Սիսուան

130. Անծանօթ բերդորայք. Կոտրադ, Կովաս, Կուպա, Սինիտ, եւ այլն

Աստանօր աւարտի ծովագրութիւնս Պամփիւլիոյ եւ ափանց հովտին Կալիւկադնոսի եւ Աշխարհին Սիր Ատանայ, սակաւ ինչ ընդ մէջերկրեայս մխելով, ուր տեսաք եւ զյոլովս ’ ի բերդորէից լիճ պարոնայց կամ իշխանաց ` հպատակաց թագաւորաց մերոց Ռուբինեանց. եւ յայտ է յանուանց իսկ նոցին ` զի ոմանք ազգաւ եւ կրօնիւք յոյնք էին, սերունդք նախնի տերանց կողմանցն հայրենական ժառանգութեամբ, եւ ոմանք դաւանութեամբ եւեթ հոռոմ, այլ ազգաւ հայ. սակայն զոյգ երկոքեան եւս հպատակ կացին թագաւորաց Հայոց մինչեւ ցկարճել իշխանութեան սոցա ’ ի վերայ երկրին, եւ ոմանք ’ ի բերդորէիցն յարքունիս գրաւեցան: Զյոլովս յայսցանէ յիշեցաք ’ ի կարգի տեղագրութեանս ` ստուգիւ կամ կարծեօք, յիշեսցուք եւ զայլս ոմանս. յորոց մի է Կոտրադ, զոր յիշէ Սմբատ իբրեւ կալուած Ատովմեանն Կիռ Վարդի, փոխանակ երիցն այլոց ( Ս. Սոփեայ, Յուտապեայ եւ Նաղլօնի ) յիշեցելոց յԱրքունի պատմչէն. թէպէտ եւ անծանօթ է սա ըստ դրիցն, այլ ծանօթ յեկեղեցական վիճակագրութեան, երբեմն նախաթոռ եղեալ Իսաւրիոյ նահանգի, Κ ο' τραδις կոչմամբ, Κοτραδω̃ν, կամ Կոտրադացւոց ( եպիսկոպոս ):

Այլք ’ ի գլխաւոր բերդորէից ` դասակարգելոց ’ ի հանդիսի թագակապութեան Լեւոնի եւ ’ ի սպառ անծանօթ մնացելոց ` ըստ դրիցն եւ ըստ յիշատակաց, են՝ Կովաս [1] եւ Սինիտ, որոց տիրէր Պարոն Ռոմանոս. եւ ըստ դասակարգին ` թուին ’ ի ստորին կողմանս գետահովտին Կալիւկադնոսի. եւ զի ոչ այլ ուրեք յիշի Կոտրադ, իսկ ’ ի թեմս Պամփիւլիոյ նահանգին յիշի Կոլվասա, Κολβασα, գուցէ նոյն իցէ ` վրիպեալ ’ ի գրչէ մերմէ լ տառի. նկատելի է զի ’ ի Սմբատ ոչ գտանի անուն բերդիս ընդ Սինիտոյ, այլ միայն յարքունի պատմչին: — Յետ Նորբերդի եւ Կամառտիասայ, եւ յառաջ քան զՄաղվա եւ զՍիկ, կարգին ` ’ ի Պատմչէն Անդաւշծա եւ Կուպա, որոց տիրէր Պր. Պաղտին. ապա հաւանօրէն ’ ի միջոցս նոցին որոնելիք են: — Ընդ արեւմտագոյնսն ` ըստ դասակարգին ` ընդ մէջ Մանովղատի եւ Ալարոյ եւ ընդ մէջ Կալօնօռոսի ` դասեալ է Լակռաւենի ` ընդ ձեռամբ երկուց իշխանաց, որ թուին հայր եւ որդի, Կոստանդին եւ Նիկիֆօռ, յունանուանք ` ինքեանք եւ տեղին, որ խնդրելի է յարեւմտակողմանս Պամփիւլիոյ: — Ընդ երկբայութեամբ կարգեսցին եւ Ատառօս եւ Աստռօս. քանզի առաջինն ` առ Սմբատայ գրի ’ ի դասակարգին ընդ տէրութեամբ Ռամանոսի [2], մինչ արքունի պատմիչն զՌամանոս տէր ասէ Սինիտ ոյ եւ Կովաս ու. նոյն ` յետոյ ընդ այլոց բերդորէից ` ասէ սորին Սմբատայ գունդստապլի ` լինել տէր եւ Աստռսայ, ոչ գիտեմ ուղիղ այսպէս գրեալ եւ որիշ տեղի, եթէ նոյն ընդ վաղ յիշեցելոյն Ասկուռսոյ  ( յէջ 115 ): — Ի նմին ժամանակի (1265) եւ եղբայր նորա Օշին ` վկայի ընդ Կոռիկոսի, Մանիօնի եւ Կանչոյ ` տէր լինել եւ Միտիզաւն ին, որ եւ նոյնպէս անլուր եւ անծանօթ է ինձ այլուստ: Իսկ Սինիտ կամ Սիւնիդ յիշի յեպիսկոպոսական թեմս նահանգին Պամփիւլիոյ ` հուսկ բնաւից, Συνὴδων, Սիւնիդացւոց ( եպիսկոպոս ):

Այսոքիկ ըստ մերս ազգային տեսութեան կամ պիտոյից ` տեղիք փափագելիք ’ ի ծանօթութիւն. բայց ըստ արտաքնոցն եւ հին աշխարհագրաց ` են կամ էին եւ այլ ծովեզերեայ մանր քաղաքք եւ շահաստանք յայսմ մասին ` զոր անուանեցաքս Աշխարհ Սիր Ատանայ, եւ զորս աւելորդ վարկաք հետազօտել, այն զի եւ ոչ յայտնեցան այժմու ծովագրողաց, կամ չերեւեցաւ նշանաւոր ինչ առ նոքօք. յորոց սակի են Պիսուրգիա ( Πισόυργια ), ընդ մէջ Կելենտերեայ եւ Կրամբուսայ, զոր հին չափողք 45 ասպարիզօք հեռի ասեն ’ ի Կռաւնեան սարէն ( յարեւտից ). — Միւլէ կամ Միւլաս (Μύλας), ընդ մէջ Զեփիւռիոնի եւ Սարպեդոնի, փոքր քաղաք ’ ի փոքու հրուանդանի. — Նեսուլիոն ( Νεσούλιον ), դոյզն նաւակայան յարեւմտից Միւլասայ. որոյ հանդէպ Պիտիուսա կղզեակ (Πυτιου̃σα), հաւանօրէն մի ’ ի կղզեացն որ առ Զեփիւռիոնիւ. եւ այլն:

[1]             Սուղ ինչ մերձաւոր սմին անուամբ եւ տեղեաւ գտանի նշանակեալ վերջինն ’ ի թեմից Իսաւրիոյ նահանգի՝ ’ ի վիճակագրութեան միում, Κώου, զոր Լատինաց յեղեալ է ’ ի Coi.

[2]             Ի տպագրեալ օրինակի Սմբատայ պատմչի եդեալ է Ամանոս։