Շիրակ

67. ԵՐԵՐՈՒՔ ( ԳԶԸԼ ԳՈՒԼԷ ). ՔԻՒՄՊԷԶ, ՔԷՐՎԱՆՍԵՐԱՅ

Երիւք մղոնօք ՚ի Հր. հին գեղջն ` հանդէպ աւերակաց Անւոյ հաստատեալ էր Ռուսաց պահակատուն յանուն քաղաքին. յորմէ երկու մղոնաւ ` ՚ի ստորեւ առ գետեզերբն կայ միւս եւս հանգոյց Ապտիռահման անուն. եւ ընդ մէջ երկոցուն ` Գլավուզ - թեփե լեռնաբլուր: Երկու մղոնաւ եւս ՚ի Հր. Ե. հանգրուանին առ գետեզերբն կայ աւերակ հին եկեղեցւոյ, այլ ոչ գիտեմ որպիսի եւ որոյ գեղջ: Աստի եւս իբր երիւք մղոնոք ՚ի խոնարհ առ գետեզերն ` հանգրուան մի Թամլըգ կամ Թամնիկ անուն, պահակատուն յանուն Գզըլ - գուլէ հանգրուանի, որ կայ ՚ի ստորեւ բացագոյն, եւ կոչին սոքա այսպէս ( Կարմիր բուրգն ) ըստ գունոյ կոփածոյ քարանց եւ ձեւոյ գմբեթի հոյակապ եկեղեցւոյ միոյ ` որ ՚ի հիւսիսոյ կողմանէ պահակատանն, իբր մղոնաւ հեռագոյն կայ ՚ի սարահարթիուրեք բարձու, քառակուսի, 23 Չ. երկայն 14 լայն [1]. ունելով ՚ի չորեսին եւս անկիւնսն մատրունս կամ սենեակս փոքունս, եւ բաց յարեւելից յայլ կողմանս դաւիթս իմն սիւնաբարձս, որոց ձեզունք կործանեալ անկեալ են, եւ երեւի անսիւն որոցաձեւ եղեալ տաճարին, ունելով զկէս լայնութեան բոլոր եկեղեցւոյն, խորանն եւ որ առ նովաւ մատրունքն կանգուն կան. երեւին եւ պատուհանք տասն ՚ի հարաւոյ եւ յարեւմտից, յայսմ կողման է աւագ դուռնն, եւ այլ երկու դրունք ՚ի հարաւոյ կուսէ: Ի կողմանէ միոյ ՚ի հարաւային դրանցս արտաքուստ արձանագրեալ կայ կարեւոր յիշատակս, յամի 1038 [2]: Պիտանի քան զամենայն յարձանագիրս ` է Երերուք կամ Երերուաց կոչումն գեղջս, յոր անուն գտանին եւ այլք յայլ գաւառս. արձանագրող թագուհին կին Յովհան Սմբատայ ` յայտնի դուստր գոլ Աբասայ ուրումն, եւ երրորդ որդւոյ նոցա կոչիլ Աշոտ, զոր այլուստ ոչ գիտէաք, բայց Երկար անուն որդի մի, եւ սոյն սա թուի, ՚ի յիշատակ գոռ թագաւորին Բ Աշոտ Երկաթոյ ` այնպէս անուանեալ. մաինգամայն յայտնի զի յայսմ թուականի (1038) տակաւին կենդանի էր թագաժառանգն այն պայազատ, եւ յետ սակաւուց վախճանեալ առաջի հօրն: - Միջոց գեղջս եւ գետեզերն լի է աւերակօք քարաշէն բնակութեանց, գերեզմանաց եւ խաչվիմաց, յորս ցանկալի է հետախուզել: Կիսով ժամաւ ՚ի ստորեւ ՚ի վերայ քարափն գետոյն կայ աւերակ քառակուսի շինուածոյ սեւորակ մանր քարամբք, եւ թուի հին պանդոկ կամ փուտկայ. հիւսիսային որմն միայն կանգուն կայ մէն կիսաբոլոր բրգամբք յանկիւնսն: Նոյնչափ եւս բացագոյն ՚ի հարաւոյ է Քիւմպեզ այսինքն Գմբէթ անուանեալ տեղի, եւ մատուռն վեցանկիւնի ՚ի մանր կարմիր քարանց, իբր 20 Չ. շրջապատութեամբ. գմբէթն կղմնտրաւ ծածկեալ ` ՚ի չորից կողմանց ունի պատուհանս, իսկ որմունքն ` երեք. վէմ ճակատու դրանն ՚ի բաց բարձեալ է, յորում թուի թէ կայր արձանագիր յայտնիչ անծանօթացելոյս այժմ տեղւոյ: Նման իմն նմին եւ ՚ի հանդիպոյ ( յարեւմտից ) գետոյն երեւի կիսաւեր բրգաձեւ քարակուսի: - Իբրու փարսախաւ ՚ի ստորեւ կայ Ուզուն-քէնտ պահակատուն, առ որով ՚ի փուլս ձորագետոյն են քարափոր բնակարանք ձմերանոցք Քրդաց: - Աստի հինգ մղոնաւ չափ ՚ի ստորեւ կայ վերջին պահակատուն կողմանս արեւելեան Շիրակայ, Քէրվանսէր, Կարաւանատուն կոչեցեալ յատկապէս, զի էր իսկ այնպէս, եւ կարի ընդարձակ, այլ այժմ քայքայեալ. որպէս եւ սակաւուք ՚ի բացեայ ա ' յլ աւերակք բնակարանաց եւ գերեզմանք հանդերձ խաչվիմօք. բայց գիր յիշատակի ցարդ ոչ յայտնեցաւ անդ:

[1]             Շահխաթունեան, Բ, 43, ասէ 36 եւ 22 գազ պարսիկ:

[2]             Յանուն Աստուծոյ. ի թվականիս: Ն: Ձ: Է: ( բ ) արէպաշտ թագուիս դուստր Աբասա Սմբատ Շահանշահի կինս եւ Աշոտո մա ( յ ) րս որ ազատեցի զԵրէրվաց թաստակաս յորդէց յորդիս Սմբատ Շահանշահանի հզուրի եւ արքաի արեւշատութեան. որ այս գրոյս հակա ( ռակ ) ի կամ ի մեծաց կամ ի փոքրա ( նց ): Յ: Ժ: Ը: հարապետաց նզովեալ է բաժին ընդ Յուդաի աստուածավաճառին Սիմ ( ոնի ) կահարդին Գ ? եւ քահան ( աի ) ցն …

               Ի հարկէ պահանջի ընթեռնուլ բարեպաշտ, որպէս եւ գրէ Շահխաթունեան, Բ, 44. այլ զի, ոչ միայն օտար իմն թուի անձամբ զանձն բարեպաշտ կոչել, եւ ՚ի նմանագիր օրինակի պատկերահանին չկայր նշան Բ տառի, այնպէս թողաք: