47.
ԿԱՄՐՋԱՁՈՐ.
ԿԱԼՈՑ.
ԳԱԳԿՕՆՔ.
ԱԳՐՃԿՈՅՍ
Յիշեսցուք
առ
սովաւ
զմիւս
զ
'
եւ
եւս
հռչակաւոր
մենաստան
գաւառիս,
զԿամըրջաձոր,
որոյ
անուն
տայ
իմն
կարծել
առ
կամրջով
ուրեմն
Երասխայ
կամ
մանաւանդ
միոյ
յօժանդակաց
նորին
շինեալ,
զի
եւ
Կամրջացձոր
կոչէ
զտեղին
`
պատմիչն
Արիստակէս.
եւ
զի
ընդ
իշխանութեամբ
Կարուց
թագաւորին
էին
տեղիքն,
Աբասայ
արքայի
շինեալ
համարի
զայն
Կիրակոս
Պատմիչ,
զոր
առաջին
յիշատակողն
Ասողիկ
վերադասելով
այլոց
`
ասէ.
«
Նախ
առաջին
մեծահռչակ
ուխտն
Կամրջաձոր
՚ի
գաւառին
Արշարունեաց,
որոյ
առաջնորդ
կայր
հայր
Յովհաննէս,
որ
հալածեալ
յարեւմտեայ
աշխարհէն
Եգերացւոց
գաւառէն
…
բերեալ
ընդ
իւր
զՀրազեն
Նշանն
տէրունական,
եւ
ընդ
որ
անցանէր
`
բազում
սքանչելիք
եւ
նշանք
եւ
բժշկութիւնք
լինէին
՚ի
ձեռն
պատուականԽաչին,
որպէս
եւ
՚ի
մերում
ժամանակիս
աչօք
մերովք
տեսաք,
զի
բազում
հիւանդք
եւ
անտաժետք
առողջացան.
եւ
հանապազ
կայ
եւ
կատարէ
զիւր
հրաշագործութիւնսն
…
Կանոն
կարգի
ունելով
զսահմանագրութիւնն
Ս.
Բարսղի
…
յոր
ժողովեալ
արք
ճգնազգեացք
թուով
երեք
հարիւր:
Եւ
զկնի
նորա
նոյն
ուխտի
առաջնորդ
եղեալ
եւ
հաւաստի
կրօնիցն
պահապան
այրն
այն
Պօղիկարպոս.
եւ
զկնի
նորա
իմաստակն
Սամուէլ,
բազմաշնորհ
՚ի
գիտութիւնս
Գրոց
սրբոց
եւ
յերգս
երաժշտութեանց
»:
Սա
յատկապէս
Կամըրջաձորեցի
կոչի
եւ
գովի,
եւ
է
իսկ
գովելի,
թէ
ոչ
աստուածաբանական
իմաստիւքն,
այլ
հմտութեամբ,
չափաւոր
եւ
ընտիր
չարաբանութեամբ,
որպէս
երեւի
՚ի
Տօնապատճառ
բանսն:
Մերձակից
նմին
ժամանակաւ
եւ
յերկարակեայ
լեալ
մեռաւ
եւ
թաղեցաւ
անդ
յամի
1092
-
3,
Գէորգ
վարդապետ
Թառիճեցի,
զորմէ
ժամանակակիցն
Մատ.
Ուռհայեցի
ասէ.
«
Էր
լուսաւորիչ
տանս
Հայոց,
եւ
աղբիւր
մշտնջենաբուղխ
վտակաց
եւ
լեզու
հրեղէն
հրովն
ներկեալ,
զի
լցեալ
էր
աստուածային
շնորհոք,
եւ
էր
հաւասարեալ
գիտութեամբն
իւրով
`
առաջին
աստուածախոս
սուրբ
վարդապետացն
…
սքանչելի
վարուք
կատարեաց
ըզկեանս
իւր,
եւ
էր
ամաց
հարիւրից,
եւ
թաղեցաւ
՚ի
մեծ
յանապատն
՚ի
Կարմնջաձոր,
մօտ
՚ի
գերեզման
Սամուելի
վարդապետին
եւ
՚ի
Խաչկայ,
որ
էր
երաժիշտ
՚ի
վերայ
ձայնաւոր
եղանակաց.
եւ
եղեւ
սուգ
՚ի
վերայ
ամենայն
երկիւղածաց
Աստուծոյ,
զի
զրկեալ
եղեն
յայնպիսի
լուսաւոր
վարդապետէն
»:
-
Յետ
գրեաթէ
ութ
հարիւրամեայ
անյիշատակութեան
`
առ
մեօք
հռչակեցաւ
յայտնութիւն
լքեալ
վանացս,
առ
Ձոր
գիւղիւ
Սուրմառոյ,
վասն
որոյ
եւ
Ձօրավանք
կոչի,
ոչ
գիտեմ
որպիսի
փաստիւ.
որ
եթէ
արդարեւ
նոյն
իցէ,
հարկ
է
թէ
՚ի
Ճակատուց
գաւառի
եղեալ
իցէ
Կամրջավանքդ,
կամ
ցայն
վայր
հարկ
է
ընդարձակել
զԱրշարունիս,
որ
անճահ
երեւի,
այլ
մարթ
է
իշխանութեան
տերանց
նորին
ձգել
անդր
եւս:
Անծանօթք
մեզ
դրիւք
`
յիշատակին
յԱրշարունիս
`
՚ի
նախնեաց,
Կալոց
գիւղ,
յորմէ
էր
Տեառնթագ
յաւուրս
պատերազմաց
Վահանայ
Մամիկոնենի,
եւ
նահատակեցաւ
քաջութեամբ
՚ի
Զառմիհր
Հազարաւուխտ
զօրավարէ
Պարսից.
թուի
՚ի
սահմանս
Այրարատեան
գաւառի,
ուր
անկան
՚ի
մարտի
եւ
երկու
քաջ
սեպուհք,
բայց
զսա
ոչ
յիշէ
ժամանակակից
պատմիչն
Ղազար.
եւ
թուի
անկեալ
՚ի
բուռն
Պարսկին
եւ
խոստովանաբար
վկայեալ,
վասն
որոյ
նշխարք
նորին
հանգուցան
՚ի
Բեռնաւս
գիւղ
Շիրակայ
եւ
շինեցաւ
եկեղեցի
յանուն
նորա:
Միւս
եւս
տեղի
խրթնալուր
`
Ագրճկոյս,
դաստակերտ
Սմբատայ
Խոստովանողի,
զոր
շինեաց
յառաջին
արձակմանն
՚ի
բռնութենէ
Արաբաց,
յամի
836,
յԱրշարունեաց
գաւառիս
եւ
այսպէս
անուանեաց,
եթէ
չիցէ
խանգարեալ
անունդ,
զոր
միայն
Ասողիկն
յիշէ:
Յայսմ
գաւառի
եւ
մերձաւոր
Քեռսայ
թուի
ինձ
եւ
Գագկօնք
(
թերեւս
Գագկաւան
),
այգեւէտ,
որ
յարձանի
միում
Խծկոնից
եկեղեցւոյ
Ս.
Սարգսի
`
յիշի
տուեալ
՚ի
ժառանգութիւն
վանացն
Տեկորոյ,
յորդւոց
Եազտու
ուրումն,
որք
գրեն
`
կամեցեալ
յամի
1033,
«
տալ
զմեր
արկեալ
էգին
որ
՚ի
Գագկաւնս
`
յեզերն
Երասխայ
`
՚ի
վանքս
»:
