Այրարատ

4. ՆՈՒԱԶՈՒԹԻՒՆ ՋՐՈՅ

Թէպէտ այսքան գետք եւ գետակք են յաշխարհին Այրարատայ, բաւականք յոռոգումն երկրի արեւմտեան մասինն, այլ անբաւականք արեւելեանն եւ բնիկ Այրարատեան երկրի կամ նահանգի, վասն նախայիշեալ աւազախիր եւ փոշիատես բնութեան հողոյն եւ լանջաց լերանցն, որք ծակոտկէնք եւ փոսորակք գոլով ընկլուզանեն յջուրս ՚ի խորս իւրեանց. այլ եւ կլիմայ երկրին ցամաք եւ չոր է, սակաւանձրեւ եւ սակաւաձիւն. եւ թէպէտ ամենայն լերանց հալին ձիւնք ամարանի, բաց յԱւագ Մասեաց, այլ վասն ասացեալ պատճառացդ ոչ բաւեն լնուլ զպէտս երկրագործութեան, մինչեւ թէ ոչ խնամով հատցին եւ հանցին առուք ՚ի գետոց ընդ ագուգայս. որովք արուեստք եւ հնարք ՚ի վաղեմի դարուց անտի քաջ յարդարեալ են զոռոգումն երկրի, որպիսի սակաւ ուրեք է տեսանել յայլ աշխարհս, եւ ոստիկանք ջրաբաշխք կարգեալ են հին օրինօք ըստ դեհից դեհից եւ ըստ գիւղից. այլ տակաւին բազում անգամ կամ առ անզգուշութեան նոցին եւ կամ ագահութեան, յաճախ լսի կարօտութիւն ջրոյ եւ երաշտ. թուի թէ ՚ի հնումն առաւել էր խնամ, կամ հաստատուն եւ արդարաբաշխ օրէնք լաւագոյն տնտեսէին եւ մատռուակէին, որպէս զի եւ յառակս իմն համբաւէր եւ առ օտարս ` արգաւանդութիւն եւ դալարագեղ տեսիլ Երասխեան դաշտի, իբրեւ դրախտական վայրի, այնքան մերձ իսկ գոլով անապատաց եւ դաշտաց Միջագետաց եւ Ասորեստանի: