Այրարատ

67. ԲԱՐՉԵՆԻՍ. ԳԱՆՁԱԿ

Հարաւագոյն ծայր արեւմտեան մասին Ճակատուց ` պարսպեալ Աղրի լերամբք յարեւմտից, եւ շրթամբք տաշտին Գայլատւոյ, ՚ի բարձր Սինակ լեռնէ իջուցանէ զաղբերս Ագարակ գետոյ, որ աստ ՚ի սկզբան յանուն լերինն Սինակ կոչի. եւ սարաբարձր գետինն արօտավայր է Թաթարաց, որոց հանգրուանք են ՚ի Գարա-ճիրան գեղջ, մերձ ՚ի հանքային ջուրս, եւ ՚ի պահակատուն մի:

Սակաւուք հեռի յելից սորին Գարա-խարապա գեօղ. եւ յելից սորա Գայա-գալաֆասի. յորոց հարաւոյ ՚ի հիւսիսային ծայր ծովակին Գայլատւոյ ` ամբառնայ Քօշպաշ ( Նորազագլուխ ?) լեառն 2630 Չ. բարձր: - Իբր փարսախաւ ՚ի Հս. Ել. Գարախարապայ գեղջ ` յահեկէ գետոյն կայ Տէմիր-խան կամ Տէմիրսըքան, յորմէ կիսով փարսախաւ ստորեւ ՚ի նմին կողման Գուրու աղաճ. եւ եւս խոնարհագոյն զոյգ հայանուն գեօղք, Գանձակ Վերին եւ Ստորին: - Հանդէպ Գուրու-աղաճայ յաջմէ գետակին կայ Խամիրքէսէն կամ գըսան, եւ հուպ նմին յԵ. եւ Հս. երկու գեօղքն Բարչենիս Գարաչա եւ Բարչենիս Խարապա, յորոց ` եւ կոչումն վիճակին. անունն հայկական յայտ առնէ նշանաւոր իմն շէն կամ տոհմն, այլ անյիշատակ է ՚ի ծանօթ գիրս նախնեաց: - Ի Հս. սոցին եւ հանդէպ Ստորին Գանձակայ ` ՚ի միջոցի խառնըրդգոց գետակին Սինակայ ընդ միւս վտակի ` կայ Գարա-գըշլագ գեօղ: - Միջագետք Սինակայ եւ Գըրգպուլագայ ` բարձրաւանդակ վայրք են, եւ երեք լճակք նշանակին անդանօր:

Երկրորդն այն գետակ օժանդակ Ագարակայ ` հանգոյն Սինակայ բղխէ ՚ի հարաւոյ, յելից կողմանէ գլխոյ ծովակին Գայլատւոյ ՚ի Թաշուճան լեռնէ, առ որով առաջին գիւղ Ապպաս կէօլ հայաբնակ, Ս. Սարգիս եկեղեցեաւ. եւ է առ նմին լճակ մի համանուն, եւ պահակատունք Ռուսաց ՚ի Հս. եւ ՚ի Հր. յորմէ կիսով փարսախաւ հեռի ՚ի Հս. Մ. Թաշուճան գիւղ յահեկէ գետոյն. եւ ՚ի սմանէ փարսախաւ ՚ի ստորեւ Գարագօյունլու գիւղ. որում մերձ ՚ի հարաւոյ հանգրուանն Եիւրէք-գուրպէր: Յարեւմտից հիւսիսոյ սորա հեռի ՚ի գետոյն ` Ալիգօչագ. մերձագոյն ` Ալիգէսէ. եւ առ եզերբն ` Ինճէ: - Ի կողմանս յայսոսիկ յայտնեցաւ ընտիր Ածղահանք ( իբրեւ յամի 1868), զոր եւ բրեն:

Իբր երկու մղոնօք ՚ի ստորեւ, այն է ՚ի Հս. խառնըրդոց երկոցուն գետակացն Սինակայ եւ Թաշուճանայ, յահեկէն ` կայ Ագարակ, յոր անուն կոչի այնուհետեւ գետն մինչեւ ցխառնուրդն ` յահեկէն ` ընդ Վարդեմարգայ. եւ անուամբն եւ համեմատական բազմութեամբ բնակչացն ` յայտնի մի ՚ի գլխաւոր շինից վիճակիս լինել ՚ի հնումն. տուն մի եւս Հայոց էր ՚ի նմա ՚ի ժամանակի վիճակագրութեան կողմանցս. յամի 1850: Հայանիշ լսի եւ որ իբր մղոնաւ յԵլ. Հս. յաջմէ գետոյն կայ Սուգի գիւղ: Իսկ ՚ի Մ. Հս. նոյնչափ հեռի ` աւերակ գիւղ մի Հասանճան անուն: Ի ստորեւ քան զսոսա մինչեւ ՚ի վերոյիշեալ գետակիցսն չիք այլ շէն, բայց միայն յարեւելակողմն իբր կիսով փարսախաւ հեռի յԱգարակ գետոյ, եւ փարսախաւ ՚ի խառնըրդոցն ` Գամըշլը գիւղ: - Յետ խառնըրդոցն գետն կոչի Վարդեմարգ, կամ Չնչաւատ ` յանուն գրեաթէ միակ եղելոյ գեղջ առ սմին ` յահեկէ կողմանէն, եւ կիսով փարսախաւ ՚ի ստորեւ գետակցութեանն. յ '3612' բարձու, եւ բնակեալ է ՚ի Թաթարաց որպէս եւ այլք: