Շիրակ

65. ՉԸՐՓԸԼՈՒ ԵՒ ԿԱՄՈՒՐՋՆ

Երիւք մղոնոք ՚ի վերայ, ՚ի Մ. Շիրվանճուգի կայ Պօղազ-քեռեն գեօղ Հայոց իբր 40 տանց, ուր ագաւ երբեմն Ժիլ գրապետ կայսեր Ռուսաց ( յ՚ 8 հոկտ. 1856). ունի նորաշէն եկեղեցի վայելուչ յանուն Ս. Աստուածածնի: Յորմէ կիսաժամաւ հեռի ՚ի Հ. Մ. Մօլլա - կեօկչէ. իսկ ՚ի սմանէ երիւք մղոնոք վերագոյն ՚ի Հ. Սիվրիպաշ ( կամ Սարիպաշ ). իբր քառորդաւ ժամու ՚ի Հ. յետնոյս ` Սունկուրլու առ գետակաւն. եւ իբր երկու մղօնօք յարեւելս կոյս երկոցուն յետնոյ գիւղիցս կայ աւերակ գեղջ միոյ Աշաղալի կոչեցեալ. յորոյ Հր. եւ իբր երիւք մղոնոք յարեւմտից Արդիկայ ` Արմուտլու ( Տանձուտ ) գիւղ, եւ Աշաշլը աւերակ, յընդարձակ միջոցի երկոցուն գետակացն, որք սակաւուք ՚ի ստորեւ Սունկուրլեայ ՚ի հիւսիսոյ կուսէ միակցին, եւ խառնուրդն խաղացեալ ընդ արեւմուտս հիւսիսախառն ` անկանի յԱրփա ըստ վերոյգրելոցս: Մերձ ՚ի բերան անդր ՚ի հարաւոյ կուսէ հպագոյն եւս յԱրփա ` կայ Դահարլը գեօղ, ուր եւ պահակատուն Ռուսաց, երկու մղոնաւ յարեւմտից Գարագիլիսէի:

Խաղալով արդ ըստ ընթացից գետոյս Արփայ եւ Ախուրենոյ ՚ի վայր, ընդ հարաւ արեւմտախառն, առաջին գիւղ եւ պահակատուն յետ Դահարլեայ է Պայանտուր, որ կիսաժամաւ եւեթ հեռի կայ ՚ի Շիրակաւանէ կամ յԵրազգաւորաց յայնկոյս գետոյն, ուրանոր ՚ի սկիզբն պատերազմին ընդ Օսմանեանս յամի 1877 յամսեան ապրիլի, Ռուսք արկեալ կամուրջ անցին յարեւմտեան Շիրակ, առաջնորդութեամբ Լոռիս Մելիքով զօրապետի: Ի Հր. սորա եւ սակաւ մի հեռի ՚ի գետոյն ` Քելալի, յորոց Մ. Հ. կայ միւս եւս պահակատուն Ռուսաց. իսկ յարեւելից կողմանէ մղոնաւ հեռի ` Գափուլու: Երկու մղոնաւ ՚ի Հր. Քէլալեայ առ գետեզերին ` Թավշան - ղըշլախ, ուր իբր 100 տունք Հայոց: - Երկու մղոնոք եւս ՚ի Հր. սորա ` Ղազարապատ, ուր դարձեալ պահակատուն, Յարեւելից կուսէ երկոցուն սոցա, միոյն ընդ Հր. եւ միւսոյն ընդ Հ. իբր փարսախաւ հեռի ՚ի նոցանէ ՚ի ստորոտս լերին միոյ ` Սուֆանվերտի գիւղ, կամ Սըվանվերտի. յորոյ Մ. Հր. ամբառնայ Գզըլ տաղ լեառն 5550': - Մերձ ՚ի Ղազարապատ յԵ. Հր. իբր կիսաժամաւ եւեթ հեռի կայ ամայացեալ գիւղն Գարապուլագ ( Սեաւ աղբիւր ). եւ ՚ի սորա Հր. երկու մղոնաւ հեռի Պապուրլու գիւղ հայաբնակ, Ս. Աստուածածին եկեղեցեաւ. նոյնքան եւս ՚ի Հր. Պապուրլեայ ՚ի ձորամիջի լերանց Խրըխ կամ Ղօրաղ գիւղ, յոր անուն կոչի եւս շուրջ սահմանն ամայի, յորում ամբառնան լեռնակք եւ բլուրք, եւ մին ՚ի Հ. Մ. Խըրըխայ ` կոչի Գըրք կամ Խրըխ թեփե: Մղոնաւ հեռի ՚ի լեռնակէս ՚ի Հր. Մ. կուսէ եւ մերձ յԱխուրեան ` Աղին գիւղ յիշեալն յարձանագրի Մակարայ վանից, ուր Դանիէլեանց այգիքն էին. այժմեան եկեղեցին Հայոց կոչի Ս. Յակոբ: - Ի սմանէ մղոնաւ եւ կիսով հեռի հանդէպ խառնրդոց Մաւրիկայ գետոյն յԱխուրեան ` կայ Ղեղաճ գիւղ. նոյնքան եւ ՚ի սմանէ հեռի առ գետեզերբն Չըրփըլու մեծ գիւղ Հայոց. Ս. Սարգիս եկեղեցեաւ, եւ պահակատուն. առ որով կայ կիսաքանդ կամուրջ հնաշէն միակամար 32 Չ. լայն բացուածով [1]. ՚ի վերայ բարձրաբերձ գետափանց Ախուրենոյ, յանդըգնօրէն արկեալ, ոչ ինչ ընդհատ յԵրասխայնոյն ` անհաւատալւոյն Վիրգիլեայ. կայ առ նմին եւ հին եւ ընդարձակ քարաշէն իջեւանատուն, զորոյ մասն մի յեկեղեցի յարդարեալ է Հայոց. իսկ ՚ի վերայ կամրջին գործեալ էր եւ հուն անցի ջրոյ կամ ագուգայս, որոյ երեւին եւ ՚ի պատկերիդ պատուարք ամբարձիկք աւելի քան զ՚ 125 Չ. երկայն, ցարեւմտեան ծայր կամըրջին, յորոյ եւ յերկոսին գլուխսն սենեակք էին պահապանաց: - Յարեւելից գեղջս սակաւուք հեռի ամբառնայ Չալթէփէ լեռնաբլուր. եւ յԵլ. նորա եւ ՚ի Մ. Հր. Խրըխայ ` Պօզտօղան գիւղ, յորում նշանակի եկեղեցի հին: Եւ բացագոյն յարեւելս առ սահմանօք Թալնայ վիճակին Արագածոտն ` Դաշգալէ գիւղ. եւ եւս ՚ի հարաւոյ առ նովին սահմանակցութեամբ Պազարխանէ, առ որով եւ լճակ մի փոքրիկ:

[1]             Սարգիս Ջալալեան ` որ զԱ հատոր Ճանապարհորդութեանն տպագրեալ է յամի 1841, տակաւին իբր կանգուն ստորագրէ զկամուրջս զայս, զոր այլք կործանեալ, ասեն, Խաթուն Օղլի տերանց կողմանցս: