7.
ՄԻՋՈՑ
ԳԵՏՈՑ
ՇԻՐԱԿԱՅ,
ՏԻԳՆԻՍԻ
ԵՒ
ԱԽՈՒՐԵՆՈՅ
Սակաւուք
հեռի
՚ի
Շիրակաւանէ
կայ
բերդ
մի
փոքր
Քէչի-գուլէսի
կոչեցեալ
(
Այծից
աշտարակ
).
զոր
կարծեմ
ամրացուցեալն
՚ի
Ֆէհրատ
փաշայէ
յամի
1583,
ընդդէմ
Պարսից:
Յիշի
բերդ
Շիրակաւանի
եւ
յամին
1553,
յորում
օթագայեաց
Իպարհիմ
Վէզիր
Սուլդան
Սիւլէյմանի:
-
Միջոց
Տգնիսայ,
Շիրակաւանի
եւ
ստորին
մասին
գետոյ
նորին,
որպէս
եւ
Ախուրեան
գետոյն
՚ի
Մ.
եւ
՚ի
Հր.
ցամաքակղզի
իմն
է
կամ
եռակողմն,
զորոյ
անկիւնս
գործեն
Շիրակաւան,
Եըլանլը
եւ
Արգինա,
ոչ
սակաւ
ընդարձակ,
թերեւս
մասն
վերոյիշեալ
Ականից
դաշտին,
ուր
ոչ
նշանակի
բնաւ
ոչ
շէն
ոչ
աւեր
տեղի.
սակայն
անմարթ
է
այնպիսւոյ
կարեւոր
վայրի
առ
կռան
առաջնոյն
եւ
ոչ
հեռի
յերկրորդ
՚ի
բուն
մայրաքաղաքէն
թագաւորաց,
չունել
կամ
չծածկել
հետս
շինուածոց,
որք
եթէ
ոչ
գտցին
`
հարկ
է
այլոյ
մեծի
իմն
պատճառի
լինել
անշինութեանն:
Այժմ
միայն
յեզերս
գետոցն
սակաւ
շինավայրք
երեւին.
յորոց
սակի
են,
՚ի
հարաւային
սահմանաց
անտի
Զարիշատայ
սկսեալ,
առ
Կարուց
գետովն
`
յահեկէն,
Կեչիտ
գիւղ,
որոյ
անուն
եւ
դիրք
եւ
նշանակք
ճանապարհաց
`
յայտ
առնեն
զի
հուն
անցից
է
անդ
ընդ
գետն.
եւ
այս
թուի
հունն
ընդ
որ
էանց
Դուռնըֆար
(15
յուլ.
1701)
գալով
՚ի
Կարուց
եւ
՚ի
Փերկիտայ
եւ
գնալով
ընդ
հիւսիսակողմն
՚ի
Տփղիս.
եւ
ասէ
զայն
օժանդակ
Արփա-չայի
(Arpagi
կոչելով
),
եւ
յառաջելով
ընդ
հիւսիս
`
՚ի
նմին
աւուր
եգիտ
տեսակ
մի
մեծածաղիկ
Փղենիկ
(
Elephas
Oriantalis
),
քրքմագոյն,
եւ
գեղեցկագոյն
՚ի
բոյսս
Արեւելից
համարեցաւ,
եւ
յերկար
ստորագրէ,
հանդերձ
պատկերաւս
[1]:
Սուղ
հեռի
՚ի
Կէչիտէ
յ՚Ե.
Հր.
առ
գետեզերբն
նշանակի
փոքրիկ
շէն
եւ
բերդ
Քիւհնէ-Գարախանէ:
-
Խոնարհագոյն
հանդէպ
Գզըլչագչագ
գեղջ
`
(4)
Ճամուլու
(
Գոմշուտ
)
գեօղ
մեծ,
առ
որով
բերդ
կամ
աշտարակ
շինեալ
՚ի
քարանց
Անւոյ,
՚ի
պաշտպանութիւն
յերեսաց
Քրդաց.
որպէս
ասէ
Անգղիացին
Էպպոդ,
որ
էանց
ընդ
այն
յ՚
19
մայիսի,
1837,
եւ
զբնակիչսն
խառն
`
Թուրք,
Պարսիկ
եւ
Հայ
կոչէ,
որպէս
եւ
զԳզըլչագչագի:
Բայց
յետ
նուաճման
Կովկասու
բնակեցան
աստ
Եգերացիք
կամ
Օսսեդք,
զորս
՚ի
յետին
պատերազմին
(1877)
վարեցին
Ռուսք
իբրեւ
լրտեսս
Օսմանեանց
`
՚ի
Զարիշատ,
եւ
զգեօղն
յաւեր
դարձուցին
[2],
եւ
անցին
ընդ
գետն
՚ի
կողմն
Կարուց:
-
Սուղ
ինչ
՚ի
բացեայ
՚ի
Հր.
նորին
կայ
Շահնիլէր
կամ
Շահնատար
հայաբնակ
գիւղ:
[1]
Վասն
պատիճաձեւ
ծըլի
ծաղկին
`
Փիղ
կոչեցին
բուսաբանք,
ըստ
այնմ
եւ
մեք
Փղենիկ.
եւ
է
տեսակ
Քթածաղիկ
ազգի,
Rhinanthus,
յատկաբար
կոչեցեալ
Rhinanthus
Orientalis
(
Քթածաղիկ
արեւելեան
),
՚ի
Փռանկաց
`
Cocr
è
te
orientale.
գեղեցկագոյն
եւ
մեծագոյն
է
յազգի
իւրում,
եւ
ցարդ
չէ
ուրեք
այսպիսի
երեւեալ
որպէս
ուր
եգիտն
Դուռնըֆոր.
ըստ
նմանէ
ստորագրեն
զայն
յերկարօրէն
բուսաբանք.
մեզ
շատ
լիցի
բան
սորին
իսկ
գտողի
ծաղկին
աստ
՚ի
Փերկիտ.
La
plus
belle
plante
que
Levant
produise;
c'est
une
esp
è
ce
d'Elephant
à
grande
fleur,
dont
la
trompe
est
courb
é
e
en
bas.
-
Tournefort.
Lettr.
XVIII.
եւ
այլոյ
բուսաբանի.
C'est
une
plante
remarquable
par
la
forme
singuli
ը
re
de
ses
fleurs...
Cette
belle
plante
croît
dans
le
Levant.
Եւ
միւսոյ.
On
ne
connaît
encore
que
de
nom
le
Rhinanthus
Elephas
rapport
é
de
l'Orient
par
Tournefort.
C'est
une
tr
è
s
belle
plante,
aux
fleurs
larges,
de
couleur
safran,
et
dont
la
l
ը
vre
inf
é
rieure
imite
en
quelque
sorte
la
trombe
d'un
el
é
phant,
d'
o
ù
lui
est
venu
le
nom
scientifique
qu'elle
porte.
[2]
Փորձ,
Գ.
Ե:
Այլք
գրեն
`
բարեկամութեամբ
ընկալեալ
զնոսա
հայրենակցաց
իւրեանց
որ
՚ի
բանակին
Ռուսաց.
եւ
զՇահնիլեր
գիւղ
քանդեալ,
վասն
փախչելոյ
անտի
ոմանց
՚ի
բնակչացն:
