23.
Մլիճ
վանք
Եւ
էր
մի
’
ի
նշանաւոր
վանորէից
Սիսուանայ
վանքս
այս
Մլիճոյ
կամ
Մլիճի,
զի
յերկոսին
եւս
յեղանակս
գրի,
միշտ
’
ի
սեռականն
հոլովեալ,
որով
եւ
ոչ
է
յայտ
Մլէ՞ճ
թէ
Մլիճ
կոչելի
իցէ
յուղղականն.
անյայտ
է
եւ
ժամանակ
շինութեանն.
բայց
մի
’
ի
հնագունիցն
է
յաշխարհիս,
եւ
հաւանօրէն
հաստատեալ
’
ի
նմին
իսկ
Ապլղարիպայ,
զորմէ
եցոյց
վերագոյն
բանս
`
’
ի
սեփականելն
ինքեան
զՊապեռօն,
շինեալ
’
ի
նմին
եւ
եկեղեցի
մեծ
’
ի
դամբարան
իւրոյ
տոհմին.
եւ
զդամբարանս
տերանց
դղեկիս
`
ահա
ցուցին
յետագայք
լինել
’
ի
սոյն
վանս
Մլիճոյ.
որպէս
եւ
գտանի
այս
աւանդեալ
նախ
’
ի
պատուական
աւետարանի
միում,
յամին
1198,
որոյ
գրութիւն
եղեւ
«
սկզբնաւորեալ
’
ի
մեծանուն
Անապատ
Մըլիճի,
ընդ
հովանեաւ
Սրբոյ
Աստուածածնին,
որ
է
դամբարան
իշխողաց
ամուր
դղեկին
Պապեռօնի
»:
Յայնմ
ամի
առաջնորդ
ուխտին
`
միանգամայն
եւ
արքեպիսկոպոս
Տարսոնի,
անընդմէջ
յաջորդ
Ներսիսի
Լամբրունացւոյ
`
գոլ
վկայի
’
ի
պատմչէն՝
Ստեփանոս:
Չիք
երկբայել
զի
Ապլղարիպ,
Սմբատ,
Բակուրան
եւ
այլ
տեարք
Պապառօնի
հանգուցեալ
են
’
ի
սեփական
դամբարանի
աստ
իւրեանց,
որպէս
եւ
ոմանք
’
ի
մերձաւորաց
նոցին,
նախայիշեալքն
Հեթում
եւ
Վասիլ
`
որդիք
քաջին
Սմբատայ
Գունդստապլի,
բազում
հաւանութեամբ
եւ
ինքն,
եւ
եղբայր
իւր
կրտսեր
Լեւոն
(†1258),
տարաժամ
խամրեալ
հիւանդութեամբ,
մինչեւ
հանդերձեալ
զպէտս
հար
սա
նեացն
`
«
մնայր
հողմոյն
հիւսիսոյ
նաւել
’
ի
Կիպրոս,
եւ
ածել
իւր
կենակից.
եւ
զմարմինն
տարեալ
’
ի
սուրբ
ուխտն
Մլիճին,
որ
մերձ
է
’
ի
Պապեռօնն,
եւ
անդ
հանգուցին
»
[1]
։
—
Ի
սակաւ
յիշատակս
տեղւոյս
`
մնայ
դժնդակ
մի,
գերութիւն
աւագի
տեղւոյն,
որպէս
գրէ
յաւելիչ
ժամանակագրութեան
Անեցւոյն,
’
ի
Թուրքաց
կողմանցն
Իկոնիոնի,
որք
եւ
սպանին
անդ
ոգիս
երեք
կամ
աւելի։
—
Յետ
սակաւ
ամաց
(1283)
Մատթէ
ոմն
քահանայ
`
որ
գնաց
յարեւելս
յուսումն
`
առ
ոտս
հռչակելոյն
Եսայեայ
Նչեցւոյ,
ասէ
չափական
բանիւ
զանձնէ
եւ
զտեղւոյս,
գոլ.
«
Ի
նահանգէն
Կիլիկեցի
Ուստի
եւ
փողն
Տարսոնեցի.
Յանապատէ
հռչակելի
Որ
յորջորջի
յանուն
Մլիճի.
Է
’
ի
ստորոտըն
Տաւրոսի
Լերին
մեծի
եւ
անուանի,
Մերձ
’
ի
դղեակ
Պապեռօնի,
Առ
սահմանօքըն
Տարսոնի
»
։
Նմանօրինակ
բանիւք
գրէ
նա
եւ
յերկրորդում
ամի
յիշատակարան
`
յայլ
գիրս
իւր։
—
Յելս
կոյս
դարուն
(
ԺԳ
)
եւ
’
ի
սկիզբն
յաջորդին
առաջնորդ
ուխտին
եւ
ապա
արքեպիսկոպոս
Տարսոնի
`
եկաց
Ստեփանոս
որդի
Ամբակումայ
կամ
Պակէի
(†1301),
որոյ
մտեալ
յառաջն
’
ի
կարգ
աշխարհի
եւ
ծնեալ
էր
որդիս.
անդրանիկն
կամ
յառաջադէմ՝
Սիր
Գրիգոր,
նշանակէ
’
ի
լուսանցս
մաշտոցի
միոյ
`
զաւուրս
ծննդեան
եւ
մահուան
ընտանեացն
[2]:
Իսկ
ինքն
Ստեփանոս
արքեպիսկոպոս
հանգչի
’
ի
Քրիստոս
’
ի
վեցն
յունիսի
1320
ամին,
որպէս
գրէ
որդին,
նշանակելով
եւ
այլ
ինչ
դէպս:
Ի
նոյն
գիրս
Մաշտոցի
`
յաւելեալ
է
Ստեփանոսի
եւ
յինքենէ
Կանոն
մի
`
Նաւօրհնեաց,
որպէս
վայել
էր
ունել
զայն
`
բնակելոցն
’
ի
ծովեզերս
Միջերկրականի.
«
եւ
հաւատացաք,
ասէ
գրիչն,
թէ
յԱստուծոյ
է
պարգեւքս
այս,
զոր
Հոգին
Սուրբ
տպաւորեաց
’
ի
միտս
նորա,
զի
այս
պակաս
էր
’
ի
գրոց.
եւ
զանուն
նորա
մի
'
պակասեցուցանէք
’
ի
գրելեացս,
զի
վարձս
առցուք
յԱստուծոյ
»
։
—
Սորին
Ստեփանոսի
հրամանաւ
գրեալ
է
եւ
Յաճախապատում
գիրք
Ս.
Լուսաւորչին,
որոյ
գաղափար
ընծայեցաւ
տպագրութեամբ
’
ի
Կ.
Պօլիս
`
յամի
1737.
զորմէ
ասէ
գրիչն.
«
Այս
յոգներանեան
տէրս
մեր
եւ
առաջնորդ
սուրբ
ուխտիս
Մլիճոյ
`
տէր
Ստեփաննոս
արհիեպիսկոպոս
`
ետ
գրել
զսա
…
եւ
եդ
ընդ
այլ
գրեանսն
սուրբ
ուխտիս.
որ
եւ
բազում
ինչ
յաւել
սա
յաւուրս
մեր
’
ի
սուրբ
վանս
Մլիճոյ.
որոյ
յիշատակն
օրհնութեամբ
եղիցի
»:
Մի
’
ի
գրենոյն
է
եւ
Պրոխօռոն,
այսինքն
վարք
Յովհաննու
Աւետարանչի,
որ
արդ
պահի
’
ի
Բրիտանական
Թանգարանի,
գրեալ
յամի
1307,
’
ի
Կոստանդեայ
քահանայէ.
«
Ի
սուրբ
ուխտս
Մլիճի.
ընդ
հովանեաւ
Տիրամօր
Ս.
Աստուածածնի
եւ
այլ
սրբոցս,
մօտ
յանառիկ
դղեակս
Պապառօն
»
[3]:
[1]
Արքունի
Պատմիչն։
[2]
Օրինակ
իմն.
«
Թու.
ՉԽԲ
(1293).
մարտ
ամսի
25,
օրն
չորեքշաբաթ,
հանգեաւ
’
ի
Քրիստոս
դեռաբոյս
աղախինն
Քրիստոսի
դուստր
իմ
Զապլունն,
անարատ
ընծայ
Աստուծոյ.
որոյ
ողորմեսցի
նմա
Քրիստոս,
եւ
յիշողացդ
առ
Քրիստոս
»
։
«
Թու.
Հայոց
ՉԾԱ
(1302)
’
ի
փետր.
ԺԱ,
օրն
կիրակէ
եւ
առաջաւոր,
հանգեաւ
դեռաբոյս
որդեակն
իմ
Ներսէս
’
ի
Քրիստոս,
անարատ
ընծայ
Աստուծոյ.
որոյ
ողորմութեանն
Քրիստոսի
արժանի
եղիցի
սուրբ
աղօթիւք
յիշողացդ
»
։
Այսպէս
զաւուրս
մահուան
հօր
իւրոյ՝
’
ի
սեպտ.
7,
ՉԾ
թուին.
«
եւ
յայս
ամսոյս
երեսուն
օրն
հանկեաւ
եղբայրն
իմ
Մարտիրոս
սարկաւագն
’
ի
Քրիստոս
»
եւ
այլն։
Ծանուցանէ
եւ
զծննդոցն,
զի
անդրանիկ
իւր
ամաց
գոլով
21
եւ
ամսոց
7
յամի
1318,
ծնանի
զիւր
անդրանիկն
Ներսէս
’
ի
29
հոկտ.
եւ
յորժամ
լինի
ամաց
22
եւ
ամսոց
հինգ
ծնանի
զորդին
իւր
Ճոյան
Յովհաննէս,
եւ
մաղթէ՝
զի
«
Աստուած
տացէ
սոցա՝
հօրն
եւ
որդւոյն՝
կեանս
անփորձ
եւ
տեսցեն
զորդիս
որդւոց
իւրեանց
»
։
[3]
Ստէպ
աղաչէ
սա
յիշել
եւ
զքորորդի
իւր
Թորոս,
«
մատաղահաս
տարաժամ
վախճանեալ
».
կամ
«
մատաղակտուր
եղեալ
յաստեացս՝
յանանց
կեանս
»
։
Այլուր
յիշէ
զհայր
իւր
համանուն
եւ
համաստիճան՝
Կոստանդ
քահանայ,
զմայրն՝
Վալուրջ,
զքոյր՝
Շահանդուխտ,
զքեռին՝
Գրիգոր
կրօնաւոր,
եւ
զհոգեւոր
մայրն՝
Թէֆանու։