Արաբ
պատմագիրները
Գազայի
վրայ
կու
տան
շահեկան
տեղեկութիւններ.
Եագուպի
874ին
կը
գրէ.
«Գազան
Պաղեստինի
ծովեզերեայ
քաղաքներէն
մին
է.
ան
կառուցուած
է
կլիմայական
երկրորդ
գօտիին
սահմանին
վրայ:
Հոն
կը
գտնուի
Հաշիմ
Իպն
Մանաֆի
դամբարանը:
Իսթախրի
951ին,
եւ
Իպն
Հօքալ
978ին
կը
գրեն.
«Գազան
վերինջ
քաղաքն
Պաղեստինի
տարածութեան
դէպ
ի
Եգիպտոս,
Ճիֆար
երկրին
մէջ:
Հաշիմ
Իպն
Ապտ
Մանաֆի
դամբարանը
հոն
է.
եո
ծննդավայրն
է
Մաուհամմէտ
Իպն
Իտրիս
Էշ
-
Շաֆիի
(Օրինաց
մեծ
ուսուցչին).
ան
թաղուած
է
Ֆոսդայի
մէջ
(հին
Գահիրէ):
Հոն
գտնուած
է
նաեւ
Օմար
Իպն
էլ
-
Խատտապ
խալիֆան.
շատ
կանուխ
ժամանակները
Գազան
մեծապէս
հարստացած
է.
հոն
կայ
Հիճազի
ժողովրդեան
համար
մեծ
շուկայ
մը»:
985ին
Մուգատտէսի
կը
գրէ.
«Եգիպտոսի
պողոտային
վրայ
ընդարձակ
քաղաք
մ՚է,
անապատի
եզերքը:
Քաղաքը
ծովեզրէն
շատ
հեռի
շինուած
չէ:
Հոն
կայ
գեղեցիկ
մզկիթ
մը,
եւ
կը
տեսնու
նաեւ
Օմար
խալիֆային
յիշատակարանը.
հոն
է
նաեւ
ծննդավայրը
մեծ
աւանդապաշտին
Էշ
-
Շաֆիին
եւ
հոն
դամբարան
ունի
Հաշիմ
Իպն
Ապտ
Մանաֆ
(Մարգարէին
մեծ
հայրը)»:
1154ին
Իտիրիսի
կը
գրէ.
«Գազան
այժմ
շատ
բազմամարդ
է,
եւ
կը
գտնուի
Յոյներուն
(Խաչակրաց)
ձեռքը:
Գազայի
նաւաահանգիստը
կը
կոչուի
Թիտա
(կամ
Թէտա)»:
Ապուլ
Ֆէտա
(ԺԳ.
դար)
Իսթախրին
յիշելէ
յետոյ
կը
գրէ.
«Գազան
միջակ
տարածութեամբ
քաղաք
մ՚է.
ծավեզերքը
պարտէզներ
ունի:
Արմաւենիները
հոն
քիչ
են.
պտղաւէտ
այգիները
բազմաթիւ
են:
Գազայի
եւ
ծովին
միջեւ
կան
աւազակոյտեր,
որոնց
մէկ
կողմը
կը
գտնուին
պարտէզներ:
Գազայի
վերեւ
շինուած
է
փոքր
միջնաբերդ
մը»:
1355ին
Գազա
այցելած
է
Իպն
Պաթութահ:
Ան
իր
Օրագրութեան
մէջ
անոր
մասին
կը
խօսի
իբր
Սիւրիոյ
առաջին
քաղաքը
Եգիպտոսէն
յետոյ.
«ան
բազմամարդ
է
եւ
ընդարձակ.
ունի
շատ
մզկիթներ:
Բայց
ան
իր
շուրջը
պարիսպ
չունի:
Հոն
կայ
հնագոյն
գեղեցիկ
մզկիթ
մը.
իերկայիս
կայ
ուրիշ
մ՚ալ
Էմիր
Ճավալիէն
շինուած.
հոյակապ
շինուածք
մ՚է
աս,
եւ
ունի
սպիտակ
մարմաէ
բեմ»
(Palestine
under
the
Moslems,
էջ
441-442):
