Սիսուան

32. Սաղրու վանք. — Սուրբ Գէորգ վանք. — Ջվալկա, եւ այլն

Մինչչեւ հեռացեալ ’ ի ցանկալի սահմանաց Լամբրունի եւ Սկեւռայ, պահանջէր արժանն մանրախոյզ եւս աչօք շուրջ նկատել քննել, թէ հնար է, զամենայն հետս հոգետուի նոցին վեհագունի անձին եւ որոց ’ ի նոյն յարեցան եւ հետեւեցան. հաւանեալ ` զի զատ յերկոցուն սրբավայր կայանիցն, ’ ի վանացն ասեմ եւ յանապատէն Սկեւռայ, հարկ էր եւ այլոց նմանաշնորհ կայարանաց լինել առ նոքօք, այլ եւ կուսաստանի կամ հաւատաւորաց վանաց. ուրանօր թերեւս եկաց մայր մեծի Սրբոյն ` Շահանդուխտ, ըստ վկայութեան ժամանակակից գրչին ` Սամուէլի, « Կրօնաւորեալ ’ ի ձեռաց որդւոյ իւրոյ ` սուրբ Հօրս, երկու դստերօքն ` Շուշանաւ եւ Տալիթայիւ, որք նորին ճգնող շաւղացն հետեւին. զի մխիթարեսցին ’ ի կեանս զաւակաց իւրեանց եւ եղբարց. եւ սոքօք՝ ընդ նախահանգուցեալսն փրկեսցին յիշխանութենէ խաւարի, եւ փոխեսցին յարքայութիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ’ ի մասն սրբոցն ` ’ ի լոյսն եւ ’ ի յարազուարճ խնդութիւնն »: — Եթէ այս ընդ կարծեօք, անկարծիս է նախընտիր վայրի կացրդոց եւ հրահանգաց Սրբոյն ` մերձ գոլ ’ ի Սկեւռայն, « այլ ’ ի մէջ լերինս յամայացեալ տեղիս … եւ կոչէր Անապատն ( այն իւր ) բնակութեան ` Աստուածածին Սաղրուի, ’ ի հոսանս գետոյն Ժեռակրայ, եւ մերձ նմին տաճար Սրբոյն Գէորգեայ. յորում՝ յանձուկ սենեկի ` ’ ի գիշերի եւ ’ ի տուընջեան անհանգիստ էր յընթերցումն. եւ միայն կատարէր զգործ սրբոյ պատարագին պաշտաման: … Ընդ հոգեւոր դաստիարակին իւրում Յովհաննու ` ելեալ մնայր ’ ի միայնութիւն. եւ քաղցր էր նմա այն քան զամենայն հեշտութիւն »: Աստանօր դարձեալ եւ յետ ձեռնադրութեանն յեպիսկոպոսութիւն եւ երթալոյն ’ ի Կիպրոս, ’ ի կատարումն ուսման հելլէն լեզուի եւ հռետորական վարժից, յորժամ մայրն եւ եղբարքն « ածին վերստին անտի բռնութեամբ, եւ ծանուցեալ թէ ոչ կարէ հեռանալ, ել դարձեալ յառաջին իւր անապատն կոչեցեալն Սաղրու, յորում զանձուկն ունէր սենեակ, եւ զդաստիարակ հոգեւոր հայրն իւր Յովհաննէս ` բնակեալ ’ ի տեղւոջն. եւ անդ հաւաքեալ զամենայն աստուածային գիրս, արգելաւ ’ ի տեղւոջն ամաց ժամանակ. եւ կայր ընդ մարմնոյ եւ բանիւ Աստուծոյ … պաշտէր ’ ի տէրունական աւուրս զգոհութիւն սրբոյ պատարագին խորհրդոյ, եւ յայլ աւուրս մնայր յառանձնական սենեակն ` յընթերցումն եւ ’ ի գրութիւն եւ յաղօթս զբաղեալ: Իսկ հոգեւոր հայրն իւր եւ դաստիարակն Յոհաննէս ` ’ ի նստելն երբեմն երբեմն առ նա, քննէր զմիտս սաղմոսացն, եւ ’ ի լուծանելն ` աղաչէր գրել զնոյն եւ թողուլ ’ ի պէտս օգտի զկնի եկելոցն: Յայնժամ ըստ կամացն Աստուծոյ եւ ըստ հնազանդութեան խորհողին ` սկիզբն արարեալ գրել զքննութիւն երգոց սաղմոսին, ’ ի շրջանս աւուրց ամաց իւրոց քսանեւվեց թուոյ, եւ թուականիս ՈՒԷ, եւ կատարեալ ’ ի քսանեւինն ամն »: Տեղիս այս առաջին խորհրդարան եւ ընծայարան ծննդոց մաքրական մտաց Լամբրունեցւոյն ` չէ մեզ այլուստ ծանօթ, բայց հաւանօրէն է նոյն ` ուր յամի 1215 Գրիգոր մեծահռչակ գրիչ ` սկսաւ գրել աւետարան մի, եւ ’ ի միւսում ամին կատարեաց ’ ի Տարսովն ընդ հովանեաւ եկեղեցւոյ Ս. Նախավկային. գաղափարող յիշատակարանին ընթերցեալ է զանունն ` «’ ի սուրբ ուխտին Սոզրոյ կոչեցեալ »: — Նոյն եւ մի թուի Անապատն Սաղրուի եւ Անապատն Ս. Գէորգ, ոչ միայն զի վկայեաց Սամուէլ զեկեղեցի սորա հուպ յանապատն լինել, այլ եւ նոյն ինքն Ներսէս ’ ի նոյն ամս (1179) գրէ ’ ի յիշատակարանի թարգմանութեան գրոց մեկնութեան Յայտնութեանն Յովհաննու, եթէ յետ աւարտելոյ զայն ` գործակցութեամբ Կոստանդեայ մետրապօլտին Յերապօլսի ` ’ ի Հռոմկլայն, առեալ եբեր եւ սրբագրեաց « քերթողական արուեստիւ ` ’ ի յապահով անապատս Ս. Գէորգ, ’ ի մէջ լերինս Տօրոսի, որ է ’ ի Գահ Կիլիկիոյ եւ ’ ի սկիզբն Պամփիւլեայ »: Այսու բանիւ աներկբայ ազդէ խնդրել զտեղին յարեւմտակողմն Սկեւռայ եւ Լամբրունի, ընդ մէջ սորա եւ բարձրաբերձ լերանցն: Այն զանխուլ նուիրական բարձունք եւ անձուկք գէորգեան Անապատին ` խանձարուրք եղեն եւ անդրանկանն եւ գերագունի երկանց մտաց քսանեւչորքամեայ սրբոյ երիտասարդին, հոգեշունչ Պատարագամեկնչին, որպէս եւ գրէն ինքնին ’ ի յիշատակարանի ուրեմն այնր սոփերի. « Գրեցաւ ’ ի թուականիս ՈԻԶ. յանապատս Սուրբ Գէորգ, ’ ի մէջ լերինս Տօրոսի, ’ ի Գահ Կիլիկիոյ, եւ ’ ի սկիզբն Պամփիւլիայ, ’ ի կաթողիկոսութեան Տեառն Գրիգորի եւ յիշխանութեան Հեթմոյ Սեբաստոսի »: — Զայսր վանաց դարձեալ համարիմ խնդիր յուզեալ յետ բազում ժամանակաց եւ ’ ի գերագոյն ատենի Քահանայապետին Հռովմայ, որպէս է հասու լինել ’ ի թղթոյ միոյ Յովհաննու ԻԲ ` գրելոյ առ Լեւոն Դ թագաւոր, ’ ի 28 ապրիլի 1326 ամի. որպէս թէ նախորդք նորա թագաւորք Հայոց շնորհեալ իցեն զվանսն ` ’ ի հասոյթ համանուն վանաց Յունաց ( կամ Լատինաց )` Մանգանա (Mangana) կոչեցելոյ, մերձ ’ ի Նիկոսիա Կիպրոսի. որոյ եպիսկոպոս գժտեալ գոլով ընդ Գերմանոսի աբբայի այնր վանաց, ընծայեցուցեալ էր զՄակար ոմն, եւ Լեւոն սմա յանձնեալ էր զվանս Ս. Գէորգայ որ առ Լամբրոնիւ. եւ սա ’ ի ժամանակի արշաւանաց Թաթարաց ` ժողովեալ զսպասս տեղւոյն ` ’ ի բաց գնաց. ընդ որ սրտմտեալ թագաւորին ` զայլ ոք կացոյց առաջնորդ. արդ զի այժմ Գերմանոս աբբայ Բարսեղեանց վանացն Մանգանայ ` խնդրէր զվաղնջական տուրս թագաւորացն Հայոց, յորդորէ Քահանայապետն զԼեւոն մանուկ արքայ ` դարձուցանել զլամբրոնեանն Ս. Գէորգ ` հանդերձ սպասուքն ` ’ ի Ս. Գէորգն Մանգանայ Նիկոսիոյ [1]: Իսկ ելք իրացն ոչ գիտեմ ո՛րպէս եղեն:

Ոչ հեռի ’ ի սահմանաց Լամբրունի յիշի եւ այլ սրբավայր մի Ջըվալկայ [2] անապատ անուն, այլ ոչ գտի ծանօթութիւն ինչ զտեղւոյս, յանձն լիցի բաղդաւորաց քննել զայն, եւ զհամօրէն նահանգ այնքանոյ հռչակապանծ աւանի եւ բերդի: — Ի նորոց ուղեւորաց յիշէ ոմն գեօղ մի Ճուա (Djoua) անուն, ընդ մէջ ծանօթն Մանասայ եւ Լամբրունի, մերձագոյն ’ ի սա: — Առ նմանաձայնութեան ինչ անուանն, եւ առ անստուգութեան դրիցն, յիշեցից աստանօր զբերդն Ջլկանոց, որոյ տէրն Հեթում եւ եղբայր իւր Կոստանդին ` անկան ’ ի մարտի, կռուելով ընդ Եգիպտացիս յամի 1322. այսչափ ինչ միայն գտի ’ ի գիրս յիշատակ զայսր ամուր տեղւոյ:

Միւս եւս միաբանակեցաց տեղի յայս կողմանս ` յայտնէ յիշատակարան մի, գրեալ յամի մահուան Ս. Ներսիսի, այսու բանիւք. « Գրեցաւ յեղբայրանոցս որ ’ ի գաւառիս Լամբրունի, որ գեղջուկ բարբառով ’ ի հին սովորութենէ Գեմըռձգեր յորջյորջի. ընդ հովանեաւ Ս. Աստուածածնիս. եւ յառաջնորդութեան սրբասէր եւ հարազատ եղբարց ` Աւետեաց եւ Յովհաննիսի … Յիշեցէք աղօթիւք զստացող գրոյս այսմիկ ` զտէր Ներսէս, աստուածային շնորհաւքն զարդարեալ եւ գիտութեամբ լցեալ, որ ’ ի սոյն ամի հանգեաւ ’ ի Քրիստոս »: Ամօք յառաջ գրեալ են աստ եւ ճառք Ս. Ոսկիբերանի վասն նորին Ներսիսի: Այս վանք են կարծեմ գրեալ լատինարէն Quemerquecon յամի 1342, ’ ի գործս Ժողովին Սսոյ, եւ հայր տեղւոյն էր Լեւոն ոմն. Չամչեան Հայր համարեալ է զԳերմաղբիւր վանս, որ յիշի ’ ի հայերէն գրեալ պատմութեան ժողովոյն Ատանայի, յամի 1316. մարթ է թէ եւ այս անուն սխալ գրեալ իցէ փոխանակ Ջերմաղբեր:

[1]             … Monasterium Sancti Georgii Lambron ad portum de Lambro prope civitatem Tarcon situm, in regno tuo, ejusdem ordinis per claram memoriam regum Armeniæ progenitorum tuorum, dicto monasterio de Mangana fuit pia liberalitate collatum; quod ex tunc dicto monasterio de Mangana tamquam membrum capiti fuit subjectum, ac consuetum regi et gubernari de mandato dicti Abbatis de Mangana, per monachos monasterii supradicti, etc.

Datum Avinione, III Kalend. Maiis, anno X. (Johan. XXII).

[2]             Ոչ յիշեմ ուստի՛ զայս գտեալ. բայց մերձաւորութիւն Լամբրունի որոշէ զսա ’ ի Շըվլկի գեղջէ որ ’ ի սահմանս Զեթունի։