Այրարատ

29. ԱԲԵՂԵԱՆՔ

Որպէս Հաւնունեաց ` նոյնպէս եւ յանուն Աբեղենից գաւառի ոչ յիշի առ նախնիս բնաւ եւ ոչ մի շինավայր, եւ դուն ուրեք գաւառն իսկ, այլ միայն տոհմն. յորմէ յայտ է եւ սմա անագան ուրեմն ժառանգել զվիճակ հնագունի տոհմի, կամ զմասն մի մեծի երկրին Բասենից, ՚ի սկիզբն հարստութեան Արշակունեաց , ՚ի յօրինել Վաղարշակայ, որ եւ կարգէր զԳարաղ ոմն ՚ի վերայ կուտից եւ զԱբեղ Սպասարար եւ Գահաւոր, եւ շէնս պարգեւէ նոցա, յորոց անուն եւ կոչին սապէս եւ նախարարութիւնքն  Աբեղէն եւ Գարեղէն ». որք զոյգ անուամբ եւ սահմանակիցք ` մերձաւորք նշաիակին եւ բարձիւ ՚ի կարգի ազատացն Հայոց, եւ զոյգ յիշին ՚ի պատմութեան, այլ ոչ անդր քան զԹ դար. նա Աբեղեանքն վաղ եւս ՚ի Զ դարու անհետանան  ՚ի պատմութեան, եւ ստորակարգ քան զԳաբեղեանս երեւին. թէ եւ ՚ի Գահնամակի Ս. Սահակայ երկու իշխանք կամ գահակալք իցեն յանուն նոցին. մին ` ԵԷ. Աբեղենից տէր, երկրորդն ԼԶ, Միւս Աբեղէնք, որ ցուցանէ զյառաջադիմութիւն եւ զմեծութիւն տոհմին, զի սակաւք ՚ի տոհմից եւ մեծամեծք միայն կրկին ունին բարձս. ՚ի Ներսիսեանն ` յ՚ՁԵ կարգի յիշին Աբեղունք ՚ի 400 բարձանաց անտի, յորոց իբր զերիր մասն միայն յիշէ Պատմիչն: Պաշտօն ` յոր կարգեաց զնոսա Վաղարշակ ` ոչ ՚ի պատուականագունիցն  է, եթէ Սպասարար ` զմատակարարութիւն տաճարի կամ սեղանոյ արքունեացն ծանուսցէ, եւ Գահաւորն զյարդարողս գահոյից եւ զբազմեցուցանողս կամ հանգուցիչս թագաւորաց, կամ համօրէն յարդարիչս կահից տանն արքունի: Յաշխարհագումար բանակին հաւասար Գաբեղենից եւ Հաւանունեաց 300 միայն էր զօրաբաժինն Աբեղենից: - Ի սկիզբն կոյս Բ դարու յիշի համանուն նահապետ  տոհմին ` Աբեղոյ, « այր չոյտ եւ չղոմարար եւ սուտակասպաս », որոյ մեծ իմն կամեցեալ ցուցանել խնամ ՚ի խօթութեան  Արտաշիսի Բ, խնդրէ եւ երթայ, յԵրէզ, ՚ի մեհեան Անահտայ խնդրել ՚ի կռոցն զբժշկութիւն թագաւորին, այլ սա մեռանի յառաջ քան զդառնալ շնթող շահատակին: - Յաւուրս Քաջին Վարդանայ Տէր Աբեղենից էր Գազրիկ զոր ընդ այլոց հաւատարիմ եւ զգոն իշխանաց եւ ընդ Ղեւոնդեայ Երիցու ` աղաչաւորս առ նա առաքեաց Վասակ, զի յետս դարձցի յառանձնութենէն. հաւատարիմ  եկաց նա Վարդանայ եւ ՚ի մեծի ճակատամարտին (451) յորում եւ վիրավորեցաւ ՚ի սպայից թագաւորին Բաղասականաց: Զկնի դարու միոյ ՚ի ժողովին Դունայ առ Բ Ներսիսիւ ` (544) յիշի Գրիգոր Աբեղեան իշխան. իսկ յետ այսորիկ ոչ գտանեմ յիշատակեալ զԱբեղեանս: