Գիրք պատմութեանց

ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՕՍՄԱՆՑՒՈՑ ԹԱԳԱՒՈՐԱՑ. ՕՍՄԱՆ ՕՂԼՈՒ ԿԱՐԳՆ ԱՅՍ Է, ՈՐ ԿՈՉԻ ԽՈՆԴՔԱՐ

Օսման օղլու կարգն եւ սկիզբն, որ ելեալ են եւ բազմացեալ, բազում քաղաքաց եւ գաւառաց տիրեալ եւ թագաւորեալ։ Հայոց թուին ՌՁԱ, ի յՕսմանճուկ գիւղաքաղաքէն, ոմն Օսման անուն մեծատուն ժողովեալ զիւր նմանիսն եւ ելեալ պատերազմեցաւ ընդ իւր բոլորի պարոնայսն, եւ էառ զնոսա. եւ փոքր փոքր մեծացաւ, եւ եղեւ թագաւոր բազում քաղաքաց եւ գաւառաց։ Յետ վախճանելոյ սուլթան Օսմանին, նստաւ յաթոռն որդի նորա երկրորդն սուլթան Օրխանն։ Երրորդն՝ սուլթան Մահմատն։ Չորրորդն՝ սուլթան Մուրատն։ Հինգերորդն՝ Իլտրում Պայազիտն։ Վեցերորդ՝ սուլթան Մուրատն։ Եօթներորդ՝ սուլթան Մահմատն։ Ութերորդ՝ սուլթան Բայազիտն։ Իններորդ՝ սուլթան Սէլիմն։ Տասներորդ՝ սուլթան Սուլէյմանն։ Մետասաներորդ՝ սուլթան Սէլիմն։ Երկոտասաներորդ՝ սուլթան Մուրատն։ Երեքտասաներորդ՝ սուլթան Մահմատն։ Չորեքտասաներորդ՝ սուլթան Ահմատ-ի Ջհանգիրն, տղայ հասակաւ։ Մանրամասն ոչ կարեմ պատմել զհանգամանս սոցա. այլ կարճ ի կարճոյ ասացից։ Յորժամ որ Լանկթամուրն եկեալ է, նա Իլտրում Պայազիտն ի Բուրսայ եդեալ է աթոռն, որ է թախտն։ Յետոյ որդի նորա սուլթան Մուրատն առեալ է զԱտրանայ։ Յետոյ սուլթան Մահմատն առեալ Ստամբօլ ի թուին Հայոց ՋԲ. էառ զՔաֆան եւ զԱղքրման, եւ զՏրապիզօն։ Եւ բազում քաղաքս եւ գաւառս անցեալ սուլթան Մահմատն։ Եւ սուլթան Պայազիտն հասեալ ի սուլթան Սէլիմն ի թուին ՋԿԳ։ Սուլթան Սէլիմն յորժամ թագաւորեաց՝ ել բազում զօրօք գնաց ի վերայ Շահիսմայիլին եւ պատերազմեցաւ ի Չալտրան, եւ ոչ կարաց առնուլ զնա։ Դարձաւ յետ եւ էառ զԿամախ ՋԿԴ. թուին։ ՋԿԵ թուին էառ զԱմիթ։ Եւ յետոյ ՋԿԶ թուին էառ զՄսր բազում բանիւ։ ՋԿԷ թուին առին այլազգիքն ի յԱմիթ զմեծ կաթուղիկէն զսուրբն Թէոդորոս ի Հայոց եւ արարին իւրեանց աղօթանոց։ ՋՀ թուին մեռաւ սուլթան Սէլիմն, նստաւ սուլթան Սուլէյմանն։ ՋՁԴ թուին սուլթան Սուլէյմանն բազում զօրօք ել եւ գնաց ի վերայ Շահթահմազին ի Թարվէզ, եւ ոչ կարաց յաղթել զնա. դարձաւ եւ էառ զԲաբիլոն, որ է Բաղդատ։ Բայց ի ճանապարհին բազում նեղութիւնս կրեաց, քանզի հանդիպեալ եղեն ահագին մեծ գետի մի, որ թուրքի բառիւ Տօղուզօլում ասի, որ է ինն ճիւղ, եւ տարեալ է բազում մարդ եւ շատ խազինայ գետն այն։ ՌԵ թուին բացին զՆոր դուռն Ամթայ, որ հայի ընդ արեւելս, զի առաջին շինողն չորս դուռն էր բացեալ, եւ անցեալ էր բազում ժամանակ ի վերայ, յետ ժամանակաց էառ թուրքի թագաւորն զԱմիթ, ետես, որ մէկ դուռն ի մէջ բերդին էր, ել եւ մուտն խցեալ զնա, որ անուանի Ջրդուռն՝ հրամանաւ թագաւորին։ Ռ թուին նորոգեցաւ յԱմիթ սուրբ Կիրակոս։ ՋՂԹ թուին սուլթան Սուլէյմանն կրկին ել բազում զօրօք եւ գնաց ի վերայ Շահթահմազին ի Թարվէզ եւ ոչ կարաց առնուլ, դարձեալ ի վերայ Շամիրամակերտին, որ է Վան եւ էառ զնա։ Յետոյ մեռաւ սուլթան Սուլէյմանն, նստաւ որդի նորա սուլթան Սէլիմն. Ի ՌԺԹ թուին սուլթան Սէլիմն բազում զօրս առաքեաց ի վերայ Կիպրոս կղզոյն, երկու ամ պաշարեաց զնա եւ էառ, բազում քրիստոնեայս կոտորեաց։ Այս թագաւորս ութն ամ թագաւորեաց։ Յետոյ որդին սորա թագաւորեաց՝ սուլթան Մուրատն։ Ի ՌԻԹ թուին նեղացաւ թագաւորն ի Հրէից համարձակութենէն եւ վերացոյց զփակեղն ի գլխոց Հրէիցն եւ քրիստոնէիցն ամենայն. ապա ի տեղիս տեղիս կաշառ ետուն եւ առին հրաման, փակեղ եդին յետ ԺԸ ամաց. ապա ի Կոստանդնուպօլիս եւ յայլ բազում քաղաքս մնացին գդակով։ Եւ այս թագաւորս սուլթան Մուրատս առաքեաց բազում զօրս ի վերայ Պարսից աշխարհին եւ էառ զԹարվէզ եւ զԵրեւան, զԳանջայ, եւ զԱրշար, եւ զՇամախի մինչեւ ի դուռն Ալանաց, զոր եդեալ է Աղեքսանդր Մակեդոնացին, Լ աւուր ճանապարհ զլայնութիւնն եւ զերկայնութիւն։ Տիրեաց աշխարհացն ԺԵ ամ, հեծելակոխ եղեալ, ի սովու եւ ի սրոյ բազումք մեռան, եւ բազումք երկիր աւերեցան, յետոյ սակաւ մի խաղաղութիւն եղեւ։ Յետ մեռանելոյ սուլթան Մուրատին, նստաւ որդի նորա սուլթան Մահմատն, ի թուին Հայոց ՌԽԴ եւ ոչ արար խաղաղութիւն։ Ի սորա ժամանակն բազում քաղաք եւ երկիր աւերեցաւ, զի ոչ կարէր վարել թագաւորութիւն, ծառայքն եւ պարոնայքն ամենեքեան ապստամբեցան եւ երես դարձուցին ի նմանէ։ Քանզի ինքն միայն ոչ էր իշխանաւոր, յորժամ որ տայր քաղաք մի փաշայի մի, կամ պարոնի մի, յետ Ժ. աւուր կամ Ի. աւուր մայրն կամ քոյրն, կամ իւր կինն, կամ վէզիրն տային այլ փաշայի եւ առնէին բազում կարմիր դահեկան։ ԶՏիգրանակերտն Ամիթ ի վեց ամիսն՝ ինն փաշայի ետուն, կայր որ փաշայն կուգայր, կայր որ փաշայի վաքիլն կուգայր, նոքա որ կուգային, գիտէին որ բանի յետքն փուչ էր, նոքա այլ կու սկսանէին ի կողոպտել եւ ի թալանել զքաղաքն եւ զերկիրն։ Զինչ երկարեմ որ գրով ոչ կարեմ պատմել, ի յԱմիթ աստի եւ անտի շինութիւն կայր. ապա ի յԱմթայ կէս աւուր հողէն որ ի դուրս ելանես, մինչ ի մեծ քաղաքն Ստամբօլ աւերութիւն է, ուր ուրեք գտանի շինութիւն։ Ի յայս սուլթան Մահմատի ժամանակն ի Չօռում գիւղաքաղաքին յայտնեցաւ Եազիչի անուն, եւ ունէր եղբայր մի Հասան անուն, ոչ ի թագաւորական տոհմէ էր եւ ոչ ի մեծ ազգէ, այլ գռեհիկ եւ ոչինչ քան զամենայն մարդիկ. բազում աւերութիւն արար. եւ հարկապահանջութիւն ձգեաց ի գիւղ եւ ի քաղաք մինչ ի դուռն Բիւզանդիոյ քաղաքին։ Ժողովեցան գանգատաւորք եւ գնացին առ սուլթան Մահմատն թէ երկիր եւ քաղաք ամենեքեան աւերեցան ի յոչինչ ումեքէ։ Թագաւորն հրաման արար ժողովեցան ի յԱմիթ քաղաքի ԾՌ. մարդ աւելի ոչ պակաս, զօրագլխաւն իւրեանց գնացին ի վերայ նորա եւ ոչ կարացին յաղթել. այլ ինքեանք յաղթեցան։ Ի յՈւրհայ էր խըսար լեալ եւ զՈւրհայոյ բերդի մեծաւորն ի բերդէն ձգեաց, եւ տիրեաց բերդին եւ քաղաքին, եւ գլուխ քահանայ մի եւ տանուտէր մի նահատակեաց վասն գանձ ժողովելոյ, եւ մեծամեծք ի Տաճկաց շատ սպան եւ շատ վնաս արար Ուրհայ քաղաքին ի պատմել չի գայ, երեք ամ ի վերայ գնացին եւ յաղթեցան զօրագլխաւն իւրեանց եւ ոչնչացան։ Յետոյ նեղացաւ թագաւորն եւ հնարք իմացաւ, առաքեաց բազում գանձս եւ խիլայս եւ կոչեաց զնա եւ անցոյց զմեծ ծովն, եւ արար զօրագլուխ զօրացն իւր ընդդէմ Ֆռանկին եւ Մաճառին. այնքան տկարացաւ այս թագաւորս, որ ոչ կարաց յաղթել, այլ հնարք իմացաւ եւ արար զայս, ինն տարի թագաւորութիւն արար սա. ի սորա ժամանակն խանգարեցաւ Օսման օղլու թագաւորութիւնն։ Ի ՌԾԳ. թուին մեռաւ սուլթան Մահմատն, նստաւ որդին սուլթան Ահմատն Ջհանգիրն տղայ հասակաւ։ Թուին ՌԿԷ. մեռաւ սուլթան Ահմատն եւ թագաւորեաց եղբայր նորին սուլթան Մուստաֆայն. արարին բեզամայ, կեցեալ չորս ամիս թագաւոր, եւ հարկիւ նստուցին ի վայր եւ թագաւորեցուցին զեղբօրորդի նորա զսուլթան Օսման տղայ հասակաւ ԺԴ. ամեայ, եւ յայսմ ամի թուին ՌՀ գնաց ի վերայ Լեհաց ի պատերազմ սուլթան Օսմանն հանդերձ Թաթար խանիւն, եւ դարձան բազում գերեօք, եւ բեզամայ արարին ամենայն երկիր նորա, ի յայսմ ամի Աստուած էառ զվրէժ գերեացն ի սուլթան Օսմանէն, յարեան զօրքն ի վերայ իւր եւ սպանին եւ թագաւորեցուցին զսուլթան Մուստաֆայն, զհօրեղբայր նորին հանեալ ի յարգելանոցէն։ Աւարտ եղեւ այսմ պատմութեանս։

Ա. Օսման. Բ. Օրհան. Գ. Մուհամատ. Դ. Մուրատ. Ե. Բայազիտ. Զ. Մուրատ. Է. Մուհամատ. Ը. Բայազիտ։ Թ. Սէլիմ. Ժ. Սուլէյման. ԺԱ. Սէլիմ Հրէի որդի. ԺԲ. Մուրատ. ԺԳ. Մահմատ. ԺԴ. Ահմատ. ԺԵ. Մուստաֆայ. ԺԶ. Օսման. ԺԷ. այլուի, նոյն Մուստաֆայ. ԺԸ. Մուրատ. ԺԹ. Իբրահիմ. Ի. Մահմատ։

Այսոքիկ են թագաւորք Օսմանցւոց, զոր գիրք աստուածայինք օձ կոչեցին զնոսա, որք յոլով ժամանակաւ յառաջ տիրեցին աշխարհի, եւ այս է նոցա զարմն մէկն ի մէկէն մինչեւ ցայսօր ժամանակիս։ Այս է Օսմանցւոց Տաճկաց թագաւորաց սկիզբն եւ պատճառն որ Օսմանցի կոչեցան։ Առաջին անունն Օսման որ էր ի Ճոխ գեղջէն այր մի շինական հողագործ տաճիկ, որ թողեալ զհողագործութիւնն, եւ ժամանակ մի գող եղեւ. եւ սակաւ սակաւ զօրացաւ, եւ գնացեալ յարեցաւ ի սուլթեան Ալադինն, եւ առեալ զօրս ի նմանէ գնաց էառ զԲուրսայ քաղաքն։ Բ. Եւ յետ նորա թագաւորեաց որդի նորա սուլթան Օրհան, եւ սա էառ Զենկիշէհէրն եւ եբաց։ Գ. Եւ յետ նորա թագաւորեաց որդի նորա սուլթան Մուհամատ։ Դ. Եւ յետ նորա որդին իւր Մուրատ թագաւորեաց։ Եւ յետ Մուրատին որդի նորա Պայազիտ, որ Իլտրում կոչիւր, զսա Լանկթամուրն յերկաթի ղաֆասն եդ։ Զ. Եւ յետ նորա միւս այլ Մուրատ։ Է. Եւ յետ նորա միւս այլ Մուհամատ, որ էառ զՍտամբօլ քաղաք ի թուականիս մերոյ. ՋԲ։ Ը. Եւ յետ նորա թագաւորեաց սուլթան Բայազիտ. ի սորա ժամանակն էր Մատթէոս վարդապետն ի Սեւաստու վանքն։ Թ. Եւ յետ սորա որդին իւր Սէլիմ, որ սահմանեաց զտղայ ժողովելն։ Ժ Եւ յետ նորա թագաւորեաց որդին իւր Սուլէյման խոնդքարն, որ քան զամենն շատ թագաւորեաց եւ շուրջ եկն զերկրաւ։ ԺԱ. Եւ յետ սորա թագաւորեաց որդի իւր միւս այլ Սէլիմ։ Զսա ասեն թէ Հրէի որդի էր. քանզի սորա հայրն անզաւակ էր եւ մայրն ծնաւ աղջիկ մի, եւ ջհուտ կին մի ծնաւ տղայ եւ գանձիւք թագուհին հաւանեցոյց զջհուտն եւ փոխեաց զաղջիկն ընդ տղային եւ անուանեցին Սէլիմ, այս է սորա պատճառն։ ԺԲ. Եւ յետ սորա որդին իւր Մուրատ, որ զսեւ գդակներն հագոյց քրիստոնէից ազգին։ ԺԳ. Եւ յետ սորա որդին իւր միւս այլ Մուհամատ։ ԺԴ. Եւ յետ սորա որդին իւր Ահմատ։ ԺԵ. Եւ յետ սորա թագաւորեցուցին զիւր եղբայրն զՄուստաֆայն երեք ամիս։ Եւ յետ երեք ամսոցն մազուլ արարին իշխանքն զՄուստաֆայն եւ թագաւորեցուցին զԱհմատին որդին զՕսմանն։ ԺԶ. Եւ յետ չորս տարւոյ ենկիչարիքն սպանեցին զՕսմանն եւ թագաւորեցուցին միւս անգամ զՄուստաֆայն, որ ասէին թէ, պակասախելք էր, ի թուականիս մերում ՌՀԱ. թագաւորեաց մէկ տարի եւ վեց ամիս. եւ վերացուցին եւ թագաւորեցուցին զՕսմանին որդին զՄուրատն. ի թուին ՌՀԲ։ ԺԷ. Ի սորա ժամանակն եւ ի սոյն ամին կարմիր գդակներն, որք են Ղզըլպաշներն, առին զԲաղդատ։ Այս սուլթան Մուրատիս հայրն սուլթան Օսմանն հանապազ թադբիր սուրաթ եղեալ շրջէր ի մէջ քաղաքին Ստամբօլայ, ի ղահվախանէքն եւ ի մէյխանէքն, եւ յայլ տեղիս, լսէր եւ տեսանէր զանկարգութիւնս, եւ զանիարւութիւնս ենկիչարացն եւ սպայոցն եւ անխնայ կոտորէր զնոսա, զմեծս եւ զփոքրս։ Վասն որոյ միաբանեցան դասք ենկիչարոցն եւ սպանին զսուլթան Օսման թագաւորն։ Եւ ի նմին ժամանակի էր ի յԱրզրում քաղաքին Ապազա փաշայն, յոյժ արի եւ քաջ պատերազմող եւ բազմահեծել, սա վասն թագաւորի արեան վրէժխնդրութեան սկսաւ կոտորել զենկիչարիսն, եւ յԱրզրումայ սկսեալ յամենայն քաղաքս եւ ի գաւառս կոտորելով գնաց մինչ ի յԱնկիւրիայ, եւ յոյժ անխնայ եւ սաստիկ չարչարանօք սպանանէր մինչեւ սպառել ամենայն ենկիչարաց, եւ յԱնկիւրիոյ դարձաւ եւ եկն դարձեալ յԱրզրում, զբերդն ամրացոյց եւ նստաւ ի մէջն։ Այլ եւ զկարաւանսն՝ որ յարեւելից եւ յարեւմտից գային յԱրզրում եւ գնային, արգել զամենեսեան հնարիւք եւ խաբէութեամբ՝ մինչ որ բազում կարաւանք ժողովեցան, ապա յաւուր միում զամենեցուն զստացուածսն յափշտակեաց, եթէ նաղտ եւ եթէ վէճ. եւ յետոյ ապստամբեցաւ ի թագաւորէն եւ եղեւ ջալալի. այլ եւ կամեցաւ միաբանել ընդ Պարսից, զի զքուէր որդին իւր բազում զօրօք առաքեաց առ Շահաբաս թագաւորն Պարսից։ Իսկ սուլթան Մուրատ թագաւորն առաքեաց ի վերայ այս Ապազա փաշայիս զիւր վէզիր Խոսրով փաշայն. որ եկեալ էառ զբերդն Արզրումայ եւ զԱպազայ փաշայն կալեալ տարաւ ի Ստամբօլ ի ՌՀԷ. թուին մերոյ. եւ թագաւորն եդ զԱպազայ փաշայն ի բանտի եւ յետոյ սպան ի ՌՁԳ. թուին յՕգոստոս ամսոյ։ Այս սուլթան Մուրատս առաքեաց զիւր վէզիրն զԽոսրով փաշայն թէ, գնայ ի վերայ Բաղդատայ յառնուլ զնա, եւ Խոսրով փաշայն գնացեալ եմուտ յերկիրն Պարսից ի կողմն Համադանայ, եւ եհաս մինչ ի քաղաքն Դարգազին, ձմեռն եւ ցուրտն եհաս ի վերայ, դարձաւ եւ եկն ի Թօխաթ։ Վասն որոյ թագաւորն սուլթան Մուրատ առաքեաց զՄուրթուզայ փաշայն՝ սպանանել զԽոսրով փաշայն, եւ նա եկեալ ի Թօխաթ՝ սպան զԽոսրով փաշայն ի ՌՀԹ. թուին։ Այս այն սուլթան Մուրատն է եւ վէզիր Խոսրով փաշայն է, զոր ի Սահակ կաթուղիկոսի ներհակութեան ճառին յիշեալ եմք։ Թուին ՌՁԲ յՕգոստոս ամսոյ սուլթան Մուրատն սաստիկ եասախ արար թութունին ընդ ամենայն աշխարհս տէրութեան իւրոյ, զամենայն ղահվախանէք, որ յամենայն քաղաքս կային, քակեալ աւերեաց եւ խափանեաց. վասն զի ի ժամանակին՝ յորում ենկիչարիքն զսուլթան Օսմանն սպանին՝ ի ղահվախանէքն նստեալ զսպանման խօսքն խօսէին խմելով զղահվայն եւ քաշելով զթութունն։ Թուին ՌՁԳ. սուլթան Մուրատն գնաց ի վերայ Լեհաց ի պատերազմ. եւ Լեհացիք հնազանդեալ նմա դարձուցին յինքեանց։ Թուին ՌՁԳ ի ժամանակս այս սուլթան Մուրատիս ծռազատիկ արարին ազգն Յունաց, յորում ժամանակի էր վէզիր Բայրամ փաշայն, որ էր ինքն յազգէն Յունաց։ Վասն որոյ արար երեսպաշտութիւն ազգին Յունաց, եւ զազգն Հայոց՝ թիւր ծանոյց թագաւորին, որոյ վասն բարկացաւ թագաւորն եւ սպան ի Հայոց մէկ քահանայ եւ երկու աշխարհական։ Թուին ՌՁԴ յամսեանն Մարտի ել սուլթան Մուրատն ի Ստամբօլայ, եւ գնաց ի վերայ Երեւանայ ի պատերազմ, յամսեանն Օգոստոսի եհաս անդ, եւ ունէր ընդ իւր եօթն հարիւր հազար պատերազմող հեծեալ, թող զծառայականս եւ զբեռնակիրս, եւ մեծաւ զօրութեամբ ծեծեաց զբերդն, որ ի մէկ օրն ընդ տիւ եւ ընդ գիշեր վեց հարիւր եւ այլ աւելի թօփ զարնուին բերդին. վասն որոյ յինն օրն էառ զբերդն եւ զիշխան բերդին՝ զորդին Ամիրգունայ խանին զԹահմազղուլի խանն իւրովք իշխանօքն առաքեաց ի Ստամբօլ, այնքան պահեաց, որ անդէն մեռան։ Այս այն Թահմազղուլին է՝ որ զԷջմիածնի քարերն առաքեաց ի Սպահան. ապա սուլթան Մուրատ զՄուրթուզայ փաշայն ԺԵՌ. քաջ պատերազմող զօրօք եդ ի մէջ բերդին Երեւանայ, եւ ինքն էանց գնաց մինչ ի Թարվէզ, ձմեռն եւ ցուրտն եհաս ի վերայ, այլ եւ համբաւ եկն ի Ստամբօլայ, վասն որոյ անտի դարձաւ ի վերայ Վանայ եւ գնաց ի Ստամբօլ։ Թուին ՌՁԵ. յամսեանն Դեկտեմբերի, ի ժամանակս այս սուլթան Մուրատիս, թագաւորն Պարսից Շահսէֆի եկեալ պատեաց զբերդն Երեւանայ, եւ ունէր ընդ իւր զօրս պատերազմողս հարիւր հազար, թող զբեռնակիրս եւ զայլս. երեք ամիս նստաւ ի վերայ բերդին, եւ բազում ջանիւ եւ չարչարանօք հազիւ կարաց առնուլ զբերդն, եւ ի զօրաց Օսմանցւոց կարի բազում կոտորեաց, եւ յինքն կալաւ զաշխարհն ամենայն. եւ յՕսմանցւոցն երեք փաշայ եւ այլ նշանաւոր իշխանս ընդ իւր տարաւ յԱսպահան, որք եւ անդէն մեռան։ Թուին ՌՁԷ Ապրիլի ԻԸ նոյն սուլթան Մուրատն գնաց ի վերայ Բաղդատայ, եւ ի Նոյեմբերի Զ եհաս ի Բաղդատ, եւ ծեծեաց զբերդն հզօր զօրութեամբ ԼԸ օր, եւ ի Դեկտեմբերի Դ էառ զբերդն. եւ զզօրսն Պարսից, որ անդ էին, իսպառ կոտորեաց քինախնդրութիւն արարեալ վասն իւրոց զօրացն, զորս կոտորեցին Պարսիկք յԵրեւան, եւ զփառաւոր իշխանն Պարսից, որ էր ի մէջ բերդին, որում անունն էր Խալաֆ բէկ, բազում իշխանօք առաքեաց ի Ստամբօլ, եւ անդ մեռան. եւ յիւրոց իշխանացն կարգեաց իշխան ի Բաղդատ, եւ զամենայն աշխարհն յանձն արար նմա. ապա դարձաւ ի Բաղդատայ եւ գնացեալ եմուտ ի Ստամբօլ մեծաւ փառօք ի թուին ՌՁԸ Յունիս ամսոյ յերկուսն։ Թուին ՌՁԹ եղեւ բարիշութիւն ի մէջ երկուց ազգացն, եւ թագաւորացն Օսմանցւոց եւ Պարսից. զի թագաւորն Պարսից Շահսէֆի զԵրեւան էառ, եւ թագաւորն Օսմանցւոց սուլթան Մուրատն զԲաղդատ էառ, յետ առնլոյ զքաղաքս զայսոսիկ միաբանեցան երկոքին թագաւորքն եւ արարին բարիշութիւն, պայման եդեալ մինչեւ ցերեսուն տարի պահել զբարիշութիւնն։ Վասն որոյ ամենայն աշխարհք արեւելեայք եւ արեւմտեայք օրհնեն եւ ողորմի տան երկուց թագաւորացն, զի կեան ի խաղաղութեան. զի նախ քան զբարիշութիւնն ի փախստեան եւ ի թաքստեան կային, ի յափշտակութեան եւ յաւարառութեան, ի գերութեան եւ ի սպանութեան, ի սով եւ ի սուր, եւ մանաւանդ ողորմելի ազգս Հայոց։ Այս սուլթան Մուրատ թագաւորս կարի առաւելաւ արիութեամբ եւ քաջութեամբ, եւ սրտեղութեամբ եւ խելօք եւ յոյժ հնազանդեցոյց զՕսմանցիսն, որ ի յիշել զանունն սարսէին, զի թադբիր սուրաթ եղեալ հանապազ շրջէր ի մէջ քաղաքաց եւ ի մէջ բանակի զօրացն եւ ի մէջ ենկիչարոցն եւ սպայոցն, եւ տեսանէր եւ լսէր զչարութիւնս եւ զանիրաւութիւնս նոցա. այլ եւ ի մէջ գռեհիկ շինականաց շրջեալ հարցանէր եւ տեղեկանայր ի նոցանէ զանիրաւութիւնս եւ զյափշտակութիւնս փաշաներաց եւ իշխանաց. եւ ի վաղուեան աւուրն առժամայն չարամահ արարեալ սատակէր, եւ բազում զօրեղ եւ նշանաւոր փաշայք եւ իշխանք, եւ շեխ եւ ղադի եւ մուֆթի կոտորեաց, եւ անխնայ կոտորէր իբրեւ զոչխար, վասն որոյ ամենեքեանքն սարսեալ դողային ի նմանէ։ Այլ եւ որ զիւրեւ շրջակայ ազգք եւ թագաւորք կային, սարսեալ դողային ի նմանէ. զի որպէս զառիւծ յաղթող եւ զօրեղ էր ի վերայ ամենեցունց. եւ այսպէս մեծաւ փառօք եւ յաղթող զօրութեամբ վարեաց սա զթագաւորութիւնն ի կեանս իւր. իսկ ի թուին ՌՁԹ ի սուրբ Սարգսի շաբաթու հինգշաբաթոջ աւուրն մեռաւ այս սուլթան Մուրատ թագաւորս եւ ամենայն աշխարհ կսկծաց ընդ մեռանելն նորա. եւ մինչ տակաւին յոգւոջ կայր սուլթան Մուրատս՝ էած առաջի իւր զեղբայրն իւր, որում անուն էր սուլթան Իբրահիմ. եւ կացոյց զնա թագաւոր ի տեղի իւր՝ եւ ինքն մեռաւ ի նոյնում աւուր։ ԺԸ. Թուին ՌՁԹ. նստաւ թագաւոր սուլթան Իբրահիմն. եւ ոչ արար գործ ինչ արժանի յիշատակի, ո՛չ արիութիւն եւ ոչ ուղղութիւն։ Բայց ի սորա ժամանակն ազգն Օսմանցւոց կազմեցին բազում նաւս եւ լցին պատերազմող արամբք, եւ համբաւեցին թէ գնամք ի վերայ Մալթայու կղզւոյն. եւ խաբ տուեալ գնացին ի վերայ Կրիտէ կղզւոյն, որ էր ի ձեռն Վենէտիկցւոց, եւ դիւրաւ առին զնա, զի բնակիչք կղզւոյն յօժարէին յառնուլն Օսմանցւոց, եւ առին Օսմանցիք զԿրիտէ կղզին ի Վենետիկցւոց ի թուին ՌՂԵ։ Այս սուլթան Իբրահիմս հետեւեցաւ զորովայնս եւ զախտս բուծանել, քանզի խոտորեցաւ յախտս իգամոլութեան կարի առաւել. զի թող զկանայս եւ զհարճս իւր՝ բոզս եւս պահէր առ ինքն, այլ եւ զկանայս եւ զդստերս իշխանաց բռնութեամբ ածեալ կատարէր զկամս իւր յայտնի եւ համարձակ, վասն որոյ վշտացան ազգ եւ իշխանքն իւր, եւ միաբանեալ՝ զորդին նորա, որում անունն էր Սուլթան Մահմատ, եդին ի տեղի նորա թագաւոր. եւ ապա զսուլթան Իբրահիմն սպանին ի թուին ՌՂԷ։ ԺԹ. Թուին ՌՂԷ Յուլիս ամսոյ ԻԷ նստաւ սուլթան Մահմատ թագաւոր եւ ոչ արար գործ ինչ յիշելոյ արժանի, զի տկար է զօրութեամբ այլ եւ մարմնով, նաեւ հասակաւ՝ տղայ եւ հազիւ թէ զաշխարհ տէրութեան իւրոյ նուաճեալ պահէ, եւ այնպէս կայ մինչեւ ցայսօր, յորում է թուականն մեր ՌՃԺԱ եւ ապագայն Տեառն Աստուծոյ է գիտելի. որում փառք յաւիտեանս ամէն։

Տաճկաց թագաւորութիւնն։ Օսմանն որ առաջին եղեւ թագաւոր մեր թուականին ՈՂԱ. նստաւ, ԾԸ ամ թագաւորութիւն արար, եւ յիւրեանց թուականին ՈԼԹ. նստաւ, Կ. ամ թագաւորութիւն արար։
Օրխանն՝ մեր թուականին ՉԽԹ. նստաւ, ԻԹ ամ թագաւորութիւն արար եւ յիւրեանց թուականին ՈՂԹ նստաւ. Լ. ամ թագաւորութիւն արար։
Մուրատն՝ մեր թուականին ՉՀԸ. նստաւ, ԾԸ. ամ թագաւորութիւն արար եւ յիւրեանց թուականին ՉԻԹ. նստաւ, Կ. ամ թագաւորութիւն արար։
Պայազիտն՝ մեր թուականին ՊԼԶ. նստաւ, ԺԴ. ամ թագաւորութիւն արար, եւ յիւրեանց թուականին ՉՁԹ. նստաւ, ԺԴ. ամ թագաւորութիւն արար։
Մահմետ՝ մեր թուականին ՊԾ. նստաւ, ԺԹ. ամ թագաւորութիւն արար. եւ յիւրեանց թուականին ՊԳ. նստաւ Ի. ամ թագաւորութիւն արար։
Մուրատն՝ մեր թուականին ՊԿԹ. նստաւ, ԻԹ ամ թագաւորութիւն արար. եւ յիւրեանց թուականին ՊԻԳ, նստաւ. Լ. ամ թագաւորութիւն արար։
Մահմետն՝ մեր թուականին ՊՂԸ. նստաւ, ԼԱ. ամ թագաւորութիւն արար. եւ յիւրեանց թուականին ՊԾԳ. նստաւ, ԼԲ. ամ թագաւորութիւն արար։
Պայազիտն՝ մեր թուականին ՋԻԹ. նստաւ, ԼԱ. ամ թագաւորութիւն արար. եւ յիւրեանց թուականին ՊՁԵ. նստաւ, ԼԲ. ամ թագաւորութիւն արար։
Սէլիմն՝ մեր թուականին ՋԿ. նստաւ Թ. ամ թագաւորութիւն արար. եւ յիւրեանց թուականին ՋԺԷ. նստաւ, Թ. ամ թագաւորութիւն արար։
Սուլէյմանն մեր թուականին ՋԿԹ. նստաւ, ԽԶ. ամ թագաւորութիւն արար. եւ յիւրեանց թուականին ՋԻԶ. նստաւ, ԽԷ. ամ թագաւորութիւն արար։
Սէլիմն՝ մեր թուականին ՌԺԵ. նստաւ, Թ. ամ թագաւորութիւն արար. եւ յիւրեանց թուականին ՋՀԳ. նստաւ, Թ. ամ թագաւորութիւն արար։
Մուրատն՝ մեր թուականին ՌԻԴ. նստաւ, Ի. ամ թագաւորութիւն արար. եւ յիւրեանց թուականին ՋՁԲ. նստաւ, ԻԱ. ամ թագաւորութիւն արար։
Մահմետն՝ մեր թուականին ՌԽԴ. նստաւ, Ժ. ամ թագաւորութիւն արար. եւ յիւրեանց թուականին ՌԳ. նստաւ, Ժ. ամ թագաւորութիւն արար։
Ահմատն՝ մեր թուականին ՌԾԴ. նստաւ, ԺԳ. ամ թագաւորութիւն արար, եւ յիւրեանց թուականին ՌԺԳ. նստաւ, ԺԳ. ամ թագաւորութիւն արար։
Մուստաֆայն՝ մեր թուականին ՌԿԷ. նստաւ Գ. ամիս թագաւորութիւն արար. եւ յիւրեանց թուականին ՌԻԷ. նստաւ, Գ. ամիս թագաւորութիւն արար։
Օսմանն՝ ի նոյն թուին նստաւ, մեր եւ նոցա հաշուովն. Դ. ամ թագաւորութիւն արար։
Դարձեալ նոյն Մուստաֆայն մեր թուականին ՌՀԱ. նստաւ. եւ յիւրեանց թուականին ՌԼԱ։
Եւ դարձեալ այս ստոյգ։ ՈՂԲ. թուականին մերում Օսմանն նստաւ. եւ ԾԸ. ամ թագաւորեաց։
ՉԾ. թուին Օրխանն նստաւ. ԻԹ. ամ թագաւորեաց։
ՉՀԹ. թուին Մուրատն նստաւ. եւ ԾԸ. ամ թագաւորեաց։
ՊԼԷ. Թուին Պայազիտն նստաւ. ԺԴ. ամ թագաւորեաց։
ՊԾԱ. թուին Մահմետ նստաւ. ԺԹ. ամ թագաւորեաց։
ՊՀ. թուին Մուրատն նստաւ. ԻԹ. ամ թագաւորեաց։
ՊՂԹ. թուին Մահմետ նստաւ. ԼԱ. ամ թագաւորեաց։
ՋԼ. թուին Պայազիտն նստաւ. ԼԱ. ամ թագաւորեաց։
ՋԿԱ. թուին Սէլիմ նստաւ. Թ. ամ թագաւորեաց։
ՋՀ. թուին Սուլէյման նստաւ. ԽԵ. ամ թագաւորեաց։
ՌԺԵ. թուին Սէլիմ նստաւ Թ. ամ թագաւորեաց։
ՌԻԴ. թուին Մուրատ նստաւ. Ի. ամ թագաւորեաց։
ՌԽԴ. թուին Մահմետ նստաւ. Ժ. ամ թագաւորեաց։
ՌԾԴ. թուին Ահմատ նստաւ. ԺԴ. ամ թագաւորեաց։
ՌԿԷ. թուին Մուստաֆայ նստաւ. Գ. ամիս թագաւորեաց։
ՌԿԷ. թուին Օսման նստաւ Դ. ամ թագաւորեաց։
ՌՀԱ. թուին դարձեալ նոյն Մուստաֆայ նստաւ։

ՈՂԲ. թագաւորեաց Օսման յազգէ Տաճկաց, ամս ԾԸ, որոյ անուամբն Օսմանլու կոչեցան։
ՉԾ. մեռաւ սուլթան Օսմանն եւ թագաւորեաց Օրխանն որդի նորա ամս ԻԹ։ ՉԿԱ. էառ սուլթան Օրխանն զԱտրանայ։ ՉՀԹ. թագաւորեաց Մուրատ ամս ԾԹ։
ՊԼԷ. թագաւորեաց Պայազիտ ամս ԺԴ։
ՊԾԱ. մեռաւ Պայազիտն եւ թագաւորեաց Մահմետ որդի նորա ամս ԺԹ։
ՊԾԱ. թագաւորեաց Մահմետ ամս ԺԹ։
ՊՀ. թագաւորեաց Մուրատ ամս ԻԹ։
ՊԾԱ. թագաւորեաց Մահմետ ամս ԺԹ։
ՊՂԹ. թագաւորեաց Մահմետ ամս ԼԱ։
ՋԲ. էառ սուլթան Մահմետն զԲիւզանդիայ։
ՋԼ. մեռաւ սուլթան Մահմետն, եւ թագաւորեաց Պայազիտ որդի նորա։
ՋԼ. թագաւորեաց Պայազիտ ամս ԼԱ։
ՋԿԱ. թագաւորեաց Սէլիմ ամս Թ։
ՋԿԱ. Սէլիմն սպան զհայրն իւր զսուլթան Պայազիտն եւ ինքն թագաւորեաց ամս Թ։ Եւ եղեւ խռովութիւն ի մէջ երկու եղբարցն սուլթան Սէլիմին եւ Ահմատին, եւ եղեւ սուլթան Ահմատի որդին Մուրատն Սօֆի։
ՋԿԱ. եղեւ խռովութիւն ի մէջ որդւոցն սուլթան Պայազիտին. եւ թագաւորեաց Սէլիմ փոքր որդի նորա։
ՋԿԲ. Սէլիմ սպան զհայրն իւր զսուլթան Պայազիտ եւ ինքն թագաւորեաց։
ՋԿԲ. առուաւ սուլթան Ահմատն որդւովք եւ դստերօք իւրովք եւ փախստական եղեն զօրք նորա։
ՋԿԲ. սուլթան Սէլիմն կոտորեաց զզօրս Շահիսմայիլին։
ՋԿԳ. կամ ՋԿԴ. սուլթան Սէլիմն գնաց ի վերայ Շահիսմայիլին. եւ պատերազմեցան ի Չալդրան, եւ ոչ կարաց առնուլ զնա։
ՋԿԴ. էառ սուլթան Սէլիմն զԿամախ։
ՋԿԵ. էառ զԱմիթ։ ՋԿԶ. էառ զՇամ եւ զՄսըր։
ՋԿԸ. չարացաւ Սէլիմն եւ արար զառաջին տղայ ժողովումն ի քրիստոնէից։
ՋՀ. մեռաւ Սէլիմն, եւ թագաւորեաց Սուլէյման որդի նորա ամս ԽԵ։
ՋՀ. մեռաւ սուլթան Սէլիմն եւ թագաւորեաց Սուլէյման որդի նորա։
ՋՀԵ. գնաց սուլթան Սուլէյման ի Պուտուն ի թախտն Ընկռուզաց եւ էառ զնա։
ՋՁԴ. էառ սուլթան Սուլէյման զԲաղդատ։
ՋՂԲ. Մաղաքիայ վարդապետն Դերջանցի գնաց առ սուլթան Սուլէյմանն, եւ վերացոյց զտղայ ժողովելն, հրամանաւ նորին ի Դերջանայ եւ ի Բաբերդու։
ՌԺԵ. գնաց սուլթան Սուլէյմանն ի վերայ Փէջայ եւ անդ մեռաւ ի Սէյիթվար։ Եւ թագաւորեաց Սէլիմ որդի նորա ամս Թ։
ՌԺԶ. թագաւորեաց սուլթան Սէլիմն։
ՌԻԴ. մեռաւ սուլթան Սէլիմն եւ թագաւորեաց Մուրատ որդի նորա ամս Ի։
ՌԽԴ. Յունվարի Զ. մեռաւ սուլթան Մուրատն. եւ թագաւորեաց Մահմետ որդի նորա, Յունվարի ԻԲ. ամս ԺԲ. սա էառ երկու բերդ ի Մաճարէն։
ՌԽԴ. Դեկտեմբերի ԼԱ. մեռաւ սուլթան Մուրատ եւ թագաւորեաց Մահմետ որդի նորա Յունվարի ԺԷ։
ՌԽԴ. մեռաւ սուլթան Մուրատն եւ թագաւորեաց որդի նորա ամս Թ։
ՌԾԴ. մեռաւ Մահմետ, եւ թագաւորեաց Ահմատ որդի նորա ամս ԺԴ։
ՌԿԷ. առաքեաց սուլթան Ահմատն զԹաթար խանն եւ զԽալիլ փաշայն ի վերայ Շահաբասին, եւ ոչ կարացին առնուլ զնա, այլ աւերեալ զԹարվէզ եւ զշրջակայս նորա՝ դարձան յետս։ Եւ յայսմ ամի մեռաւ սուլթան Ահմատն եւ թագաւորեաց Մուստաֆայ եղբայր նորա Նոյեմբերի ԺԹ. օրն Չորեքշաբաթի. յամիսս երեք։ Եւ ի սոյն ամի ընկեցին իշխանքն զսուլթան Մուստաֆայն, եւ թագաւորեցուցին զՕսման զորդի սուլթան Ահմատին, Փետրվարի ԺԶ. օրն երկուշաբաթի, որ թագաւորեաց ամս Դ։
ՌԿԷ. թագաւորեաց Մուստաֆայ ամիսս երեք. եւ ի սոյն ամի թագաւորեաց Օսման ամս Դ. տասներեք ամաց, Փետրվարի ԺԶ. օրն երկուշաբաթի։
ՌՀԱ. սպանաւ սուլթան Օսմանն ի զօրաց իւրոց, եւ հանեալ ի բանտէն զսուլթան Մուստաֆայն զեղբայր սուլթան Ահմատին, վերստին թագաւորեցուցին Մայիսի ԺԲ։
ՌՀԲ. ընկեցին զսուլթան Մուստաֆայն եւ թագաւորեցուցին զսուլթան Մուրատն յՕգոստոս ԼԱ յաւուր կիրակէի։