ԼԱՅՆԱԾԱՒԱԼ
գաւառս
այս
առաւել
քան
զարեւմտեայ
մասունս
Այրարատայ
`
զորս
մինչեւ
ցարդ
տեղագրեցաք,
նշանաւոր
է
՚ի
պատմութեանս
եւ
՚ի
մերում
իսկ
՚ի
ժամանակի
եւ
յաւուրքս
`
մեծապէս
հռչակեցաւ,
՚ի
սակս
երիցս
պատերազմաց
եւ
առման
քաղաքին
(
Կարուց
)
՚ի
Ռուսաց,
արդ
որք
տիրեն:
Յերից
կողմանց
`
յարեւմտից
հարաւոյ,
՚ի
հարաւոյ
եւ
յարեւելից
`
սահմանակցի
այլոց
գաւառաց
աշխարհին
Այրարատայ,
այսինքն
է
Բասենոյ
կամ
Աբեղենից,
Գաբեղենից,
Արշարունեաց
(
Երասխաձորոյ
)
եւ
Շիրակայ.
՚ի
հիւսիսոյ
`
մասամբ
սահման
ունի
զՋաւախ
գաւառ
Գուգարաց,
որ
է
Չըլտըր
յայժմուս,
եւ
՚ի
հիւսիսոյ
արեւմտից
`
զԿող
գաւառ
աշխարհին
Տայոց,
որ
է
Կէօլէ:
Եւ
ըստ
բնական
սահմանաց
`
ունի
յարեւմտից
զՍօղանլու
լերինս,
եւ
զյարակիցս
նոցին
Ալլահ
`
եքպէր,
եւ
զլերինս
անջրպետս
գաւառին
Կողայ.
՚ի
հիւսիսոյ
ունի
զԽուցուր
?
լեառն
բարձր
3,
203
Չ.
եւ
զայլ
լերինս
պարատափի
Ծովակին
հիւսիսոյ
(
Չըլտըր
կէօլ
),
զորս
Մոսեան
կոչէ
ճանապարահագիր
ոմն
եւրոպացի.
յարեւելից
չունի
սահման
քաջանիշ,
այլ
միայն
զցածուն
անջրպետս
օժանդակաց
բնիկ
գետոյն
Կարուց
եւ
զԱխուրենայ.
իսկ
՚ի
հարաւոյ
`
զքարափունս
արեւմտեան
Երասխաձորոյ
կամ
զԳաբեղենից:
Համօրէն
երկիրն
`
որ
ըստ
ընթացից
գետոյն
յարեւմտից
Հր.
ձգի
ընդ
Հս.
Ել.,
իբրեւ
60
մղոն
կամ
աւելի
է
ընդ
երկայնն,
եւ
կիսով
չափ
՚ի
հարաւային
կողմանն
եւ
նուազ
եւս
՚ի
հիւսիսայնում
`
ընդ
լայնն.
բարձրաւանդակ
է
իբրեւ
1,
600
Չ.
կամ
դաշտ
լայնածաւալ,
ոչ
ունելով
շարաձիգ
լերինս
այլ
անջատս,
չափաւոր
բարձրութեամբ.
որպիսիք
են
յարեւմտակողմանն,
Եահնի
Մեծ
2270
Չ.
եւ
Փոքր
2080
Չ.,
Իւչտէրէ
2228
Չ.,
Հաճի
Խալիլ
2783
Չ.
որք
եւ
միջասահմանք
են
ընդ
Շիրակ:
Ի
միջակողմանս,
՚ի
Հր.
Կարուց
`
Ագպապա
2050
Չ.
-
՚ի
հարաւ
`
՚ի
սահմանս
Կաղզուանայ
`
Ագ-տէվէլէր
2874
Չ.
եւ
յարեւմտից
Հր.
Զիարէդ
2234
Չ.
-
յարեւմտակողմն
`
մերձ
՚ի
Սօղանլու
`
Պօզ-գալէ
2105
Չ.
եւ
Դաշգայա,
2007
Չ:
-
Այլ
գերագոյն
բնաւից
են
արեւմտեան
երկայնաձիգ
լերինքն
միջասահմանք
Բասենոյ
եւ
Վանանդայ,
իբրեւ
շարայարք
լերանց
Գուգարաց
եւ
Տայոց,
Սօղանլու
կոչեցեալ
թուրք
բառիւ,
որպէս
թէ
առ
յոլովութեան
վայրենի
սոխոյ
բուսելոյ
՚ի
նոսին.
՚ի
հնումն
հաւանօրէն
կոչէին
Մեծրաց
լերինք,
որոց
եւ
ճահագոյն
էր
Բասենոյ
սեփականել,
նա
զի
եւ
զբան
պատմչին
վասն
Հէլաղու
ղանի
Թաթարաց
առաքողի
՚ի
Բասեն
`
զսնոպար
փայտից,
՚ի
դէպ
է
իմանալ
զմայրից
լերանցս
այսոցիկ.
եւ
դարձեալ
զի
Վանանդ
՚ի
հնումն
Անփայտ
անուանիւր.
այլ
զի
այժմ
Ղարսայ
վիճակին
լերինքս,
եւ
մեք
՚ի
Վանանդ
գրեցաք.
յորոյ
՚ի
միջին
մասնէ
ցԵրասխ
`
ձգին
խութք
լերանցս
իբր
ընդ
30
մղոն
կամ
աւելի,
ոչ
սակաւ
եւ
լայնութեամբ.
վասն
որոյ
՚ի
ճահ
է
լեռնադաշտ
ասել
զկատարսն,
որպէս
եւ
Թուրքք
կոչեն
Սօղանլը
եայլասը:
Բարձրագոյն
գագաթունքն
ժամանեն
ց
9000',
որպիսիք
են
Տիքմէ
2530
Չ.,
Գիւմրի
2850
Չ.
ընդ
որ
անցանէ
եւ
արքունի
ճանապարհն
`
որ
տանի
ընդ
Զուին
՚ի
Բասեն.
են
եւ
այլ
անցք
՚ի
հիւսիսոյ
նորին
յ
'2530
Չ.
բարձու,
Հիսար
պօղազ,
եւ
Էշէկ-մէյտան.
իսկ
՚ի
հարաւոյ
ա
'
յլ
կապան
դիւրագոյն,
որ
տանի
՚ի
Մժնկերտ:
-
Ի
հասարակի
քարաժայռ
եւ
դժուարակոխ
են
լերինքն,
հերձակտուրք
՚ի
ծործորոց
եւ
՚ի
խոխոմից.
որք
եւ
անտառօք
մայրից
եւ
եղեւնեաց
ահեղագեղ
ընծայեն
երեւոյթս,
այլ
եւ
զուարճատեսակս
՚ի
բարեմոյն
յեղանակի,
յորում
`
լանջակողմանքն
եւ
տափք
ծածկին
վայրենի
ծաղկօք,
ընդ
որս
եւ
կարմրագոյն
սոխաբոյս
ծաղիկն
`
յորմէ
անուն
լերինն.
իսկ
ծմակավայրքն
խոնաւք
եւ
ճախնայինք
`
ասպնջականք
են
հաւուց.
երէ
վայրի
ոչ
յիշի
՚ի
նոսին,
այլ
՚ի
թաւուտսն
որջանան
եւ
արջք:
-
Դուռնըֆար
բուսաբան
՚ի
սկիզբն
անցելոյ
դարու
`
հետազօտելով
՚ի
կողմանս
Կարուց,
նշանակեր
եւ
ձեւագրէր
իբրեւ
նորատեսակս
`
զատ
յայլոց
Զանգակ
ծաղիկ
մի,
անուանելով
Campanula
Orientalis,
(
տ.
թիւ
29)
նոյնպէս
Նարգէս
Արեւելեան
(
թիւ
28)
նմանակերպ
Քաղրիս
ծաղկանն
(
յէջ
35),
եւ
Համասպրամ
մի
(Lychnis),
որ
յանդիման
լիցի
՚ի
Ճակատս
գաւառի:
Ի
բազում
դարուց
հետէ
լնուն
անտառքդ
զպէտս
փայտի
կողմանց
Կարնոյ,
Շիրակայ
եւ
Տայոց.
եւ
ոչ
՚ի
պէտս
կրակի
եւ
ատաղձոյ
միայն,
այլ
եւ
՚ի
պէտս
պատերազմաց
ծախին.
՚ի
շինութեան
բերդին
Աղեքսանդրապօլսոյ
յամի
1830,
Ռուսք
հատին
60,
000
ռուպլեաց
փայտ.
այլ
յանգիտութենէ
անտառադարմանութեան
նուազելով
նուազէր
շուք
լերանցն,
որք
թերեւս
յայսմ
հետէ
լաւագոյն
գտցեն
բաղդ,
եւ
՚ի
դադարել
պատերազմաց
`
դադարեսցեն
եւ
վայրապար
կոտորածք
ծառոց:
Անգղիացի
ճանապարհագիրն
Քէր
Բորդըր
որ
՚ի
4
նոյեմբերի,
1815,
գալով
՚ի
Կարուց,
՚ի
Պէկ
Ահմէտի
եւ
Չուալագ
գեօղս
էանց
ընդ
կատար
Սօղանլը
լերանց
ընդ
հովիտ
Սարը-գամըշ
գետոյ,
զոր
Ղարսայ
գետ
կոչէ,
եւ
էջ
՚ի
Մժկերտ,
գեղեցիկ
իմն
այսպէս
նկարագրէ
զվայրսն
եւ
զանցսն.
«
Տեսարանն
`
յոր
արդ
մտաք
`
ընծայէր
զվսեմականն
բնութեան
`
արդարեւ
գերազանցօրէն:
Հովիտ
երկար
եւ
ոլորապտոյտ
բարձրանալով
ընդ
խութս
խրոխտաձեւ
սեպացեալ
եւ
նկարագեղ
լերանց,
եւ
փեռեկելով
յանձուկ
եւ
յանդնդախոր
խոխոմս.
իսկ
արտեւանունք
նոցին
գագաթնահայեացք
կամ
յետս
յետս
ընկրկեալք,
եւ
լայնանիստ
անհեդեդ
կողք
նոցին
`
ամենայն
ուրեք
ծածկեալք
պուրակօք
բարձրաձաղկ
եղեւնեաց.
ուրեք
վերացեալ
հոծեալ
յանսպառ
անտառս,
այլուր
առկախեալ
՚ի
վերայ
վհաքատակ
խոռոչից,
եւ
յիրար
խառնեալ
ընդգրկեալ
զոստս
եւ
զկոճեղս,
խուժդուժ
եւ
յոյժ
անկարգ
իմն
աճելութեամբ:
Ընդ
զարմանահրաշ
հովիտս
այս,
որոյ
յորդառատ
գեղեցկութիւնք
արհաւիրքն
են,
(
քանզի
այս
ամենայն
բարգաւաճ
բուսաբերութիւն
եւ
հնարագեղ
խառնուրդ
ծառափողոցաց
`
որք
տանին
յանծանօթագոյն
ծագս
լերանց,
դիպողագոյն
յարդարեն
զայն
՚ի
դարանակալութիւն
եւ
՚ի
տեղի
ապաւինի
),
ընդ
խորախոր
խորշս
նորին
հոսի
գետն
Կարուց
`
յորոյ
ակունս
ժամանեալ
էաք
արդ,
եւ
գտաք
զաղբերակնն
կանգնաչափ
եւ
ոչ
առաւել
լայն:
Զերկրորդ
ժամաւ
(
յետ
միջօրէի
)
՚ի
բարձրագոյնն
հասաք
կէտ
լեռնանցիցն
Սօղանլուի.
ամենայն
շրջակայ
կատարք
հանգոյն
այնոցիկ
ընդ
որս
անցաքն
`
ծածկեալ
էին
համանմանիւք
յաւերժական
անտառօք,
յորոց
՚ի
հիւսիսայինսն
նշմարէաք
ձիւն,
ոչ
՚ի
գագաթունս
լերանց
`
այլ
խոնարհագոյն
նստեալ
՚ի
միջոցս
խիտ
առ
խիտ
ծառոցն:
Մեր
իսկ
բարձրաւանդակն
`
քաջ
իսկ
տայր
մեզ
սուր
ճաշակ
ձմերայնոյ.
այլ
դառնութիւն
ցրտոյն
յաւէտ
խայթող
սաստկութեան
հողմոյն
ընծայելի
էր
`
քան
սոսկ
չափախառնութեան
օդոց:
-
Ի
միում
՚ի
հատուածեալ
հովտացն
`
տեսաք
զաւերակս
ընդարձակ
օթեվանի
(
խան
).
եւ
սակս
քայլս
՚ի
բացեայ
`
միւս
եւս
աղբերակն.
որոյ
ականակիտ
պայծառ
վէտք
կատարեալ
իմն
հեղեղ
յարուցեալ
`
դարձ
՚ի
դարձի
իջանէին
յարեւմուտս
ընդ
մէջ
լերանցն,
մինչեւ
վարարեալ
երթայնն
թափիլ
յԵրասխ:
-
Յետ
այսորիկ
ընթացք
մեր
ուղղեցան
՚ի
հարաւ
կոյս,
առ
անցանել
ընդ
բարձրակոհակ
արտեւան
յետնոյն
մայրեւոր
բլրոցս,
որոյ
երկար
եւ
ուղղորդ
էջք
հասուցանելոյ
էին
զմեզ
՚ի
տեղի
գիշերօթի
մերոյ.
եւ
իբրեւ
ժամանեցաք
՚ի
կատար
անդր,
ահա
շքեղ
տեսարան
լեռնային
տարածեցաւ
առաջի
աչաց
մերոց,
եւ
՚ի
միջոյ
խորին
բացուածոյ
եւ
բազմախուռն
կուտակոյտ
բարձանց
ընդ
հարաւակողմն,
մերձ
ընդ
մերձ
նշմարէտք
զպաղպաջուն
պատուածս
Երասխայ.
այլ
հազիւ
վայելեալ
իմ
իբրեւ
վայրկեանս
քսան
`
զարձակածաւալ
տեսարանս
այս,
ահա
յանկարծոյն
կերպարանափոխ
եղեւ,
եւ
գտայ
իմն
մխեալ
՚ի
ծոցս
քարաժայռ
լերին
միոյ,
ուր
իսկ
եւ
իսկ
ընկլուզաք
յանհեղեղ
բաւիղս
վիմաց,
մերթ
թափառելով
մի
ըստ
միոջէ
՚ի
մէջ
վիթխարի
վհից
մռայլից,
մերթ
խոտորելով
՚ի
խորանիստ
կամ
՚ի
բարձրանիստ
ճապուկս,
յորոց
կէսք
սքօղեալք
ընդ
խոժոռադէմ
կոշկոռոք
իբրեւ
յաննշոյլ
մթութեան,
եւ
կէսք
այնքան
գահավէժք
`
զի
քան
զթեւոյ
արծուի
`
ծանրագունի
իմիք
այլում
չէր
մարթ
հպել
՚ի
վախս
նոցին:
Մարթ
էր
ինձ
այսպէս
կարծել,
եթէ
չէր
իմ
եղեալ
՚ի
զառ
՚ի
վերս
մեծին
Քըրդաստանի,
եւ
տեսեալ
զնոսին
զորհանապազ
յանցուդարձի,
այլ
սակայն
անհնարին
խոշորութիւն
ափափայլից
տեսարանի
աւազակուտ
վայրաց
տեղւոյս,
անցանէ
զանցանէ
զամենեքումք,
անմարդաձայն
լռութիւնք
երկարք
եւ
քարահոլով
գահավիժութիւնք
`
յաճախակի
անճեռնպատրաստք
՚ի
հրապոյրս
փութոյ
դարանամուտ
յելուզակաց,
թուէին
ինձ
դիպողագոյն
տեղիք
կատարման
սոսկալի
եզերանց,
քան
զյուռթի
թաւուտ
կողմանս
լեռնանցիցն
`
յորմէ
դեռ
իսկ
մեկնեալ
էաք,
եւ
որ
այնպէս
դժնդակագոյն
երեւէր:
Երիվարք
մեր
ձգեցին
զմեզ
ընդ
անհարթ
եւ
դար
եւ
թիւր
ճանապարհն
՚ի
վայր,
այնպէս
երագ
երագ
`
զի
չեւ
անցեալ
երկուց
ժամուց
իջաք
ժամանեցաք
՚ի
յատակն
…:
-
Իբրեւ
հասաք
՚ի
քարափն
ընդարձակ
ապլեր
խորաձորոյ
միոյ,
եւ
հայէի
ընդ
ապառաժն
՚ի
խոնարհ,
՚ի
տեղւոջէ
`
ուստի
ասէին
երեւել
օթեվանին
յոր
դէմ
եդեալ
գնայաք,
տեսի
կատարելագոյն
եւս
պատկեր
նկարու
գրչի
Սալվատոր
Ռօզայ,
առաւել
քան
զառաջինսն
խոժոռագեղս
եւ
հիացուցիչս.
ժայռ
մի
անարի
խրթնատեսիլ
վերամբառնայր
՚ի
մեծէ
վհաքատակ
գոգոյ
լերանց,
առկայացեալ
մենափառ
կնճռադէմ
՚ի
մեծութեան,
եւ
պսակեալ
մնացուածովք
ստուար
պարսպաց
եւ
աշտարակաց.
էր
նա
արդեօք
յառաջին
ժամանակս
ամուր
ապաւինի
ահաւորագունի
ուրուք
աւազակապետի.
եւ
արդարեւ
չէր
մարթ
գտանել
պատշաճագոյն
քան
զայն
վայր:
Ի
ստորոտս
նորին
կայր
գիւղն
կամ
խրճիթն
`
յոր
դէմ
դնէաք:
Բնակիչք
այսպիսեաց
վայրաց
վիճակացս
`
կոչին
զարդիս
ընտանի
Քուրդք,
բնիկք
բովանդակ
պարու
լերանցս,
՚ի
զարմից
բազմատոհմ
եւ
հեռարձակ
ազգին
այնորիկ:
-
Ի
չորրորդ
եւ
կէս
ժամու
իջաք
յերդիս
իջեւանին
մերոյ
(
որ
էր
Մժնկերտ
).
՚ի
Չաուլաքայ
մինչեւ
ցայսր
`
երկոտասան
ժամուց
ճանապարհ
ասէին,
այլ
ինձ
թուի
ոչ
աւելի
քան
զ՚
28
մղոն
(
անգղիացի
)
կամ
եօթն
փարսախ
»:
Այսպէս
հովանաւոր
եւ
դալարագեղ
գոլով
գաւառիս
յարեւմտից
կուսէ
եւ
՚ի
հիւսիսոյ,
լերկ
եւ
անդալար
է
հասարակաւն,
վասն
որոյ
եւ
Անփայտն
կոչեցաւ.
եւ
այս
ոչ
միայն
սակս
բարձրութեան
երկրին,
այլ
եւ
բնութեանն,
զի
հասարակօրէն
պասալտ
եւ
պղպեղուտ
(piperite)
քար
է
գետինն.
բայց
հովիտք
բազում
են
եւ
ստորոտք
լերանց
ունին
հող
սեաւ
պատուական.
վասն
որոյ
թէ
եւ
զուրկք
՚ի
ծառոց,
այլ
քաջաբերք
են
արմտեօք,
ցորենով
եւ
գարւով,
այլ
եւ
պտղօք.
որով
ընդ
արգաւանդագոյն
մարզս
դասի
Վանանդ,
մանաւանդ
զի
եւ
կլիմայ
բարեխառն
ունի
եւ
ջուրս
առատս.
եւ
արդարացուցանէ
զվկայութիւն
պատմահօր
մերոյ
`
տեղի
խոտաւէտ
կոչելով
զգաւառս
զայս:
-
Գարուն
կողմանցս
սկսանի
՚ի
կէս
մարտի
`
անձրեւախառն,
եւ
ամառն
`
տեւէ
ցկէս
սեպտեմբերի,
յաճախ
որոտմամբք
փոթորկաց
եւ
շանթիւք.
՚ի
կէս
նոյեմբերի
սկսանի
ձիւնել,
երբեմն
վաղագոյն
եւս:
Ձմեռն
`
յայտ
է
թէ
սաստակագոյն
է,
եւ
իջանէ
կէտ
ցրտութեան
ց՚
20:
-
Ընտանի
անասունք,
արջառ
եւ
ոչխար,
էշ
եւ
գոմէշ
առատ
են
եւ
ընտիր,
նոյնպէս
առատ
են
եւ
ձկունք,
Կարմրախայտն
եւ
Սպիտակն
՚ի
գետն
Ղարսայ
եւ
յօժան
դակս
նորին
`
ականակիտս
եւ
բարեհամս:
Զարգաւանդութիւն
գետնոյն
եւ
զմաքրութիւն
օդոյ
գաւառին
Կարուց
`
գովեն
եւ
արաբացի
եւ
պարսիկ
հին
աշխարհագիրք:
Յառաջ
քան
զյետին
պատերազմն
ամի
ամի
40,
000
քոռ
(
սօմար
)
ցորենոյ
եւ
դարւոյ
առաքէին
՚ի
սահմանաց
կարուց
՚ի
Ռուսս:
-
Այնքան
բարեմասնութեան
վիճակեալ
են
օդք
եւ
ջուրք
վայրացս,
զի
եւ
զապառում
սիրտ
Թիմուրայ
թուին
հեշտացուցեալ.
քանզի
ասէ
Շէրէֆէտտին
պարսիկ
պատմիչ
գովասան
նորին,
եթէ
տասն
ամաւ
յետ
առման
քաղաքին
`
միւսանգամ
եկեալ
(1404
սեպտ.
)
արտաքոյ
քաղաքին
բանակեցաւ
՚ի
զուարճալի
հովտի
ուրեմն,
ուր
առատութիւն
ջուրց
ամենայն
ուրեք,
մարգագետինք
դալարք,
կարկաջահոսութիւն
վտակաց
՚ի
կողից
վիմաց,
թաւուտք
պուրակաց,
սաղարթագեղ
ոստք
պտղատու
ծառոց,
ծաղկունք
եւ
խնկահոտ
բուրմունք,
ոգք
եւ
սիւգք
այնպէս
հեշտալիք
էին,
որպէս
թէ
այս
ամենայն
բարեմասնութեանց
ոչ
առ
այլ
ինչ
հաւաքեալ
՚ի
գրգալի
տեղւոջս,
բայց
առ
ասպնջականել
զգերագոյնն
աշխարհակալուց
»:
Աստ
ծնաւ
թոռն
նորա
`
Սուլդան
Իպրահիմ,
որդի
Շահ
Ռուհի,
վասն
որոյ
տօն
մեծ
կատարեաց
հաւն:
Գետն
այն
որ
Ղարս-չայի,
կոչի
ի
Թուրքաց,
եւ
՚ի
մէնջ
Կարուց
գետ,
ոչ
յիշի
յանուանէ
՚ի
նախնեաց,
որպէս
եւ
առ
հնագոյնս
մեր
ոչ
յիշի
քաղաքն
Կարուց.
եւ
թէ
չունէր
յատուկ
անուն
այլ
`
հարկ
էր
ճանաչել
զայն
կամ
յանուն
Մեծ
Մորի
եւ
կամ
յանուն
Ախուրեան
գետոյ.
որպէս
յիշեցաք
եւ
՚ի
սկզբան
տեղագրութեանս
Այրարատայ :
Բղխէ
նա
՚ի
հարաւոյ
՚ի
լերանց
արեւել
հիւսիսային
կողման
Գաբեղինից
կամ
Կէչուանայ,
եւ
խաղայ
ընդ
հիւսիս,
եւ
առ
Եըլանլը
գիւղիւ
ընդունի
կամ
խառնի
՚ի
Գարկալը
հզօրագոյն
գետակ
`
եկեալ
յարեւմտից
՚ի
Սօղանլու
լերանց,
որ
եւ
անդանոր
նախ
ընդունի
զայլ
հզօր
օժանդակ
Սարը-գամըշ
`
՚ի
նոյն
լերանց
իջեալ
՚ի
թիկանց
լերանց
Մժնկերտու,
որք
երկոքին
եւս
օժանդակին
՚ի
յօդունց
մանր
վտակաց,
եւ
միախառնեալ
երեցուն
յիշեցելոց
գետակացս
`
գործեն
զգետն
Մօր-Մեծ,
որ
խաղայ
նովին
հիւսիսայէմ
ուղղութեամբ
՚ի
Կարս,
եւ
պատեալ
զքաղաքաւն
`
դարձեալ
դիմէ
ընդ
Հս.
Ե.
մինչեւ
՚ի
Միւլք
գիւղ,
անտի
դառնայ
ընդ
արեւելս
`
ձեւելով
զհարաւային
եզր
Զարիշատ
վիճակի
եւ
զսահմանին
Շիրակայ,
ուր
ընկալեալ
զՄեծ
գետն
Չըլաըրայ
`
մտանէ
՚ի
Շիրակ,
եւ
իջեալ
ընդ
Հր.
Ել,
խառնի
յԱրփա,
առ
Ղազարապատ
գիւղիւ
(
Կիւմրոյ
վիճակի
),
յոլովս
յարեւմտեան
կողմանէ
՚ի
Սօղանլու
եւ
յԱլլահ-էքպէր
լերանց
ընդունի
վտակս,
եւ
ոչ
սակաւս
՚ի
Հս.
՚ի
Զարիշատ
վիճակի,
որոց
ոչ
ամենեցուն
նշանակին
անուանք
որոշակի,
նոյնպէս
եւ
արեւելեան
կամ
աջակողմեան
օժանդակացն,
որք
սակաւաթիւք
են,
եւ
հովիտք
նոցին
ոչ
քաջ
քննեալք:
-
Բաց
՚ի
ճանաչաց
`
ուրեք
գոն
՚ի
Վանանդ
եւ
լճակք
մանունք,
յորս
մեծագոյն
`
կոչեցեալն
Այղըս-կեօլ
՚ի
ստորոտս
Սօղանլու
լերանց,
առ
միով
՚ի
սոցանէ
(
թէ
ոչ
եւ
՚ի
հարաւային
եզր
Ծովակին
Հիւսիսոյ
`
որ
մխի
՚ի
սահմանս
գաւառիս
),
Մինե-կեօլ
կոչեցելով
՚ի
պատմչէն
Լէնկթիմուրի,
բանակեցաւ
սա,
վերացեալ
՚ի
հովտէ
անտի
Կարուց
`
զոր
խուն
մի
յառաջ
յիշեցաք,
եւ
եօթնեակս
երիս
խնջոյս
եւ
հանդէսս
ուրախութեան
կատարեաց
վասն
ծննդեան
թոռին
իւրոյ.
եւ
անտի
առաքեաց
զհայր
նորա
Շահ-Ռուհ
`
երթալ
լինել
կողմնակալ
Սմրղանտայ:
