62.
ԳԵՕՂՔ.
ՊԵՆՏԻՎԱՆ.
ՄԱՉԻԿ
Գեօղք
իբրեւ
վաթսուն
են
վիճակիս,
եւ
աւելի
եւս
հանդերձ
ամայացելովք
եւ
հանգրուանօք,
զորս
նշանակեսցուք
ըստ
հովտաց
գետակացն,
սկսեալ
՚ի
հարաւոյ
արեւմտից
՚ի
սահմանակցութենէ
Կարուց.
ուր
առաջին
գետահովիտն
կոչի
Վերդիկ,
եւ
թուի
Բերդիկ
յանուն
գեղջ
`
որ
՚ի
ստորոտս
լերանց
եւ
՚ի
գլուխ
գետակին.
յորոյ
աջմէ,
որ
է
՚ի
հարաւոյ,
Մէզիտ
քէօյ,
Թէփէճիկ,
Չամուրլու,
Կիւնկէօրմէզ.
եւ
յանկեան
խառնրդոյն
՚ի
գետն
Կարուց
`
Մէլիք
քէօյ,
գիւղ
մեծագոյն,
որոյ
եւ
դիրք
եւ
անուն
յայտ
առնեն
կարեւոր
շինավայր
լինել
երբեմն:
Իսկ
յաջմէ
գետակին,
սկսեալ
յարեւմտից
՚ի
Մ.
Վերդիկայ
`
Թաուլ
քէօյ,
Աղգոմ
՚ի
ստորոտ
լերանց
՚ի
Հր.
Վերդիկայ.
իսկ
՚ի
Հս.
Գզըլչագչագ
կամ
Խզըրչախչախ
յեզր
Այղըռ
լճակի
-
յԵլ.
Վերդիկայ
`
Օրթա-գիլիսէ.
՚ի
Հս.
սորին
եւ
յԵլ.
լճակին
`
Գարաբունար
գիւղ,
յիշատակեալ
յանցուդարձի
զօրաց
վերջին
պատերազմաց:
Յելից
Օրթա-գիլիսէ
մերձ
՚ի
Մէլիք
գիւղ
`
Այնալը.
աստանօր
յ՚
18
նոյեմբ.
1877,
անձնատուր
եղեն
փախստական
զօրականք
թուրքք
յառման
Կարուց
`
՚ի
Ռուսս,
որոց
գունդք
բազում
անգամ
կոխեցին
զհովիտս
զայս
՚ի
ժամանակի
պաշարման
բերդաքաղաքին.
մեծ
զօրանիստ
բանակի
նոցին
հաստատեալ
էր
՚ի
Մէզրէ
կամ
Մեծրա
Մէզրէ
կոչեցեալ
՚ի
լրագիրս,
որ
թուի
Մեծ
Մէզրէ
եւ
պահէ
թերեւս
զՄեծ
անուն
գետոյն
`
որ
՚ի
Ծովէն
հիւսիսոյ
խառնի
՚ի
գետն
Կարուց
եւ
Մեծագետ
անուանի
սա,
յորոյ
եւ
յաջմէն
կայ,
իբր
փարսախաւ
՚ի
Հս.
Ե.
Մէլիքայ.
եւ
յերկոցուն
միջի
առ
գետեզերբն
`
Քիւչիւկ
քէօյ,
եւ
այս
թերեւս
նշանակ
Փոքր
եւ
Մեծ
կոչման
գլխաւոր
շինի
միոյ:
Յերկրորդ
գետահովտի
փոքու,
որոյ
անուն
ոչ
նշանակի,
այլ
թուի
Ինճէ
սու
`
յանուն
գեղջ
միոյ,
առաջին
գիւղ
յարեւմտակողմն
է
Պաշ
քէօյ,
որ
սովորաբար
նշանակէ
զգլուխ
կամ
զառաջին
գիւղ
վիճակի:
Ի
Հս.
Ինճէ
գեղջ
եւ
ջրոյն,
հուպ
՚ի
նոյն
`
Գարալը
կամ
Ղարալի.
եւ
անդր
քան
զխառնուրդս
գետակին
`
Շամչաուշ
կամ
Սալչավուշ:
Յելից
սորա
եւ
յահեակ
եզեր
գետոյն
Կարուց
`
կայ
Զայիմ
գիկղ.
ուր
եդեալ
էր
Ռուսաց
զբանակ
իւրեանց
՚ի
սկզբան
պաշարման
Կարուց,
յամի
1877,
եւ
ուր
մեռաւ
Չելոքայէֆ
զօրավար
նոցա
վիրաւորեալ
՚ի
կռուին
16
մայիսի,
՚ի
նմին
տան
`
յորում
քսանեւերեք
ամօք
յառաջ
մեռեալ
էր
Օրպելեան
զօրավարն,
՚ի
նախընթաց
Ռուս
եւ
Թուրք
պատերազմի:
-
Յելից
Զայիմայ
յաջմէ
գետոյն
`
կայ
Եէնի
քէօյ,
եւ
՚ի
Հս.
նորին
Ագճագալէ:
Յերրորդ
եւ
յընդարձակագոյն
գետահովտի,
որոյ
ոչ
նշանակի
անուն,
եւ
ընդունի
վտակս
յոլովս
իջեալս
՚ի
լերանց
Խուցուրայ
եւ
Ցլու
գլխոյ,
՚ի
ծագ
արեւմտից
հիւսիսոյ
`
կան
Վերին
Ստորին
Չադախ.
յահեկէ
գետակին
եւ
առ
օժանդակօքն
յայնմ
կողմանէ,
որ
եւ
հիւսիսի
`
Գըզըլ-
գիլիսէ
(
Կարմիր
եկեղեցի
)
՚ի
Հր.
Եր.
լերին.
յորոյ
Հս.
Մ.
Եայլախ
հանգրուանք,
որպիսիք
են
եւ
՚ի
Մ.
Հր.
Ճիլավուզ
եայլասը,
Գըշլագ,
Աղզը,
աչըգ,
Պենտիվան,
Մամաշ
կամ
Մամիշ
Կեօվերձին
(
Աղաւնի
).
իսկ
չէն
մեծ
նշանակի
՚ի
հարաւոյ
սոցին
Մաչիկ,
եւ
առ
գետեզերն
Ճինավուզ,
որոյ
հանգրուան
է
վերոյիշեալն:
-
Իսկ
յաջմէ
գետոյն
`
որ
է
՚ի
Հր.
Վելի
Աղա,
Սուսուղ,
Մահմուտճուգ,
Փօրսուգլու,
Ճեպեճի,
Գույուլու
պուլագ.
առ
որովք
մօրացեալ
գետակն
խառնի
՚ի
Կարուց
գետ:
Յեզեր
սորա
յաջմէն
`
՚ի
հարաւոյ
խառնըրդոցն
`
յարմկնաձեւ
դարձուածին
`
կայ
աղաւաղեալ
անուամբ
գեօղ
մի,
որ
յաշխարհացոյցս
գրի
Քաղաքավուրք
եւ
Գարապուրուք,
եւ
թուի
զբըրգան
անուն
կրել
(
Քարաբուրդ
)
եւ
նշանաւոր
իմն
լինել
՚ի
հնումն,
քանզի
եւ
մերձ
է
յԱգճագալէ
գիւղ
նախայիշեալ,
որ
նշանակէ
զբերդ
(
սպիտակ
):
Յայլում
գետահովտի
փոքու
՚ի
հիւսիսոյ
նախընթացին,
որոյ
ջուրք
իջանեն
յԵր
լեռնէ,
նշանակին
գեօղք,
Տեմիրձիլեր,
Զօհրապ,
եւ
մերձ
՚ի
խառնուրդսն
`
Ուզուն
Ահմետ,
յորոյ
հարաւոյ
եւ
յաջմէ
գետոյն
Կարուց
առ
եզերն
`
Մեճիալի,
եւ
յելից
սորա
`
այլ
յահեկէ
գետոյն
`
Մուրատ
պեկ:
Յարեւելից
հովտիս
կայ
հինգերորդն
եւ
լայնագոյն
գետահովիտ,
կամ
թէ
չորք
գետահովիտք
`
որք
միացեալ
՚ի
ստորեւ
`
խառնին
՚ի
գետն
Կարուց,
եւ
յորս
գլխաւոր
է
Մեծն
ելեալ
՚ի
Ծովակէն
հիւսիսոյ
(
Չըլտըր
)
որ
ընդունի
յաջմէն
`
յարեւմտից
`
զԶարիշատայ
գետն,
եւ
սա
յաջմէ
իւրմէ
զԳմբեթայ,
երկոցուն
սոցա
միութիւն
թուի
Մօրն
Մեծ,
զոր
յիշէ
Խորենացի,
եւ
՚ի
նոյն
խառնել
ասէ
ըզգետն
Մեծ
զելեալն
՚ի
ծովէն.
իսկ
յահեկէ
`
(
յարեւելից
)
ընդունի
զՓոլատայ
ջուրն:
-
Առ
արեւմտագոյն
փոքու
վտակաւն
կայ
համանուն
գեօղն
Գիւմպեր,
անշուշտ
նշանակ
գմբեթաւոր
եկեղեցւոյ,
յարեւելեան
ստորոտս
Եր
կամ
այլոյ
լերին
`
՚ի
ձարձու
5544`
ոտից,
սակաւ
մղոնօք
հեռի
յարեւմտից
Զարիշատայ:
