Այրարատ

96. ՍԵՐԿԵՒԼԻ. ԾՈՎԱԿ ՍԵՐԿԵՒԼՈՅ

Ի հարաւոյ կուսէ վանացս ձգի մինչեւ ՚ի Սերկեւլի գիւղ ( որ իբր երկու մղոնաւ ՚ի ստորեւ կայ ), անձուկ ձորակ ` բաժանեալ ՚ի բազում խոռոչս, որք են վերոյիշեալ Վասակամուտքն, եւ ձորակն իսկ նոյնպէս կոչի, առ յիշատակէ Հոլում Վասակայ Պահլաւունւոյ ` հօր հռչականուն Մագիստրոսին Գրիգորի. որ ՚ի կողմանս յայսոսիկ որպէս թուի ` ՚ի ստորոտս: Արայի լերին, դիմեալ յոստանէ իւրմէ ՚ի Բջնոյ, յամի 972, ՚ի վերայ ասպատակի Դելմկաց, փոքու գնդաւ եհար զնոսա. « Յայնժամ, ( ըստ Մատթ. Ուռհայեցւոյ պատմչի ), ախոյեան  մի ելեալ ՚ի զօրացն այլազգեաց ` սեաւ խափշիկ, եւ այլ քաջ, որ եւ Եօթն-գայլ կոչէին զնա … եւ ահա գայր խափշիկն իբրեւ ամք որոտալով, որ բոց հատանէր ՚ի զրեհաց նորա. եւ ձայն տուեալ յանուանէ յուզէր ըզՎաստակ … Եւ ասաց Վասակ … Ահա ես ելից ընդդէմ նորա, եւ տաց նմա զպարգեւքն զոր ետ Դաւիթ ` Գողիաթու հայհոյչին Աստուծոյ: Յայնժամ հասանէր գազանաբարոյ այրն այն, ռումբ եղեալ քաջին Վասակայ ` որպէսզի առցէ զնա ՚ի ծայր գեղարդեանն իւրոյ. եւ ՚ի շտապս  լեալ Վասակայ ` երազս դիմեաց, եւ պողովատ թրովն ՚ի վերայ սաղաւարտին  գահեաց, եւ յերկուս հերձեաց զխաչիկն քաջ, որ եւ մասունք մարմնոյն յերկիր անկանէր … Յայնժամ քաջն Վասակ դարձաւ միացեալ, եւ գնայր իբրեւ զառիւծ  զայրացեալ, ընդ մէջ զօրացն այլազգեացն անցանէր, եւ էր ձանձրացեալ ՚ի մեծի պատերազմին, եւ դիմեալ ելանէր ՚ի լեառն որ կոչէր Սերկեւլոյ. եւ ՚ի բազում հալածանաց պատերազմին նստեալ ընդ հովանեաւ քարանց. եւ տեսեալ զնա շինականացն  որք փախեալ էին, յայնժամ մի ոմն նըմանեալ Կայէնի սպանողին ` եկեալ գտանէր զնա զի ննջէր ՚ի վշտացն, ուժգին բախեաց զնա եւ ընկէց զնա ընդ բարձրու քարին: Եւ այսպէս կատարեցաւ քաջն Վասակ Պահլաւունին. » Որպէս համառօտիւ ստուգաբանէ այլ պատմիչ, « ՚ի հանգչելն անդ սակաւ մի քընով քարիւ հարեալ զգլուխն ` այր մի յանգէտս, մեռանի ». եւ վասն այսր անգիտութեան գործոյ ` աւանդի տուեալ փոխարէնս շինականացն ` անդաստանս եւ հողս ՚ի կալուած Սաղմոսավանից, եւ մերձագունին եւս Յովհաննավանից, եւ կոչեցեալ զնոսին Վասակամուտս: Մնայ արդ ՚ի Սերկեւլի գեղջ եկեղեցեակ  մի անսիւն, որոյ քարինք տանեացն արտաքուստ թէթափեալք են, այլ տակաւին առաստաղն ծածկեալք կայ ՚ի ներքուստ, բայց զի ոչ գտաւ արձանագիր ՚ի նմին անծանօթ մնայ  եւ անուն նորին: - Ի ձորամիջի անդ Քասաղայ ` որպէս առ Սաղմոսավանիւք ` խոնարհագոյն եւս մինչեւ ՚ի Յովհաննավանս եւ թերեւս անդրագոյն, շինեալ էին յայլ եւ այլ ժամանակս մենարանք ճգնաւորաց, Անապատք կոչեցեալք. յորոց զմի ` առաջնորդն Յովհաննավանից Յովհաննէս եպիսկոպոս Կարբեցի ` « շինեաց զԱնապատն որ ՚ի Ձորն Սերկեւլոյ ` ՚ի վերայ Քասաղ գետոյ, զպարիսպն, զտնտեստուն, զսեղանատուն, զխցերս, զփայտեայ ժամատուն, եւ տնկեաց այգի ` բազում եւ ազգի ազգի մրգօք անուշահամ եւ քաղցրահոտ, եւ բազմացոյց զմիաբանսն, եւ ահա կան հանապազ ՚ի պաշտօն եւ ՚ի փառաբանութիւն Աստուծոյ բարձրելոյն փառօք »: - Յիշի եւ Սերկեւլոյ ծովն յարձանագիրս անդստին յ՚ԺԳ կամ ԺԴ դարուց, որպէս եւ ՚ի կալուածս  Յովհաննավանից ` Ծովն եւ Ծովի խոտհարքն:

Ի սահմանս Սաղմոսավանից  անկ է խնդրել զտեղի Աղկունծ գեղջ, զոր շինող եկեղեցւոյն Վաչէ ` ընծայեաց նմին ՚ի կալուած, եւ թոռն նորա համանուն գնեալ վերստին հոգեբաժին իւր կտակեաց. զի օտարացեալ էր ըստ արձանագրին ` որ յէջ 162. հարկ է թէ եւ այլ չէնք էին յընդարձակ ամայութեան հարաւակողմանս լերինն Արայի ` յելից Քասաղայ, որ արդ անբնակ է: