ երեք բաժին. եւ պատրիչքն ինքեանք մնացեալ են անդէն, եւ զերկու մասն նշխարացն կալեալ են առ ինքեանս եւ զմի մասն ընդ հաւատարիմ արս իւրեանց առաքեալ են ի քաղաքն Սպահան, ի վանքն Ֆռանկաց, զոր Հուսէնիայ անուն կոչեն. քանզի երեք վանք կայ Ֆռանկաց ի մէջ քաղաքին Սպահանու. եւ բերողք նշխարացն բերեալ հասուցեալ են զնշխարսն ի Հուսէնիայ վանքն Ֆռանկաց, եւ սնդկով ի տան միում պահեալ են, եւ սպասէին դիպող ժամու, զի առեալ տարցեն ի վերայ Բանդարու ի քաղաքն Գուայ՝ յերկիրն Փուրթուկէշին, զի անտի նաւով տարցեն ի բուն իսկ ի Ֆռանկստան։

Եւ Դաւիթ կաթուղիկոսն այս ամենայն եղելոցս ոչ էր գիտակ, քանզի յաւուրսս յայսոսիկ բնակեալ էր նա ի քաղաքն Սպահան. ունէր եւ Դաւիթ կաթուղիկոս ի Հայոց ազգէն՝ իւր հաւատարիմ սպասաւոր այր մի՝ որում անունն էր Գրիգոր, ճարտար եւ զգոյշ ի սպասաւորութիւն եւ ի գործ իւր։ Եւ գիտէր այրս այս զլեզու Ֆռանկաց՝ որ միշտ գնայր ի վանքն Ֆռանկաց՝ եւ առնէր նոցա սպասաւորութիւն վասն մարմնաւոր օգտի իւրոյ. եւ յաւուր միում ի յըմպել գինւոյ, ի խնամոցն Աստուծոյ քաղցրացեալ են ի մէջ խօսիցն՝ եւ ընդ բազմաց բանիցն զայն եւս ասացեալ է նշխարաց բերող սպասաւորն Ֆռանկաց ընդ կաթուղիկոսի սպասաւոր Գրիգորին, թէ գնացաք յաշխարհն ձեր եւ տեսաք զաթոռն ձեր զԷջմիածին՝ եւ անտի հանաք զնշխարս սրբուհւոյ կուսին Հռիփսիմեայ եւ բերաք աստ, եւ ահաւանիկ կայ յայն իմն տան սնդկով եւ կամիմք տանել յերկիրն Փուրթուկէշին, զի անտի տարցուք ի բուն իսկ ի Ֆռանկստան։

Իսկ իմաստուն եւ խոհական այրն թաքուցեալ է զբանն ի սրտի իւրում առ ժամուն՝ եւ հաճեալ զմիտս ասողին, բայց յերկրորդումն աւուր գնացեալ է առ կաթուղիկոսն Դաւիթ՝ եւ յայտնեալ է զբանն՝ զոր լուաւ ի Ֆռանկացն։

Եւ ի ժամանակիս յայսմիկ յԱրարատու երկրէն բազում քրիստոնեայք ի Հայոց ազգէն եւ մանաւանդ Երեւանայ քաղաքի ժողովուրդքն բնակեալ էին ի մէջ քաղաքին Սպահանու, զերեւելիս եւ զհաւատարիմ. ոմանս ի նոցանէ կոչեաց Դաւիթ կաթուղիկոսն առ ինքն՝ յայտնեաց նոցա զբանն. եւ նոքա յոյժ տրտմեցան եւ շարժեցան ի նախանձ վրէժխնդրութեան։ Եւ կաթուղիկոսն եւ նոքա ի միասին գնացին ի մէջ Ջուղայեցւոց առ խօջայ Սաֆարն՝ որ էր աւագ Ջուղայեցւոց, ոչ միայն Ջուղայեցւոց, այլ եւ ամենայն ազգին Հայոց՝ որք կային ի ներքոյ թագաւորութեանն Պարսից. քանզի յոյժ ընդունելիք էին խօջայ Սաֆարս՝ եւ եղբայրն իւր խօջայ Նազարն առաջի Պարսից թագաւորին եւ իշխանաց նորա, եւ ծանուցին խօջայ Սաֆարին զայն գործ։ Եւ խօջայ Սաֆարն՝ եւ կաթուղիկոսն՝ եւ աղայ տէրտէրն, որ էր աւագ՝ Երեւանեցւոց, ի միասին գնացին առ քաղաքապետն՝ որում անունն էր Միրզայ Մահմատ, զոր շահն կարգեալ էր քաղաքապետ Սպահանու, վասն զի շահն ոչ էր Սպահան յայսմ ժամանակիս, այլ ի Թարվէզ էր, նաեւ խօջայ Նազարն եւս անդ էր առաջի շահին։ Եւ յետ ծանուցանելոյ քաղաքապետին՝ առեալ զօրականս ի նմանէ գնացին յանկարծակի ի վանքն Ֆռանկաց՝ եւ բացեալ զասացեալ տան դուռն՝ գտին զսնդուկն նշխարովն։ Եւ առեալ բերին զնշխարալի սնդուկն առ քաղաքապետն եւ նա կնքեալ է զսնդուկն իւրով մատանեաւն եւ տուեալ ցխօջայ Սաֆարն յաւանգ՝ առ ի պահել զնա մինչեւ զգալն շահին. եւ ի խնդրել զնա։

Զայս ամենայն գործոց անցուածք եւ որպիսութիւնք խօջայ Սաֆարն եւ Դաւիթ կաթուղիկոսն գրով ծանուցեալ են խօջայ Նազարին՝ որ էր ի Թարվէզ։ Եւ խօջայ Նազարն, քանզի համարձակ էր առաջի շահին, ծանոյց նմա, եւ խնդրեաց ի շահէն զթուղթ հրամանաց եւ ծառայ թագաւորական առաքել զկնի պատրեացն՝ որք զնշխարսն հանին, զի կալեալ զնոսա ածցէ առաջի թագաւորին, եւ շահն արար զամենայն կամս խօջայ Նազարին։ Բայց գործն այսպէս հանդիպեցաւ, զի զթագաւորական ծառայն, զոր պատրաստեցին ի գնալ՝ ազգաւ Հայ էր եւ հաւատով քրիստոնեայ, դաւանութեամբն Հայոց՝ որոյ բնական անունն էր Աւետիք, բայց միւս եւս մականուն մակագրեալ էին նմա Ալթուն. եւ զամենայն զոր ինչ պատշաճ էր գործառնութեանն այնմիկ, խօջայ Նազարն պատուիրեաց Ալթունին։ Եւ Ալթունս այս գնացեալ եհաս ի գաւառն Նախչուանու՝ եւ եմուտ ի գիւղն Ֆռանկաց Ապարաներ, եւ նոյնժամայն զեպիսկոպոսն եւ զերիցունսն եւ զերեւելիս ի ժողովրդականացն Ֆռանկաց կալեալ կապեաց՝ եւ արգել ի կալանս, եւ պահանջէր ի նոցունց ցուցանել զնշխարաց հանող պատրիսն, իսկ նոքա ոչ կամէին ցուցանել։ Բայց Ալթունն չարչարէր զնոսա եւ կախեալ բրածեծ առնէր, իսկ նոքա յակամայ ցուցին զնշխարաց հանող պատրիսն, որոց անուանքն էին պատրի Գլէլում, եւ պատրի Արքանջէլի։ Այնուհետեւ կարի ստիպով պահանջէր զնշխարսն ի նոցունց, իսկ նոքա ոչ կամէին ցուցանել, հայց Ալթունն սկսաւ կախել եւ սաստիկ բրածեծ առնել, եւ խստագոյն չարչարել, եւ տանջել զնոսա. եւ այնպէս զբազում աւուրս անողորմ չարչարէր զնոսա, զի ոչ ցուցանէին զնշխարսն։

Եւ յաւուր միում մինչ կախեցին ի գեղական երիցանց գեղջն այնմիկ զոմն երէց եւ զբազում ժամս հարկանէին անողորմ, կայր եւ երիցուն այնմիկ եղբօրորդի մի փոքրիկ տղայ, որ առ ընթեր նորա կանգնեալ աղիողորմ լայր. եւ տղայս այս հարցանէր արանցն, որք անդր կային, թէ զի՞ վասն կախեալ հարկանեն զտէրտէրն իմ, եւ արքն ետուն պատասխանի մանկանն, թէ նշխարք սրբոց բերեալք են ի գիւղս՝ եւ զայն խնդրեն ցուցանել, եւ մեք ոչ եմք տեղեակ որ ցուցանեմք, վասն այնորիկ կախեալ են եւ հարկանեն։ Եւ տղայն կրկնեալ ասաց նոցա. «Ապա զի՞նչ է այն, որ կայ ի ներքսագոյն տան մերում, որ յամենայն աւուր ճրագ վառեն առաջի նորաե։ Եւ մինչ ցայս վայր Ալթունն բնաւ ոչ է խօսեցեալ Հայերէն, եւ կամ զինքն Հայ ձեւացուցեալ, եւ ինքն եւս ի մէջ արանցն կանգնեալ էր, յորժամ տղայն ասաց զայն բանն։ Եւ ի լսելն իւր Ալթունն ի տղայէն զբանն զայն, ի նմին ժամու դարձաւ առ տղայն եւ խանդաղատանօք խօսեցաւ ընդ նմա՝ եւ ասաց. «Զի՞նչ ասացեր որդի, մէկ էլ ասաե։ Եւ տղայն կրկնեալ միւսանգամ ասաց զբանն։ Եւ ապա ասաց Ալթունն առ տղայն. «Եթէ զասացեալդ ցուցանես ինձ, զտէրտէրն քո արձակեալ թողում. եւ քեզ եւ քո տէրտէրին կապայ հագուցանեմ խլղաթ. ապա թէ ոչ՝ այնչափ ծեծեմ զտէրտէրն քո, որ ի ներքոյ փայտի մեռանիե։ Ապա ինքն Ալթունն կալեալ զձեռանէ տղային՝ ասաց. «Եկ որդեակ՝ երթիցուք ի տունն ձեր եւ զասացեալդ ցոյց ինձե։ Եւ հասեալ ի տունն մտին տանէ ի տուն մինչեւ ցներքսագոյն տունն՝ ուր կայր նշխարքն. եւ ետես Ալթունն զի ի բարձր տեղւոջ հանգուցեալ էին՝ եւ մաքուր զգեստուք ծածկեալ՝ եւ ճրագն առաջի նորա ի վառ կայր։ Եւ Ալթունն ի բաց էառ զամենայն ծածկոյթն եւ ետես, որ ստոյգ նշխարքն էր։ Եւ ինքնին առեալ ի գիրկն իւր ի դուրս եբեր. եւ ըստ իւրում խոստմանն որ առ տղայն, եթող զերէցն. եւ զխոստացեալ կապայսն պարգեւեաց երիցուն եւ տղային։

Եւ այնուհետեւ սկսաւ Ալթունն խստագոյնս չարչարել զայլ կալանաւորսն՝ եւ մանաւանդ զնշխարաց հանող պատրիսն, եւ յոչ ըմբերել դառն տանջանացն, ասացին՝ թէ այլ ոչ գոյ բայց յայնմ միոյն, զոր ի լեառն պահեալ եմք, այժմ ի ցերեկի համբեր, զի ոչ լինի. եւ ի գիշերի գնացեալ ի տեղին՝ հանեալ տացուք քեզ։ Եւ զանուն լերինն յորում զնշխարս թաքուցեալ են՝ Բօլու կոչեն ամենայն աշխարհն այն, որ մերձ է գեղջն Ապարաներու, որ է բարձր քարանձաւ լեառն։ Եւ յորում գիշերի գնացին պատրիքն ի լեառն, գնաց եւ Ալթունն եւս ընդ նոսա։ Եւ յորժամ զնշխարն թաղեալ են անդ, նշանօք բեւեռաստեղն թաղեալ են. եւ այժմ եւս սկսան նշանօք բեւեռաստեղն երթեւեկս առնել, եւ այնքան երթեւեկս արարին այսր եւ անդր, մինչ հաւաստեաւ ի վերայ թաղեալ տեղւոյն եկեալ կացին եւ ապա հրամայեցին սպասաւորացն փորել զտեղին. եւ ի զրաւ փորելոյն տեսին արծաթեայ թաս մի լի նշխարօք, եւ առեալ զայն եւս ետուն Ալթունին։ Եւ Ալթունն առեալ զնշխարսն եւ զպատրիսն դարձաւ ի գիւղն Ապարաներ. եւ պահանջէր ի նոցանէ զայլ եւս նշխար. եւ նոքա առաջի անկեալ լային եւ սոսկալի երդմամբ երդնուին, թէ այլ ոչ գոյ։

Եւ ինքն Ալթուն էր ի գեղջէն Աստապատու՝ որոյ եւ տունն անդ էր, ելեալ յԱպարանէր գեղջէն՝ ընդ իւր առեալ զնշխարքն եւ զնշխարաց հանող պատրիսն, եւ եկեալ ի գիւղն իւր յԱստապատ։

Յաւուրս յայսոսիկ պատահեցաւ սրբոյ վարդապետին Պօղոսի լինիլ ի գիւղն Աստապատ, եւ զպատմութիւն այս վարդապետիս արարեալ եմ յառաջիկայդ յայսմ շարագրութեանս, առ որ գնացեալ Ալթունին եւ տարեալ առաջի զամենայն նշխարսն եւ ասաց վարդապետին առնուլ իւր բաժին, եւ վարդապետն առեալ ի նշխարացն մասն մի ի չափ մատին միոյ. եւ զայլն ժողովեաց Ալթունն առ ինքն։ Զայս եւս ասաց Ալթունն առ վարդապետն. «Եթէ ոչ լինիս ինձ մեղադիր վասն պատրեացն, զմարմինս սոցա աստէն թողեալ, եւ բարձեալ ի սոցունց զգլուխսն միայն տարայց առ թագաւորնե։ Իսկ վարդապետն սուրբ՝ իբրեւ ի վերայ քրիստոնէից՝ գթացեալ ի վերայ պատրեացն ո՛չ եթող Ալթունին առնել զասացեալն։

Եւ զմասն նշխարացն, զոր էառ վարդապետն յետ ամաց ինչ գնաց ի քաղաքն Նախչուան, եւ է մերձ նմին քաղաքի փոքրիկ գիւղ մի, զոր Քուլթափայ կոչեն. եւ մինչեւ ցժամանակն յայն ոչ գոյր ի գիւղն յայն եկեղեցի. եւ անդէն հիմն արկեալ եկեղեցւոյ, եդ ի հիմունս եկեղեցւոյն զնշխարն զայն. եւ ի վերայ նորա շինեալ աւարտեաց զեկեղեցին։ Եւ յաւուր օծման եկեղեցւոյն անուանեաց զանուն եկեղեցւոյն սուրբ Հռիփսիմեայ։ Եւ կան այժմիկ սակաւ հայազուն քրիստոնեայք ի գիւղն յայն՝ հաստատեալ ի վերայ եկեղեցւոյն։

Իսկ Ալթունն ելեալ յԱստապատու՝ առեալ ընդ իւր զպատրիսն եւ զնշխարն եւ գնացեալ եհաս ի Թարվէզ՝ եւ մատոյց առաջի խօջայ Նազարին զնշխարսն եւ զպատրիսն. եւ խօջայ Նազարն ծանոյց շահին, եւ խնդրեաց ի շահէն, եւ ասաց. «Յաջողումն բախտի թագաւորիդ մերոյ ո՛չ եթող գնալ նշխարացն այնոցիկ ի Ֆռանկստան. զի թէ գնացեալ էր, ամենայն ազգն Հայոց զկնի նորա գնային, քանզի ազգն Հայոց ամենեքեան կախեալ կան զնմանէ, եւ մանաւանդ ժողովուրդքն Ջուղայեցւոց եւ Գողթան գաւառին, յորոց բազումք են վաճառականութեամբ այժմ ի Ֆռանկստան, եւ հազիւ թէ դառնային նոքա յայս աշխարհ։ Եւ խնդիր մեր այս է յարքայէ, մի գուցէ բաժանեսցի մասն ինչ ի նշխարացս յայսցանէ, եւ թէ իցեն ֆռանկունքն առեալ ի սմանէ, զայն եւս առեալ ի նոցանէ մեզ տացէե, զայս բան նախ քան զօր քննութեան դատաստանին ասաց խօջայ Նազարն ընդ շահին։ Իսկ շահն արար պատասխանի, թէ որովհետեւ յօժարութիւն կամաց Ջուղայեցւոց այդպէս է. յաղագս յօժարութեան նոցա, եւ ի շնորհ երեսաց քոց արարից որպէս ասացերդ։

Եւ յաւուր յորում նստաւ շահն ի դատաստան, եբեր Ալթունն զնշխարն եւ զպատրիսն առաջի շահին, եւ շահն հարցեալ տեղեկացաւ ամենայնի. եւ զպատրիսն եթող առանց պատուհասի, քանզի ի ժամանակին յայնմիկ դաշն խաղաղութեան ուխտեալ եւ հաստատեալ էին շահն եւ թագաւորն Ֆռանկաց ընդ միմեանս, եւ ի շնորհուկս առնելով նոցա ոչ պատժեաց զպատրիսն, այլ ի բաց արձակեաց առանց պատժոց։ Իսկ պատրեաց զհամարձակութիւն առեալ ի ներողութենէ շահին, ասացին առ շահն. «Զայսքան աշխատութիւն եւ զնեղութիւն՝ զոր կրեցաք մեք յաղագս նշխարացդ, խնդրեմք զի զմասն ինչ ի նշխարացդ պարգեւեսցէ մեզ արքայե։ Պատասխանի արար նոցա շահն հիացական մեղադրութեամբ ասելով. «Զորո՞ց զինչսն առեալ տաց ձեզ, զի զայս նշխար՝ զոր խնդրէք, Հայոց է, եւ որ իրաւունք վկայեն թէ զինչս նոցա առեալ ձեզ տացե. եւ ապա շահն արար զհրաման տալ զնշխարսն զամենայն ցխօջայ Նազարն, որ եղեւ այնպէս։

Յետ այսորիկ կամեցեալ է շահն առաքել զնշխարն ի քաղաքն Սպահան՝ եւ խօջայ Նազարին եւս ասացեալ է թէ՝ այսպէս կամիմ առնել, եւ նա եւս հաւանութիւն տուեալ է այսմ։ Եւ ապա գրեալ է շահն թուղթ ի Սպահան առ խօջայ Սաֆարն, թէ յաղագս շնորհի երեսաց ձերոց՝ եւ ըստ յօժարութեան սրտից ձերոց, առի զնշխարս սրբոցն ձերոց ի Ֆռանկաց՝ եւ պարգեւեցի ձեզ, եւ արդ՝ առաքեցի առ քեզ յաւանդ պահեստի. արդ՝ ընկա՛լ զդա եւ պահեա՛ ցորժամ խնդրեցից, բերցես առաջի իմ։ Եւ խօջայ Սաֆարն առեալ եւ ընկալեալ զնշխարսն եւ ի տան իւրում պատրաստեալ տեղի պատշաճաւոր, եւ անդ էր հանգուցեալ, եւ ըստ արժանւոյն սրբութեանցն յամենայն աւուր պաշտէր զնոսա անուշահոտ խնկօք եւ պայծառ մոմեղինօք, որքան ինքն եւ որդիքն կային, եւ այժմ թոռունքն իւր, եւ կայ անդէն մինչեւ ցայսօր։

Արդ՝ նշխարք սրբուհւոյն Հռիփսիմեայ այսպէս հանեալ եղեւ ի Ֆռանկաց, եւ այսպէս եկեալ եղեւ ի Սպահան քաղաք։

Իսկ նշխարաց հանող պատրիքն զորս արձակեաց շահն, ելին ի Թարվիզու եւ գնացին միւսանգամ ի Նախչուան՝ զի վերստին գնասցեն ի գաւառն Արարատեան ի խնդիր նշխարաց սրբոց։

Եւ պատրիքն մինչ տակաւին էին ի գաւառին Նախչուանու՝ յաւուր միում պատահեցան տեսութեան Մախսուտ սուլթանին՝ որ էր իշխան Նախչուան քաղաքին եւ ամենայն գաւառաց նորին, եւ ի յաճախել բանից եւ խօսից ի մէջ նոցա, որ վասն հաւատոց, ասացեալ է սուլթան ընդ պատրիսն. «Ապա զպատգամաբերն մեր զՄահմէտ ամենեւին ո՞չ պատուէք եւ ընդունիքե։ Եւ ի նմին ժամու հանդէպ նոցա նստեալ էր շուն մի, եւ ոմն ի պատրեացն ձգելով զձեռն հանէպ շանն՝ ասաց. «Զի՞նչ է Մահմէտ զի պատուեսցուք զնա՝ եթէ Մահմէտ եւ եթէ շունն այն զուգահաւասարք ենե։ Եւ ի վերայ այսմ բանի՝ սուլթանն եւ ամենայն արք եւ ծառայք նորա ի խոր խոցեալ են եւ մահու չափ վիրաւորեալ, բայց զոխն ի սիրտս իւրեանց թաքուցեալ են առ ժամաւն եւ ոչ բերեալ յերեսս։

Իսկ պատրիքն յետ աւուրց յոլովից կամ սակաւուց՝ եկեալ ի Նախչուանայ գնացին յԵրեւան, եւ անտի ելեալ են զի գնասցեն ի Գեղարքունի, եւ յորժամ հասեալ են ի լեառն զոր Սուլէյմանայ սար ասեն, յետուստ կողմանէ եկեալ են զկնի նոցա արք հինգ հեծեալք՝ ազգաւ Ղզլպաշ, հասեալ են պատրեացն, եւ մինչ խօսելով ընդ նոսա երթային զճանապարհայն, եւ անդէն յանկարծակի հարեալ են սրով եւ սպանեալ զերկոսին պատրիսն՝ որք էին Հռիփսիմեանց նշխարաց հանողքն։

Կայր այլ եւ ոմն աշխարհական այր ընդ նոսա, որ էր սպասաւոր պատրեացն, եւ անուն նորա Աղամիր, յԱպրակունիս գեղջէն Ֆռանկաց, եւ այրս այս ի սպանանելն պատրեացն ինքն փախուստ առեալ է ի կողմն քարանձաւի միոյ, եւ ոմն ի Ղզլպաշ զինուորացն ընթացեալ զկնի նորա, եւ անդէն հարեալ է զնա սրովն, ի գլուխն, ի պարանոցն, յուսն եւ ի յարմունկն. եւ վիրաւորեալ այրն անկեալ ի գետնի ձեւացուցեալ զինքն թէ մեռայ. եւ զինուորին եւս համարեալ է զնա թէ ստուգիւ մեռեալ է, վասն որոյ հարեալ է զայրն ոտիւքն եւ ի բարձանց ի գլխոյ քարանձաւին արկեալ է զնա ի ներքոյ վիմին, եւ ինքն գնացեալ առ ընկերս իւր. եւ զինուորքն՝ որք զայս գործեցին, առին զինչս նոցա՝ որոց եւ հաւանեցան. եւ գնացին ուր եւ կամեցան։

Եւ այս Ղզլպաշ զինուորքս՝ որք զպատրիսն սպանին՝ ոմանք ասացին, թէ ի Մախսուտ սուլթանի զօրականացն էին, որք վասն անարգանաց Մահմետին, զոր անարգեցին պատրիքն՝ եւ ասացին, հաւասար գոլ զնա շան, առաքեաց Մախսուտ սուլթանն՝ թաքուն սպանանել զնոսա, եւ զինուորացն եկեալ այնպէս արարին։ Եւ ոմանք ասացին, թէ այն պատրիսն սպանող զօրականքն էին ի զօրականաց Ամիրգունայ խանին, որ էր տէր գաւառին Էջմիածնի, առաքեաց զկնի պատրեացն սպանանել զնոսա, վասն երկու պատճառի։ Նախ՝ ի վրէժխնդրութիւն նշխարաց սրբոյն Հռիփսիմեայ որ յերկրէն Ամիրգունայ խանին հանին զնշխարսն եւ տարան յայլուր եւ երկրորդ՝ ասացին թէ լուեալ էր Ամիրգունայ խանն, թէ ընդ պատրեացն այնոցիկ կան բազում գանձք ոսկւոյ եւ արծաթոյ, վասն գանձուցն առաքեալ զօրականս եւ սպան զնոսա եւ էառ զգանձն։ Արդ՝ եթէ ի Մախսուտ սուլթանէն, եւ թէ յԱմիրգունայ խանէն՝ եւ թէ ուստի եւ իցէ, եկին զինուորք ոմանք՝ եւ սպանին զպատրիսն, եւ զսպասաւոր պատրեացն վիրաւորեալ արկին ի ներքոյ քարանձաւին։

Եւ մեք յորժամ ելեալ ի խնդիր պատմութեանց շրջէաք, գնացաք յերկիրն Նախչուանու ի գաւառն Երնջակ, եւ ի գիւղն Ապարաներ. պատահեցաք եւ առնս այսմիկ Աղամիրս, եւ տեսաք զինքն եւ զտեղիս, եւ զսպիսն վիրացն, եւ նա պատմեաց մեզ զպատմութիւնս զայս։ Եւ զկնի ասաց՝ թէ յորժամ արկին զիս ի քարանձաւէն ի վայր՝ ընկեցայ ես ի մէջ ջրոյ գետոյն եւ էր գետն այն զոր Կոթայ գետ ասեն, եւ ջուր գետոյն առեալ տարաւ զիս՝ եւ էարկ ընդ դէմ վիմի միոյ, եւ վէմն այն եղեւ արգելիչ ինձ, եւ արգել զիս մինչ ի մթանալ երեկոյին ցելս աստեղաց։ Եւ այս ամենայն եկին ի վերայ իմ, եւ ես կայի կենդանի շնորհօքն Աստուծոյ, եւ գիտէի զամենայն, որ ինչ պատահէր ինձ. եւ ողորմութեամբն Աստուծոյ ոչ խեղդեաց զիս ջուր գետոյն։ Եւ ընդ մթանալ երեկոյին, ելի ի գետոյն եւ գնացի. եւ ոչ գիտէի թէ ուր գնամ, բայց ի գնալն իմ պատահեցայ բազմագնաց ոտնակոխ ճանապարհի միոյ, եւ խորհեցայ յանձն իմ, թէ ի վերայ ճանապարհիս կացից, զի ի յանցորդաց սորին հարցեալ գիտացից թէ զինչ պարտ է ինձ առնել. եւ եղեւ զի ընդ արշալոյս առաւօտին եկին արք ոմանք գրաստուք՝ Հայ ազգաւ, եւ գնային ի գիւղ ուրեմն. եւ ես ելեալ խառնեցայ ընդ նոսա. եւ նոցա գիտացեալ զամենայն պատահումն, որ առ իս, եդին զիս ի վերայ գրաստու՝ եւ հասուցին ի գիւղ մի՝ եւ ես պատմեցի գեղականացն զամենայն։ Եւ ի գեղականացն ոմանք գնացին ի տեղի սպանման պատրեացն, եւ տեսին զպատրիսն սպանեալ, եւ ամենայն գրեանք, եւ թուղթք, եւ զգեստք նոցա ցրուեալք ընդ երեսս անապատին։ Եւ անդէն ի վերայ ճանապարհին փորեցին վիհ եւ ընդ հողով արարեալ ծածկեցին զնոսա. եւ ես մնացի ի գիւղ մինչեւ ողջացան վէրքն իմ եւ ապա ելեալ եկի ի տուն իմ։ Արդ՝ այս Աղամիր անուն այրս, որ տեսող էր ամենայն գործոցն՝ պատմեաց մեզ ի տեղւոյն, որ ելեալ են ի Նախչուանայ մինչեւ ցայս վայր։

Իսկ զկնիս, զոր արդ պատմեմք, Մարտիրոս անուամբ ոմն եպիսկոպոս պատմեաց՝ զոր ինքն էր աչօք տեսեալ։ Ասէր՝ թէ յաշխարհէն Ֆռանկաց եկն միւս այլ պատրի, անուն Մելքիօր. եւ պատահեցաւ տեսութեան շահին, որ էր յայնժամ ի Թարվէզ. եւ ի Թարվիզու ելեալ շահն ամենայն բանակաւն իւրով եկն յերկիրն Գեղամայ, եկն ընդ նոսա եւ պատրին Մելքիօր, քանզի իբր զդեսպան եկեալ ձեւանայր, եւ պատիւ ունէր ի շահէն, եւ էր այր մեծազգի եւ փառաւոր՝ եւ յոլովս խօսէր ընդ նմա շահն։ Եւ ի մէջ խօսիցն յաւուր միում ասացեալ է Մելքիօրն ընդ շահին, թէ յառաջն ժամանակաւ ոմանք ի մերոց պատրեացն եկեալ են յայս երկիրս, եւ յաւազակաց սպանեալ են եւ թաղեալ կան ի լերինս, եւ արդ՝ յօժարի կամք իմ հանել զոսկերս նոցա եւ տանել ի հայրենի գերեզմանատունս իւրեանց։ Իսկ շահն հեթանոս գոլով օրինօք եւ ազգաւ, եւ ոչինչ ունելով փոյթ զոսկերաց մեռելոց, պատասխանեալ է նմա. «Դու գիտեսե։ Եւ ապա Մելքիօրն առաքեալ է զոմանս ի տեղին, որ հանեալ են զոսկերս Գլէլումին եւ զընկերին, եւ առ ինքն բերեալ, եւ ինքն ընդ իւր տարել է ի բուն Ֆռանկստան յերկիրն իւրեանց՝ իբրեւ զնշխարս մարտիրոսի։ Եւ այս եւս այսպէս։

Եւ ժամանակս՝ յոր այժմս կամք մեք, է թուականն մեր Հայոցս ՌՃԷ, յորում եւ զպատմութիւնս շարադրեալ գրեցաք, պատահեցաւ մեզ գալ ի մեծահանդէս քաղաքն Սպահան. քանզի եկեալ էր աստ խոհական, եւ մեծահոգի, եւ արժանաժառանգ հայրապետն ամենայն Հայոց, կաթուղիկոսն սրբոյ Էջմիածնի տէր Յակոբ առ ի տեսութիւն եւ յայցարարութիւն բանաւոր հօտին Քրիստոսի՝ որ հաւատացաւ նմա, այլ եւ ի նուիրակութիւն սրբոյ Էջմիածնի. այլ եւ ի գործոց մարմնականաց յարդարումն, որ ի դուռն արքունի. որոյ ի սպասաւորութիւն եկեալ էաք յոլովք. որով եւ գնացաք ի տուն խօջայ Սաֆարին յուխտ եւ յերկրպագութիւն նշխարաց սրբուհւոյն Հռիփսիմեայ, եւ այլ յոլով նշխարաց՝ որք կան անդր, եւ բարցեալ զնշխարսն տեսաք զամենեսեան՝ եւ կատարեալ զուխտն՝ արժանացաք օրհնութեանց սրբոցն։ Ոմանք յերեւելի արանց Ջուղայեցւոց ասացին մեզ զայլ եւս պատմութիւնս սակաւս. եւ շարադրութիւնս պատմութեանց նոցա էր այսպէս։

Յետ ժամանակաց անցելոց պատմութեանցդ՝ զոր յառաջդ պատմեցաք, եկեալ է շահն ի Սպահան, եւ ըստ հանապազորդ սովորութեան իւրում եկեալ է ի տուն խօջայ Սաֆարին, պատահեալ են եւ անդ ոմանք պատրիք Ֆռանկաց՝ որք էին ի կարգէ վերոյասացեալ պատրի Գլէլումին. եւ ի մէջ խօսից յիշեալ են զնշխարս սրբոց Հռիփսիմեանց, եւ բերեալ են զամենայն նշխարս սրբուհւոյն Հռիփսիմեայ առաջի շահին ի տեսութիւն ամենեցուն։ Եւ յորժամ բացեալ են զնշխարն, յայնժամ պատեհ ժամ գտեալ են պատրիքն. եւ ի շահէն խնդրեալ են իբրեւ զպարգեւս տալ նոցա մասն ինչ ի նշխարացն այնոցիկ։ Եւ շահն ինքն առեալ է ոսկր մի յոսկերացն, եւ զայն եւս դանակաւն հարեալ է եւ կոտրեալ, զկէս ոսկերն դարձեալ ձգեալ է ի մէջ այլ եւս նշխարացն, եւ զկէսն տուեալ է ի պատրիսն, եւ նոքա առեալ են եւ ամփոփեալ յինքեան։ Եւ զայլ եւս նշխարն զհասարակն, հրամայեալ է խօջայ Սաֆարին տանել եւ պահել. եւ նա բարձեալ ի միջոյ՝ եւ տարեալ ի տեղին ուր յառաջն եդեալ էր, եւ կայ անդէն մինչեւ ցայսօր։ Իսկ վասն մասին, զոր այժմ առին պատրիկքն՝ տարեալ են ի Բանդարայ աշխարհն՝ ի քաղաքն, որ կոչի Գուայ, շինեալ են վանք ի նմին քաղաքի, եւ զմասն այն եդեալ են ի հիմունս եկեղեցւոյ այնմ վանացն. եւ է վանքն այն այժմ կուսանաց վանք, յորում բնակեալ են բազում ճգնաւոր կանայք։ Արդ՝ օրհնեալ է Աստուած յամենայն ժամ։