Շիրակ

9. ԳԵՕՂՔ. ԱՍՏԵՂԱՆԻ, ՓԵՐԿԻՏ

Իբրեւ ժամաւ ՚ի Հր. Արգինայ առ նովին գետեզերբ կայ Փիրալի կամ Փիրվալի գիւղ հայաբնակ եւ հին բերդ, առ որով եւ հուն անցի գետոյն. իսկ անտի ՚ի վայր ցխառնուրդս նորին ընդ Ախուրենոյ եւ հուպ անկեան կցուածոյն ` կայ Աստախանէ, փոքրիկ բերդաւ, որ ըստ դրիցն թուի ոչ աննշան լինել տեղի ՚ի հնումն, եւ յարձանագիրս կոչի Աստեղանի (18):

Յաջմէ Ախուրենի ( Կարուց գետոյն ) սկսեալ յարեւմտից կուսէ ՚ի սահմանակցութենէ Վանանդայ եւ Զարիշատի, հուպ ՚ի Մէհիտլի եւ ՚ի Մուրատպէկ գեօղս երկրորդին, առ զգետեզերբն կան երկոքին գեօղք Շիրակայ Փերկիտ Մեծ եւ Փոքր, սակաւուք հեռիք յիրերաց. ՚ի Մեծն ` կայ շինուած մի բերդանման կամ իջեւան, 25 Չ. յերկայնն եւ 21 ՚ի լայն, վեցեքումք բոլորշի կամարակապ աշտարակօք, չորք յանկիւնս եւ երկու ՚ի կողմանսն, ունելով եւ դուռն ՚ի միում կողմանցն, եւ առ երի յորմն խաչաքանդակ. այլ մեծ մասն պարսպին խանգարեալ անկեալ է ՚ի վաղուց հետէ, զի եւ 180 ամօք յառաջ կիսաւեր եգիտ զայն Դուռնըֆար (14 յուլ. 1701), որ Պարկէդ կոչէ զտեղին եւ գեօղ մեծ, եւ վկայէ վայելուչ լինել շինուածոյն մինչ կանգուն կայր [1]: Ոմանք յայժմեայցս աւանդեն զայն լինել եկեղեցի հոյակապ Ամենափրկիչ անուն: Են ՚ի Փերկիտ եւ քարաշէն աղբերք կամարակապք: Զվայրօքս դադարեցաւ ՚ի միջօրէի, վերոյիշեալ բուսաքնին ուղեւորն Փռանկ, ՚ի գեղեցիկ հովտի միում կիսով փարսախաւ ՚ի ստորեւ Փերկիտայ, որպէս ասէն, ուր ՚ի միջի այլոց ոմանց սակաւագիւտ բուսոց եգիտ եւ տեսակ մի նոր Փենունա ծաղկան (Betonica Orientalis), զորոյ եւ զսերմն տարեալ աճեցոյց յարքունական դրախտին Բարիզու. եւ նշանաւոր համարէր վասն կէս ոտնաչափ երկայնութեան, այլ բթաչափ նեղութեան տերեւոցն. զորոյ եւ զձեւդ գծագրէ:

Իբրեւ ժամաւ հեռի յարեւելից Փերկիտայ առ գետովն կայ գեօղն Ճարճալը կամ Ճարճ-օղլու: - Աստի երկու փարսախաւ հեռի ընդ արեւելս ` մերձ ՚ի գետեզրն ` Գալաչի փոքր գեօղ, յարեւմտից Կէչիտ գեղջ նախայիշելոյ: Աստուստ գետն Կարուց թողեալ զարեւելեան ընթացսն խաղայ ընդ հարաւ արեւելախառն ՚ի Ճամուշլու (7). որոյ հանդէպ եւ մերձ ` յայսմ յաջակողման կայ լեռնակն Գարագափուլու, որ թուի այսպէս կոչեցեալ վասն աւերակ բերդի միոյ: Աստի եւ անդր ընդ երկայնաձիգ սահման ընթացից գետոյն ` չկան առ նովաւ մինչեւ ցխառնուրդսն ընդ Արփայի ` գեօղք կամ շէնք, բայց միայն իբրեւ երկու փարսախաւ ՚ի վերոյ խառնըրդոցն ` Աղուզում կամ Ախուզում, յերկուս բաժանեալ ՚ի գետոյն Կարուց, մին Վերին կոչի եւ բնակեալ ՚ի Հայոց, միւսն Ստորին ` բնակեալ ՚ի Թուրքաց, եւ ՚ի հարաւոյ նորա, կիսով փարսախաւ հեռի ՚ի գետոյն եւ հանդէպ Աստեղանոյ ` Եըլանլը ( Օձուտ ) թուրքաբնակ: Ի միջոցի երկոցուն սոցա իբր կիսաժամու գնացից տարածութեամբ տեղւոյն ` երեւին գերեզմանք բազումք գետնաթաղք եւ անգիրք. եւ համօրէն անշէն ամայութիւն վայրացն ընդ բազում ասպարէզս ` արդարեւ գերեզմանական իմն տայ երեւոյթ եւ զգացումն:

[1]             On campa ... aupr è s de Barguet, gros vilage, dont le châeau à moiti é d é moli paroit avoir é t é bien b ե ti dans son temps. - Tourefort. XVIII.