Այրարատ

28. ՋԵՐՄԻԿ. ԱԱԼՔՈՐԻ. ՇՂՓԱՅ

Ի ստորին մասին գետահովտին Խանեայ, որոյ հըրաբըխեաց զանգուած յայտնի զողակաւ եւ տոփիւ, ՚ի հարաւոյ Զունիայ նշանակին գեօղք ` Կետիկ, յորում հին մահարձան մի էր բրդաձեւ կամ կոնաձեւ, որպէս թուի միոյ ՚ի մերոյ նախնեաց պայազատաց երկրիս կամ մարտկի ուրուք, ունելով քանդակ առն ` վահան եւ նիզակ ՚ի ձերին եւ երիվար առ երի, այլ արձանագրին եղծեալ թաքոյց զկարեւոր գիտելին: - Դաշքեսեն,  Աղալըգ, Խտրելլեզ, Ջերմիկ ( Ապիկերմ Պարսից ) ՚ի վերայ ճանապարհին որ ՚ի Խորասանայ տանի ՚ի Մժնկերտ, այսպէս կոչեցեալ վասն ծծմբային ջերմաջուր աղբեր, ՚ի 5010 բարձու, յորոյ վերայ կայր գեղեցիկ շինուած քարակերտ այժմ քայքայեալ, եւ կարի ջերմ է ջուրն (32 Ռէօմ ). ոչ ջերմուկն միայն, այլ եւ բնութիւն երկիրն յայտ առնէ հըրաբխային ներգործութիւնս, որոյ արգասիք թուին եւ սեւորակ պաղպաջուն քարինք  գլխաչափ մեծութեամբ կամ եւս նուազ. զոր քննեալ տարրաբանօրէն ասացին լինել անուանեալն  Իսլանտեան ակատ, կամ որսիդեան քար (Lapis obsidianus), զի նախ յՈրսիդոսէ գտաւ յԵթովպիա: Նշանաւոր է տեսլեամբ եւ գունով երկրաբանական  զանգուած հովտին եւ բարձանցն, դեղնակարմիր մառնիւ  եւ կրային տոփով  եւ քարացեալ ժժմակօք, յորս յատկանիշ տեսակ մի Բազմակերպ Ցլականջի (Mytilus polymorphus):

Ի Հար. Ջերմկի է ` ժամաւ հեռի յԵրասխայ ` Խանակեահ գիւղ. եւ հուսկ բնաւից յանկեան անդ խառնըրդոց  եւ յաջմէ խանի գետոյն յԵրասխ ` Սալքորի, որ ՚ի սկզբան դարուս ամայացեալ էր, եւ նուազեալ յ՚ 200 տուն բնակչաց Հայոց: Սա է պատմական հին տեղին Սալքորա ՚ի սկիզբն ԺԱ դարու, եւ վկայեալ լինել « ՚ի սպառուածն Բասենոյ ». ուր եկն կայսրն Վասիլ ՚ի Մազդատայ յամի 1022, յետ սպանման բռնաւորին Փոկասայ, եւ զի միւս եւս բռնաւոր, Փերս անուն եւ թագաւորն Ափխաղաց հակառակ կային, ՚ի տեղւոջն « խոր փոսիւ պատնէշ արարեալ շուրջ զբանակաւն ` դադարէ անդ ամսական աւուրբք կամ եւս առաւելագունիւք ». վասն այսորիկ եւ կոչի « բանակետղ իջեւանին Սալքորայ »: Յետ այնր յառաջ խաղաց կայսրն « ՚ի տեղւոջ որ կոչի Շղփայ », երթալով ընդ հիւսիս ՚ի վերայ Գէորգայ թագաւորի Ափխազաց, որ գրաւեալ էր երիս բերդս ՚ի բաժնէ Դաւթի կիւրապաղատի Տայոց, եւ երեւի լինել ՚ի սմին պատերազմական հովտի ` զոր դեռ տեղագրեցաք, ուր հարին զօրք կայսերն զԱփխազա նենգութեամբ եկեալս, եւ թագաւոր նոցա բռնադատեցաւ թողուլ ՚ի կայսր զբերդսն յանիրաւի գրաւեալս. իցեն թերեւս այնոքիկ յայսմ վիճակի կամ ՚ի սահմանկիցն ՚ի Պարտէզ. բայց ոչ լուաք ՚ի նորումս  Շղփա անուն կամ նման նմին, զոր յիշէ պատմիչն մեր Արիստակէս Լաստիվերտցի: