Սիսուան

116. Սահմանքն. Վեռսկի. Վէտ. Զէյվէ

Երկայնաձիգ շարք լերանց յարեւմտից ձորագետոյն Էրմէնէկայ ` անջրպետեն ընդ նա եւ ընդ ձորակ Ագդարի կամ բնիկ Կէօք - սու գետոյ ` մինչեւ ’ ի խառնուրդս երկոցուն, գրեաթէ ուղղակի յարեւմտից յարեւելս խաղալով սորա: Գեօղք հնգետասանիւ չափ նշանակին, եւ շատք յաջմէ ջրոյն, որ է ’ ի հարաւոյ, որպիսիք են Սարը Մուսա, Կէօրմէզ, Չավուշ-քէօյ, Առնաւա, Իզնէպօլ կամ Իյնէպօլ: Ի միջակողմանս ձորահովտին ` յաջմէն ընդունի գետն զ Պաշ-տէրէ ( Ձորագլուխ ) վտակ, առ որով ’ ի ստորեւ նշանակի Նէտրէ-պօղազ գիւղ կամ հանգրուան, առ ստորոտով Շահէննար լերին, ուր եւ թուի կածան մի լինել. իսկ վերագոյն յանկեան երկուց աղբերաց վտակին ` նշանակի Ֆէրիսքէ գիւղ, որ ծանօթանայ ’ ի պատմութեան մերում ` մի ’ ի բացագոյն կալուածոց պարոնայց իշխեցողին Լեւոնի գոլ. զի ’ ի հանդիսի թագադրութեան նորին դասակարգեալ է եւ Նիկէֆօռ իշխանն Վէտին եւ Վէռըսկու. երկրորդս այս տեղի է անշուշտ նշանակեալ գիւղդ, որոյ յայտ է թէ էր եւ դղեակ. ոչ գիտեմ թէ քննեալ իցէ ուրուք զտեղիս, զի եւ ոչ ճանապարհ նշանակի ’ ի ձորահովտիս յայսմիկ. յորում՝ կամ ’ ի մերձակայ վայրս ` էր արդեօք եւ միւսն այն բերդատեղի, Վէտ կամ Վէտն, զի միայն ’ ի հոլովականն գտանի գրեալ առ արքունի պատմչին, եւ այն մի անգամ միայն:

Ի խառնրդոց անտի Կէօք - սուի ընդ Էրմէնէկայ, ’ ի բովանդակ ընթացս հզօրացեալ գետոյն Կալիւկադնոսի ` յաջմէն որ է հարաւակողմն ` սակաւք նշանակին օժանդակք եւ մանունք, սակաւագոյն եւ շէնք, եւ ոչ մի նշանաւոր. յայտ է թէ վասն ոչ քննութեան տեղեացն, զի եւ չեն դիւրամատոյցք, եւ ոչ հետք պողոտայի նշմարին ’ ի քարտս, բայց միայն որ ’ ի հարաւոյ ` ’ ի ծովեզերեաց Անամուռի եւ Կելենտրեայ տանին յԷրմէնէկ եւ ’ ի Մուդ: Արդ առաջին նշանակեալ վտակ փոքր յայսմ կողման եւ սակաւուք ’ ի բացէ ` յելից յիշեալ գետակցացն, թուի կոչիլ Զէյվէ, որպէս նշանակի գեօղն առ ակամբք նորին, եթէ չիցէ Զիյնէ գրելի, զի այսպէս կոչէր վիճակ մի Իչ ­ էլի գաւառի. առ սովաւ են եւ վերոյիշեալ Իյնէպօլ, Առնաւա եւ Կէօրմէզ գիւղ բարեշէն ` ’ ի վերայ արահետ պողոտային, ’ ի միջի այգեաց եւ արքակաղնեաց, Թուրք բնակչօք. առ սովաւ զվտակս այս ընդունի Ագդարի գետ, որ թէ եւ ծանծաղ է անդ, այլ ուժգին հասի ընդ քարուտ եւ կոշկոռուտ յատակ. կամուրջ անկոփ եւ կոփածոյ քարամբք ` այլ ոչ հին ` արկեալ է ’ ի վերայն, եւ հանէ յահեակ կողմն ` յ Ախատ? գիւղ, զորով պատին քարաժայռք բարձրաբերձք:

Երկրորդ գետակ հզօրագոյն քան զառաջինն եւ յելից նորին ` է վերոյիշեալն Էրիկ-տէրէ: — Երրորդ վտակ ` որ ’ ի հարաւոյ ընդ միջօրէիւ Մուդայ անկանի ` ոչ նշանակի յանուանէ, այլ միայն գեօղքն, Հօնաս կամ Կոնուս եւ Հարթու կամ Օրթու: — Չորրորդ վտակ փոքրագոյն անկանի ’ ի գետն հանդէպ բերանոյ Սարը - գավագի ` որ յահեկէն ` ’ ի հիւսիսոյ. սմա եւս ոչ նշանակի անուն ’ ի քարտս, այլ ’ ի գլուխս ձորակին գիւղ մի Ուլուղթա? անուն, եւ մերձ ’ ի բերանն ` Տօնկրուլ: — Հինգերորդ վտակ մի եւս յոյժ փոքր նշանակի խոնարհագոյն, առ Քէփէնէկ գիւղիւ: — Վեցերորդ վտակ յելից դորա, ունի առ ակամբքն գեօղ մի Կէօք-պէլի անուն: Ոչ գիտեմ որո՞յ վիճակի պատշաճիցին ձորակքս. Մուդա՞յ եթէ Սելեւկիոյ, առ որ մերձագոյն քան զայլս է եօթներորդ վտակ ` առ որով Վալանտիզ կամ Պալանտիզ գիւղն նախ յիշեալ, ( յէջ 286 ): Ընդ մէջ երկոցուն յետնոց ձորակացս ` ամբառնայ Քօզօճուգ լեառն յարեւմտից Պալանտիզայ:

Պատճէն իսկական ձեռնագրի Յովհաննու Արքայեղբօր [1] ։

[1]             Նմանատիպ լուսագիր յիշատակարանս այս է Աւետարանէ գրելոյ յԱրքայեղբայրն Յովհաննէ Րաբունւոյ, զորմէ ճառեցաք կանխագոյն՝ յէջ 146. եւ յետ այնորիկ յաջողեաց մեզ հանդիպել այնմ մատենի, կամ մատենին առ մեզ. յորմէ արտահանաւ պատճէնս այս հանդերձ այլովք, որպէս եւ որ յաւարտ 298 իջի յանդիման լինի։ Վկայեսցեն տեսողք ճարտարութեան մատանց գրչին։