22.
ՎԱՂԱՒԵՐ.
ԻՇԽՈՒ
Հանգոյն
Աւնըկայ
թուի
եւ
այլոց
բարգաւաճ
շինից
եւ
ամրից
լինել
յայսմ
վիճակի,
ամայացելոյ
եւ
անծանօթացելոց
այժմիկ.
յորոց
մի
արդեօք
իցէ
Վաղաւերն
յիշեալ
յԻնճիճեան
յելից
Աւնըկայ
եւ
՚ի
Մ.
Բոցիկ
լերին,
100
տամբք
Թուրքաց,
գեղեցիկ
եւ
զուարճալի
դրիւք,
որք
ոչ
նշանակին
արդ
յաշխարհացոյց
տախտակս:
Ի
հիւսիսոյ
Աւնըկայ
առ
նորին
գետով
կայ
Թաւս
կամ
Թաւոնց
գիւղ,
որոյ
անուն
ցուցանէ
հնութիւն.
ոչ
հեռի
յայնմանէ
թուի
ախորժագոյնն
եւս
անուամբ
Հարսեքար
գեօղ:
-
Ի
հիւսիսոյ
Թաւոնց
յԵրասխ
կոյս
իջանելով
յեզր
Իշ
գետակի,
կայ
Իշխու
կամ
Իշխս
գիւղ.
այժմս
իբր
50
երդ
միայն
ասի
ունել
Հայոց,
այլ
՚ի
սկիզբն
դարուս
իբր
100
կամ
150.
իսկ
՚ի
հնումն
յայտնի
յոյժ
առաւելեալ.
քանզի
շուրջ
կան
զնովաւ
կիսաւեր
մնացուածք
լայնանիստ
քաղաքաւանի,
զոր
Ինճիճեան
ասէ
յաւանդութենէ
երբեմն
Իշխան
կոչեցեալ.
բայց
ես
կարծեմ
զՈսխա,
տեղի
Բասենոյ.
զոր
անդստին
՚ի
Դ
դարու
յիշէ
Բուզանդ
երկիցս,
թէ
եւ
առասպելախառն
իմն
պատմելով
Ներսեհի
թագաւորի
Պարսից
բանակեալ
անդանօր,
յետ
գերութեանն
Տիրանայ
Բ,
եւ
կայսեր
Յունաց
(
իմա
գէթ
զօրավարի
)
ծպտեալ
՚ի
կաղաբավաճառի
կերպարանս
`
մտանել
լրտեսել
եւ
ապա
հարկանել
զբանակն
Պարսից,
եւ
զթագաւորն
միաձի
հալածել:
Զնոյն
օրինակ
յետ
սակաւուց
տայ
գործել
եւ
մերոյս
Արշակայ
Բ
ի
ընդ
Շապուհ
արքայ
Պարսից,
նոյնպէս
անդանօր
բանակեալ,
եւ
միաձի
ճողոպրեալ:
Զիարդ
եւ
իցեն
դէպք
պատմութեանցս
`
աներկբայ
է
տեղին,
եւ
աւերակքն
պատմեն
զմեծութիւն
նորին.
մանաւանդ
որ
՚ի
դերբուկսն
անդ
ամբառնայ
աշտարակն
մեծ
եւ
բոլորշի
ինն
ոտնաչափ
տրամագծաւ,
եւ
իբր
50'
՚ի
բարձրութիւն,
ուղղաշար
տաշածոյ
վիմօք
եւ
սառակինեան
կամ
հայկական
բարձրաքանդակօք,
պտուտաձեւ
սանդուղ
վերելից
ունելով
՚ի
միջի.
թէ
եւ
՚ի
բազում
կողմանս
արարեալ
է,
այլ
չէ
ինչ
՚ի
բաց
անկեալ
՚ի
կարեւոր
մասանցն,
բաց
՚ի
ծայրից
ինչ
գագաթանն,
որ
եւ
ոչ
բարձրագոյն
լեալ
երեւի
քան
որ
ինչ
մնայն
այժմ.
եւ
ձեւ
ստորին
կողմանն
եւ
խարսխացն
եւ
յարակից
աւերակք
`
ցուցանեն
զանգակատուն
լեալ,
որպէս
եւ
աւանդեն
ցարդ
բնակիչքն:
-
Հինգ
վայրկենիւ
հեռի
կայ
աւեր
հին
եւ
վայելչաշէն
եկեղեցւոյ
փոքու,
իբր
30'
ընդ
երկայնն
եւ
սուղ
աւելի
քան
զկէսն
ընդ
լայն.
թանձրութեամբ
որմոցն
յայտնի
երեւի
՚ի
բռնութենէ
ձեռին
եւ
ոչ
՚ի
հնութենէ
կործանեալ.
շուրջ
զնովաւ
խռնեալ
կան
գերեզմանք
Հայոց,
սեփական
տարազու
անասնակերպ
մահարձանաց:
-
Իբրեւ
հարիւր
քայլիւ
բացագոյն
՚ի
քարաժայռի
հատեալ
է
սենեակ
խաչաձեւ,
ոչ
գիտեմ
յի՞նչ
պէտս,
՚ի
բնակութի՞ւն
եթէ
՚ի
կրօնական
պաշտօն:
-
Իցեն
անշուշտ
եւ
ա
'
յլ
շինուածոց
նշխարք,
գուցէ
եւ
արձանք
յեկեղեցւոջն
եւ
՚ի
տապանաքարս,
յորոց
մարթ
իցէ
գուշակել
զժամանակ
շինութեանցն:
Իսկ
աւերակն
գուցէ
՚ի
Լէնկթիմուրայ
գործեալ
է
՚ի
ժամանակի
առման
Աւնըկայ:
-
Հետաքնին
ոմն
անգղիացի,
որ
ետ
մեզ
զայս
ծանօթս
`
յոյժ
գեղեցիկ,
բարեբեր
եւ
դիպան
երկրագործութեան
ասէ
զտեղիս
զայս,
աչալուրջ
եւ
ժիր
զբնակիչսն
Հայս,
այլ
տառապեալս
եւ
նեղեալս
՚ի
հարստահարութեանց
Քրդաց
եւ
յանհրահանգ
զինակրաց.
յետ
երկրորդ
Ռուս-Օսմանեան
պատերազմին
յայց
ելեալ
էր
նա
տեղւոյս,
(
՚ի
16
մայիսի,
1857):
