79.
ԹԱԼԻՆ
ՎԻՃԱԿ.
ԱՏԻԱՄԱՆ
Վիճակս
այս
յարեւմտակողմն
Արագածոտան
բարձր
եւ
լեռնավայր
արեւելեայ
մասամբն,
դաշտանայ
յարեւմտեայն
եւ
խառնի
ընդ
Շիրակ.
ոչ
է
յայտսահմանագիծ
երկոցուն,
եւ
մարթ
է
գիւղորայիցն
այսր
յետնոյ
մասին
`
՚ի
հնումն
Շիրակայ
գոլ
բաժին:
Երկիր
այնր
կողման
խառնի
ընդ
ամայութիւնս
`
զոր
յիշեցաք
՚ի
սահմանս
Զարընճեայ
(114),
այլ
արեւելեանն
`
թէպէտ
եւ
բարձր
`
դալարագեղ
է
յոյժ,
այգեւէտ
եւ
բարեբոյս,
ոռոգեալ
յաղբերաց
Արագածու.
ունելով
գետ
զՄաստարա,
որ
եւ
Սիլապի
կոչի,
եւ
իջեալ
յարեւմտեայ
կողից
լերինն
խաղայ
յարեւմուտս,
եւ
շրջան
առեալ
ընդ
հարաւ
եւ
ընդ
արեւելս
կոյս
`
անցանէ
՚ի
Սարտարապատ
եւ
խառնի
՚ի
Մեծամօր,
բայց
յամարանի
`
նուազի
յոյժ
եւ
գրեաթէ
ցամաքի:
Յոստոց
անտի
լերինն
մեծի
իբրեւ
աղխաղխեալ
ձգին
բլուրք
ընդ
բովանդակ
վիճակն
ընդ
հարաւ
եւ
ընդ
արեւմուտս,
եւ
յայսմ
կողման
ոչ
կարի
հեռի
յԱխուրեան
գետոյ
`
աւարտին
՚ի
լեառն
Պուղութու
6336'
բարձր:
Ի
հիւսիսային
սահմանածայր
վիճակին
`
յարեւմտեայ
խորշս
լերին
Արագածու
եւ
սուղ
՚ի
ներքոյ
աղբերականց
յիշեցելոյ
գետոյն,
առաջին
գիւղ
է
Ատիեաման,
որոյ
հին
անուն
ոչ
յայտնեցաւ,
այլ
զհնութիւնն
յայտնէ
հոյակապ
եւ
հաստակառոյց
եկեղեցին
`
անսիւն
գմբեթաւոր,
ոչ
ընդարձակ
այլ
վայելուչ,
խաչաբոլոր
ձեւով,
հնգիր
մասամբ
առաւելեալ
յերկայնն
քան
՚ի
լայնն,
ոչ
սակաւ
նման
Հռիփսիմեանց
վկայարանին
Էջմիածնի.
այլ
նորաձեւս
ունելով
սրանկիւն
թեւս,
՚ի
միջոյ
չորեցուն
կիսաբոլոր
թեւոց
խաչին
`
արձակեալս
իբրեւ
շառաւիղս.
՚ի
բոլորակս
մեծաց
թեւոցն
են
խորանք.
իսկ
՚ի
վերոյ
ծայրից
թեւոցն
ամենեցուն
եւ
աւագ
սեղանոյն
`
յեզերս
գմբեթին
`
են
խորշք
կամ
պահարանք
տասն,
յորս
հանեն
ելք
ընդ
մէջ
որմոցն,
եւ
մուտք
յիրեար
մէջ
ընդ
մէջ.
պատուհանք
չորք
են
եկեղեցւոյն
եւ
12
գմբեթին,
որոյ
վերին
ծայր
կործանեալ
`
փայտածածուկ
յարկեալ
է
արդ
՚ի
բնակչացն:
Չգտաւ
արձանագիր
՚ի
սմա,
այլ
միայն
՚ի
կիսաբոլոր
կամարի
պատուհանին
՚ի
վերայ
արեւմտեան
դրանն
`
՚ի
միջի
քանդակաց
դրուագեալ
Գրիգոր
անուն.
թերեւս
յանուն
Ս.
Լուսաւորչին,
կամ
Գրիգորի
Մամիկոնենի
`
շինողի
այլոց
եկեղեցեաց
՚ի
կողմանքս
յայսոսիկ,
եւ
կամ
այլոյ
ուրուք
Պահլաւունւոյ:
-
Գրեաթէ
կից
Ատիեամանայ
՚ի
Հր.
նորին
կայ
Աղաքիչիք
կամ
Ահակճի
գիւղ,
Ս.
Գէորգ
եկեղեցեաւ.
յորոյ
յարեւմտից
հարաւոյ
երկու
մղոնաւ
՚ի
ստորեւ
առ
գետեզերբն
`
կայ
Մէզարճըգ
`
փոքր
գիւղ
Հայոց,
գաղթելոց
՚ի
կողմանց
Ալաշկերտոյ
՚ի
միջոցի
1840
եւ
50
ամաց,
որք
նորոգեցին
զհնութիւն
բնակարանացն
եւ
զմի
յերկոցուն
եկեղեցեացն.
միւս
Ամենափրկիչ
կոչեցեալ
`
աւերեալ
մնայ
արտաքոյ
շինին
յարեւելից
կուսէ,
՚ի
գերեզմանատեղւոջ,
անհարթ
քարամբք
եւ
սագաշէն.
միայն
կիսաբոլոր
կամար
խորանին
եւ
հիւսիսային
որմն
կանգուն
կայ,
եւ
երեւին
՚ի
նմա
որմասիւնք
երկու
եւ
մնացուածք
կամարաց
ընդ
հարաւակողմն
ձգելոյ,
եւ
դուռնն
յարեւելից
կողմանէ.
երեւին
եւ
սենեկաց
իմն
տեղիք.
այլ
արձանագիր
ոչ
գտաւ:
Նորոգեալ
եկեղեցին
`
զոր
Ս.
Յովհաննս
կոչեն
այժմ,
թուի
Ս.
Սարգիս
կոչեցեալ
յառաջն,
եւ
է
՚ի
Հս.
գեղջն,
փոքրիկ
եւ
խաչաձեւ
գմբեթաւոր,
առանց
խորանի
ունելով
սեղան,
եւ
դուռն
յարեւմտից:
-
Իբրեւ
մղոնաւ
հեռի
յարեւմտից
հիւսիսոյ
սորին
եւ
յաջմէ
գետոյն
`
՚ի
կողմն
Շիրակայ
կայ
Փիրտիքեան
գիւղ
սակաւաբնակ,
՚ի
ստորոտս
այլոյ
Պուղութու
լեռնակի:
Իսկ
յելից
Հր.
Մէզարճըգի
`
հայաբնակ
գեօղեանն
Գիւլ
կամ
Ղուլ-
տերվիշ
եւ
Գըրմըզլը
կամ
Խըրմըզլու,
առ
որով
գաղթականաց
Կաղզուանայ
(
յամի
1828)
հաստատեալ
բնակութիւնս
`
կոչեցին
Նոր
Գըրմըզլը,
եւ
զեկեղեցին
Ս.
Աստուածածին:
