Բ. ԴԱՇՏԱՅԻՆ ԿԻԼԻԿԻԱ

Որպէս ծանուցաւ ’ ի ներածութեան գրոցս, բովանդակ միջոց աշխարհիս Սիսուանայ ` ’ ի լեռնագօտեացն մինչեւ ’ ի ծովափունս, եւ ’ ի կողմանց Տարսոնի ` յարեւմտից ` մինչեւ յԱմանոսեան լերինս ընդ արեւելս, ընդարձակածաւալ եւ գոգացեալ դաշտավայր է. յատկաբար իսկ այսպէս կոչեցեալ ` ’ ի վաղնջուց ժամանակաց ` ’ ի Հելլէն օրինակագրաց (Πεδιάδα), նոյնպէս եւ յայժմուս ’ ի Թուրքաց՝ Չուգուր օվա. յորում երեքին գլխաւոր գետքն ` Կիւդնոս, Սարոս եւ Ջահան ` վարեալ զքերածս բարձանց ` ոռոգելով եւ ողողելով զերկիրն ` թափին ’ ի ծով: Եւ թէպէտ ոչ ամենեւին հարթհաւասար գիտեմք զայսքան ընդարձակ տարածութիւն, այլ եւ լեռնոտ ’ ի միջոցս ուրեք, եւ մանաւանդ յարեւելեան հիւսիսային կողմանն, այլ զի զատուցեալ են բարձունքն ’ ի շաղկապեալ լերանց անտի ` ընդ որս անցաք ’ ի տեղագրութեանս, եւ դաշտն ծաւալի ’ ի լերանցամէջսն, որպէս կոհակս իմն անջատս կամ կղզիս ձեւակերպեալ զնոսին, դաշտայնոյս Կիլիկիոյ սեփականք են այն վայրք քան լեռնայնոյն. արտաքոյ միայն թողլով զոլորտ Հայոց Ծոցոյն ` որ ընդ մէջ Մսսայ եւ Ամանոս լերանց: Ըստ այսմ եւ հին աշխարհագիրն Ստրաբոն զսահմանս Դաշտայնոյս Կիլիկիոյ ` յարեւմտից կուսէ սկսեալ ’ ի Սոլեայ եւ ’ ի Տարսոնէ, ձգէ ընդ արեւելս մինչեւ յԻսսոս, որ է ’ ի գլուխ յիշեցելոյ ց Ծովածոցոյն, եւ ’ ի հիւսիսոյ կողմանէ բովանդակէ ’ ի նոյն եւ զոր առ Տաւրոս լերամբք մասն Կապպադովկիոյ [1]:

Թէպէտ ոչ սակաւ ընդարձակ եւ բարեբեր է Դաշտայինս Կիլիկիա, այլ վասն նախածանօթ տօթոյ եւ ժանտութեան օդոց ` ոչ եւ կարի բազմամարդ. յայս սակս չեն շատ երթեւեկք եւ քննութիւնք եղեալ ’ ի նմին, այլ միայն ’ ի քաղաքս եւ ’ ի սահմանս նոցին. վասն որոյ եւ աշխարհագրական քարտէսք անապատաձեւ իմն դատարկ երեւին ’ ի մեծ մասին միջոցիդ, եւ ոչ աւելի քան զհին յիշատակս գրոց ծանուցանեն մեզ. եւ ոչ այլ վիճակս կամ բաժինս ճանաչեմք ’ ի դաշտիս ` քան զքաղաքացն: Ըստ այսոցիկ ուրեմն եւ ըստ հովտաց գետոցն՝ ջանասցուք եւ մեք յարմարել զտեղագրութիւն Դաշտայնոյս Կիլիկիոյ. սկսանելով ’ ի կողմանց հիւսիսոյ արեւելից ` ուր ժամանեցաքս. եւ նախ ’ ի գետահովտին Ջահանայ, նկատելով յաջմէ նորին զ Գարսի-Զիւլգատրիէ եւ զ Սիս, յահեկէն ` զ Թիլն Համտընոյ, ’ ի միջակողմանս հովտին ` յ Անազարբա եւ զ Մսիս. ապա զհովիտ Սարոսի եւ զ Ատանա ` գլխաւոր այժմեան գաւառաց եւ քաղաքաց, յետոյ ուրեմն զհովիտն Կիւդնոսի եւ զ Տարսոն:

[1] (Κίλικία) Πεδιὰς δ ’ η α̉πὸ Σόλων καὶ Ταρσου̃ μέχρι ’ Ισσου̃, καὶ ε̉́τι ω ν υ̉ πέρκεινται κατὰ τὸ πρόσβορον του̃ Ταύρου πλευρὸν Καππάδοκες. Α υ τη γὰρ η χώρα τὸ πλέον πεδίων ευ̉πορει καί χώρας α̉γαθη̃ς. — Strabo. XIV, V, 1.