Այրարատ

171. ՅԻՇԽԱՆՈՒԹԵԱՆ ԱՐԱԲԱՑՒՈՑ

Իսկ յետ ոչ բազմաց ` ՚ի վերայ հասանել համաշխարհական յեղափոխութեան արեւելից ` ծագմամբ եւ զօրութեամբ նոր կրօնից եւ տիրութեան Արաբացւոց, հարկ հասանէր եւ Դունայ նորանոր կրել անցս եւ նորաձեւ իշխանութեան լինել գահագլուխ ՚ի Հայս: Յամի 640 յանկարծոյն գունդ մի Արաբաց յԱսորսեստան աշխարհէ դիմեալ երագ երագ եւ ընդ մէջ անցեալ Հայոց ` « թափեցան յԱյրարատ, եւ ոչ ոք կարաց ՚ի զօրացն Հայոց արկանել գոյժ ՚ի Դուին. բայց արք երեք յիշխանացն որք ժողովեալ զզօրսն ճապաղական, Թէոդորոս Վահեւունի, եւ Խաչեան Առաւեղեան եւ Շապուհ Ամատունի, որք գնացեալ փախստական ՚ի Դուին եւ հասեալ ՚ի Կամուրջն Մեծամօրի ` ՚ի բաց աւերեցին, եւ ինքեանք անցեալ գոյժ արկանել ՚ի յաւանին, եւ ՚ի բերդն ժողովեցին զամենայն մարդիկ, որք եկեալ էին ՚ի կութս այգեստանի: Եւ հասեալ թշնամւոյն անցեալ ընդ կամուրջն Մեծամօրի ` հարին ասպատակաւ զամենայն երկիրն. եւ ժողովեալ զաւար եւ զգերութիւն բազում յոյժ ` եկեալ բանակեցան ՚ի յեզր մայրւոյն Խոսրովակերտի. եւ եղեւ յաւուրն հինգերորդի ( ՚ի 6. հոկտեմբ. ) դիմեցին ՚ի վերայ քաղաքին, մատնեցաւ քաղաքն ՚ի ձեռս նոցա քանզի արկին մուխ շուրջանակի, մերժեցին ծխովն եւ նետաձգութեամբ զպահապանս պարսպին, եւ կանգնեալ սանդուխս ՚ի պարիսպն եւ անկեալ ՚ի ներքս ` բացին զդուռն քաղաքին. եւ դիմեալ ՚ի ներքս զօրք թշնամեացն ` սատակեցին սրով զբազմութիւն քաղաքին, եւ առեալ զաւար եւ զկապուտ բանակին ` ելին եւ բանակեցան ՚ի նմին բանակետղն, որ ( օր ) քսան էր տրէ ամսոյն յաւուր ուրբաթի. եւ դադարեալ աւուրս ինչ ելին եւ գնացին ընդ նոյն ճանապարհ ընդ որ եկեալ էին, եւ խաղացուցին զբազմութիւն գերւոյն երեսուն եւ հինգ հազար ոգի »: Միւս անգամ յետ ամաց վեցից կամ եօթանց յարձակեցան մտին Արաբացիք ՚ի Դուին, եւ արարին ոչ սակաւ կոտորած, այլ պատմիչք մեր շփոթեն զերկոսեան դէպսն. եւ թուի թէ յերկրորդումն կաթողիկոսն Ներսէս Գ Շինող « հաւաքեալ զբազմութիւն դիականցն ` թաղէր, եւ ՚ի նմին տեղւոջ շինէր զհրդեհեալ Վկայարան Սրբոյն Սարգսի »: Իբրեւ նուաճեցան Հայք ընդ իշխանութեամբ Արաբաց կամօք եւ ակամայ:  Կոստանդին կայսր փութաց թափել ՚ի նոցանէ զաշխարհըն անցեալ ընդ Կարին ( յամի 651 - 3), « Գնաց յԱյրարատ քսան հազարաւ, եւ երթեալ ՚ի Դուին նստաւ ՚ի տան կաթողիկոսին ». որ եւ միաբանեցաւ ընդ կայսերն ՚ի դաւանութեան հաւատոյ, յորմէ ոչ սակաւ շփոթք յազգին: Ի մեկնել նորա եթող զօրավար եւ պահապան աշխարհին զՄաւրանոս ոմն, որոյ տեսեալ զվերստին գալուստ Արաբաց, « աւարեաց զբերդն Դունայ եւ գնաց ». ՚ի Նախճուան եւ անդ հարեալ յԱրաբաց փախստական անկաւ ՚ի Վիրս: Իսկ Հայք մի անգամ եւս փորձեալ ապըստամբել  յԱրաբաց ( յամի 656 - 7) ապա անբաւականք  ՚ի տոկալ նուաճեցան ընդ իշխանութեամբ նոցին. մանաւանդ ՚ի կարգել Մաւեայ ամիրապետի զԳրիգոր Մամիկոնեան ` իշխան նոցա (661 - 2) եւ թէպէտ յետ մահու սորա դարձեալ խլրտեցան, հարին եւ հարան, այլ յելս կոյս Է դարու, իսպառ նուաճեցան, եւ Արաբացի, կուսակալ Հայոց եկն Ոստիկան կոչմամբ եւ նստաւ ՚ի Դուին, իբրեւ երկու եւ կէս դար. եւ կոչեցաւ քաղաքն ՚ի նոցանէ որպէս եւ ՚ի Թուրքաց Տուին կամ Տեպիլ ուր եւ դրամք հատանէին յանուն Ամիրապետաց, որպիսիք են Վլթոյ Ա յամի 712, եւ այլոց յառաջ քան զ 735 ամն: Նախ Մրուան եկաց ոստիկան, ապա Աբդըլլա իպն Հաթեմ, որ եկն յամի իբր 693, եւ էր, ըստ ժամանակակից  գրչի, « դառն եւ չարաբարոյ, որ միշտ հեղմամբ  արեամբ անմեղաց զուարճանայր յազդմանէ չարին, յայնմ ժամանակի ըմբռնեալ լինէր երանելին  Դաւիթ »: Սա ինքն է Դունեցին յատկապէս կոչեցեալ ` վկայ, ազգաւ Արաբ Սուհան անուն, որ ընկալեալ էր ՚ի Հայս զքրիստոսական  կրօնս եւ մկրտեալ յԱնաստասայ կաթողիկոսէ  եւ բնակէր ՚ի Ձագ գիւղ Երեւանայ, ամուսնացեալ եւ հասեալ ՚ի ծերութիւն. զոր կոչեալ յապարանսն եւ ստիպեալ առ ոտն կոխել զխաչ ` իբրեւ չառնոյր նա յանձն բարկացեալ առ զսուրն զի անդէն ՚ի ներքս ՚ի սենեկին սպանցէ զերանելին. իսկ հարճն ճիչ բարձեալ յափըշտակեաց զսուրն ՚ի ձեռանէ նորա, եւ ասէ, ընդէ՞ր ՚ի սենեկիս սպանանես. եթէ պարտական ինչ մահու իցէ ` արտաքս  ելեալ մեռցի ». եւ եղեւ այնպէս զի ՚ի փայտ պրկեալ ՚ի հրապարակի եւ գեղարդեամբ խոցեալ ՚ի սիրտ ` մեռաւ, մինչ գերարիական հաւատով ` « կայր մոտ առ փայտին կին նորա, քաջալերէր զնա եւ յորդորէր  բանիւք բազմօք անշարժ  կալ ՚ի հաւատս որ ՚ի Քըրիստոս »… Եւ փայտն ` որ էր ընդ հարաւ ( կանգնեալ ) յարեւելս  դառնայր, այս հրաշալի  նշան ցուցաւ հաւատացելոյ  եւ անհաւատից : Յետ այնորիկ փութով ՚ի տեղին հասանէր Սարգսակ ` Ամատունեաց  եպիսկոպոսն  քահանայիւք  եւ ուխտիւ եկեղեցւոյ, եւ Մուշեղ Մամիկոնեան սպարապետն Հայոց, եւ Արտաւազդ նորին եղբայր, բազում ազատոք,  եւ իջուցեալ ՚ի փայտէն տարան ՚ի Սուրբն Գրիգոր զնշխարս երանելւոյն Դաւթի վկայի Քրիստոսի. եւ բերեալ պատուականի  հանդերձս պատեցին  զՍուրբն հանդերձիւ իւրով զգեստուն, եւ կազմեցին խնկովք եւ իւղովք անուշիւք, եւ տարան ՚ի գերեզման հանդերձ սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբ եւ երգօք հոգեւորոք եւ պայծառ լուցմամբք, եւ եդին ՚ի յարկըս սրբոյն Յիզտիբուղտի, եւ զփայտ սրբոյ վկային յօրինեալ խաչ ` կանգնեցին ՚ի վերայ գերեզմանին: Իսկ գեղարդնն որով խոցեցաւ ` ընդ քսան դահեկանի յինքն հայցեաց Մուշեղ սպարապետն որդի Մամիկոնենին եւ Մարզպետի, ինչ խաչ ձեւացուցեալ պատուեսցի յազգաց յազգս տոհմի իւրոյ, ՚ի փառս Աստուծոյ »: - Արիական եւ գեղեցի՜կ խորհուրդք համազգոյգք: Նահատակութիւն սրբոյն եղեւ յամին 695 ՚ի 24 ամսեան յանուարի. իսկ յիշատակ նորա զոր ամ ըստ ամէ պատուէ եկեղեցիս մեր, անմահացոյց ընդ իւր եւ զքաղաքին, որ այլով ամենայնիւ ընդ մեռեալս է:

Յետ արիւնահեղն Աբդլլայ ( եւ նմանելոյ իւրոյ Մահմէտի Իպն-Օգբայ ) եկն եղբայր նորին Աբդլազիզ ոստիկան, « որ էր խօթ լսելեօք, այլ խորագէտ լի երկրաւոր իմաստութեամբ, առասպելախօս եւ առակարկու … Խաղաղացոյց զամենայն յարձակմունս անիրաւութեամբ ` յաշխարհէն: … Շինէր վերստին զքաղաքն Դուին, հզօրագոյն եւ ընդարձականիստ մեծութեամբ քան զառաջինն, եւ ամրացուցանէր դրամբք եւ դռնափակօք. անցուցանէր շուրջ զպարսպովն պարկէնս փոսից, լցեալ ջուր, ապաստան ամրոցին: Քանզի ասէր զիւրմէ Աբդլազիզ ` յառաջնում աւերածին Դվնայ, եթէ ՚ի ձեռն իմ եղեւ կործանումն քաղաքին, եւ ես կանգնեցից զսա. զի էի ես, ասէ, մանուկ երկոտասանամեայ, եւ ունէի սփածանելիս կարմիր. եւ յորժամ զօրն Տաճկաց մարտնչէին ընդ քաղաքիս, մտի ես ընդ խողուակ մի եւ ելի ՚ի պարիսպն. եւ ՚ի բարբառ իմ ՚ի ձայնէ ուժգին աղաղակեցի առ զօրն մեր, որք անդէն վաղվաղակի թօափեցան պայիկքն նախամարտիկք եւ որք պահէին զպարիսպն, եւ ՚ի փախուստ դարձան, եւ յաղթութիւն Իսմայելի զօրացաւ. եւ կործանեցաք զքաղաքս: Զայս բերանով իւրով ասի պատմել զինքենէ »: Յաջորդքն չեղեն նմանողք նմին, այլ առաւալ կամ նուազ նեղէին զՀայս, մանաւանդ յաւուրս Հասան Իպն Կահգարայ, որ եկն Խորասանիկ գնդաւ յամի իբր (769), որք առաւել դառնութեամբ յաճախ գործէին զազրագործութիւն, եւ բազմացուցանէին զաղէտս եւ հեծութիւնս աշխարհիս ». մինչեւ խորհեցան նախարարք մեր յապստամբութիւն. « եւ սկիզբն բանիցս այսոցիկ լինէր ՚ի ձեռն Արտաւազդայ որ ՚ի տանէն Մամիկոնէից. որոյ երթեալ ՚ի մայրաքաղաքն Դվին ` կազմութիւն մեծ առնէր զօրաց իւրոց, եւ ստանայր անդ զէնս եւ անօթս պատերազմի, եւ վառէր զինքն զրահիւք եւ սաղաւարտիւք եւ ամենայն սպառազինութեամբք ». եւ այս յայտ առնէ կամ գործարանս կամ մթերանոցս զինուց լինել ՚ի Դուին, որպէս եւ անկ էր ոստանին: Իսկ յաղմկի անդ ժամանակին եւ ՚ի վտարանջութեան ոմանց ՚ի քաջաց նախարարաց Հայոց եւ հարկանել ուրեք ուրեք զԱրաբացիս (770 - 1), « լուր աղետի հասանէր ՚ի քաղաքն Դուին առ զօրավարն Իսմայէլի Մահմէտի. յամենայն կողմանց տագնապ մեծ յառնէր ՚ի վերայ նորա. եւ գումարեալ զզօրս քաղաքին Դվնայ », առաքէր ՚ի վերայ ապստամբացն զԱպո: Նհիպ ոմն չորս հազար արամբք. որ բախեալ ընդ Հայոց ՚ի Բագուան ` ՚ի պարտութիւն մատնեցաւ եւ սպանաւ, եւ ապրեալքն յիւրոցն փախստեայք անկան ՚ի քաղաքն Դվին, սակաւք ՚ի բազմաց. ապա ընդ առաջ լինէին նոցա համազգիքն արք եւ կանայք, վայիւք եւ ճչօք, հող ՚ի գլուխ լինելով ` զճակատ հարկանէին եւ զօձիս պատառէին, եւ ողբով եւ աշխարանօք լնոյր ամենայն փողոցք լայնանիստ քաղաքին. եւ ահ մեծ անկանէր ՚ի վերայ սառակինոս գնդին, եւ ոչ լինէր նոցա համարձակ ելանել ՚ի քաղաքէն, այլ անձնապահ լինէին յարութեան քաղաքին ». մինչեւ առաքեաց նոցա ամիրապետն յօգնականութիւն երեսուն հազար Խորասանիկ զօրաց, եւ ուր ուրեմն նուաճեաց զՀայս: Յետ տասն ամաց (785) եկն ոստիկան Խուզիմայ կամ « Խազմ ոմն, որ արդարեւ ըստ անուանն իսկ խազմարար եւ դժոխաձեւ. որ իբրեւ եհաս ՚ի քաղաքն Դվին ` ընդ առաջ եղեն նմա ամենայն նախարարք Հայոց. ընդ առաջ լինէին նմա եւ իշխանք տանն Արծրունեաց ` Համազասպ եւ Սահակ եւ Մեհրուժան ». եւ զի յառաջագոյն մարտուցեալ եւ հարեալ էր սոցա զԱրաբացիս ` արգելան ՚ի բանտի. եւ ստիպեալք յուրացութիւն ` տկարանայր Մեհրուժան, ըստ կանխագուշակութեան Մովսիսի Խորենացւոյ, իսկ երկոքին երեց եղբարքն ` արիաբար նահատակութեամբ հետեւողք եղեալ Դաւթի, նախ յերկճիղ փայտս պնդեալ ընդ անութ եւ ջայլոտիւք գանեալ, ապա որոյ վճիռ ընկալեալ, անդրանիկն Համազասպ ` գեղեցիկ հնարիւք ` հրաւէր կարգաց Սահակայ. ՚ի մարմնական բազմականի, ասէր, ես նախ ըմպէի զբաժակն խրախճանի, « այժմ դու առաջին արբցես զբաժակ փրկութեան Քրիստոսի, եւ փառաւոր լիցի անուն Տեառն ՚ի քում նահատակութեանդ, իսկ սուրբն Սահակ իբրեւ ՚ի հրահանգարանէ վարժող դաստիարակէ ` յառաջեալ ընդդէմ սրոյն, եւ կնքեալ զամենայն զգայարանսն  նշանաւ սուրբ խաչին, առաջի սրբոյն զպարանոցն  խոնարհեցուցեալ, եւ դահիճն ձգեալ զսուրն եհատ զգլուխ երանելւոյն ». ընդ որ մեծապէս եւ յերկար գոհութիւնս  Տեառն մատուցեալ Համազասպայ, զնոյն օրինակ եւ ինքն կատարեցաւ: Իսկ քինախնդիր  խազմարարն  եւ զմարմինս նոցա ետ այրել հրով եւ զմոխիրն ՚ի գետ ամպ. եւ այս լինէր յաւուր տոնի Յայտնութեան Տեառն: - ԶԽազմ յաջորդեաց (787) խժդժագոյնն թերեւս քան զնա « ոմն անօրէն եւ վատթարազգի ` որդի աղախնոյ միոյ, որ էր Հոռոմ յազգէ, փեսայ Սուլէմանյ ( ոստիկանի ) որում անուն էր Իպն Դոկե. որ եկեալ ՚ի քաղաքն Դուին ` սաստիկ դժնդակութեամբ  խոշտանգէր  զբնակիչըս  հարկապահանջութեամբ, առ որ ժողովեալ ամենայն նախարարք  եւ ռամիկք, հանդերձ եկեղեցականօք եւ կաթողիկոսիւն ` որոյ անուն էր Եսայիաս, աղաչէին թեթեւացուցանել  զանուր ծանրութեան սակին զոր պահանջէր, եւ ոչինչ  օգտէին »… նա մանաւանդ « կնիք կապարեայ տայր դնել յամենեցուն պարանոցն, եւ առ մի կնիք պահանջէր զբազում զուզայս, մինչեւ հասանել մարդկան ՚ի յետին անանկութիւն ». եւ բազմաց թողուլ հեռանալ ՚ի տանէ եւ յաշխարհէ իւրեանց ` յօտարութիւն: Իսկ անյագն այն կողոպտեաց  եւ զստացուածս եւ զընտիր ընտիր գանձուց  եւ սպասուց  կաթողիկէ եկեղեցւոյն: - Անուանն եւ բարուց զոյգ գտաւ որդին Խուզիմայ , որ չարակնեալ ՚ի դաստակերտս կաթողիկոսարանին յԱրտաշատ, ՚ի Կաւակերտ եւ ՚ի Հոռոմոցմարդ, խնդրէր  ՚ի Յովսէփայ կաթողիկոսէ  իբրեւ գընոց առնուլ, եւ արգելեալ զնա ՚ի բանտ (801) յափշտակէր. յորոց զերկոսին բազում ջանիւ յետս դարձոյց հայրապետն, այլ « տարապարտ զրկեալ գտանէր յԱրտաշատէն ` յայնմանէ եւ առ յապա »:

Յետ ամաց ինչ (818 - 9) զոստիկանութեան Հօլայ ` Սեւադա Ջահապեան « ՚ի Կայսիկ տոհմէ որ առեալ էր իւր կին զԱրուսեակ ՚ի Բագրատունի  տանէ, - եւ ՚ի ձեռն այնորիկ զմեծ մասն երկրիս բռնակալեալ սեփհականաբար իմն տիրէր », - միաբանեաց  ընդ իւր զՍմբատ սպարապետ Հայոց եւ զՍահակ Սիւնեաց տէր, հարաւ ընդ Հոլայ ՚ի Կաւակերտ, առ Հրազդան գետոյ (320) պարտեցաւ եւ փախեաւ. այլ տէրն  Սիւնեաց սպանաւ անդ, զորոյ « զմարմինն բարձեալ տանէր մեծ հայրապետն Դաւիթ ՚ի հայրապետանոցն  սուրբ եւ անդ դնէր ՚ի քնարանի մերձ ՚ի սուրբ քաւարանն »: - Յետ այսպիսեաց եւ նմանեաց սոցին ոստիկանաց  ՚ի կէս Թ դարու (852) վատթարագոյն բնաւիցն եհաս եւ ըստ անուանն ( ցուլ ) մոլեգին  Բուղա, խաբէութեամբ եւ բռնութեամբ ըմբռնելով եւ կորուսանելով զնախարարս Հայոց. « եւ գնաց եմուտ ՚ի ջերմագոյն տեղիս ՚ի քաղաքն Դուին ` ձմերել անդ … ունելով ընդ իւր կապեալս բազումս, եւ գերեալս ` որոց ոչ գոյր թիւ, զորս վաճառակուր արարեալ յօտար ազգս վարել ՚ի ծառայութիւն, գնալ հեռանալ մերժել ՚ի տանց ՚ի հայրենի ժառանգութենէ  իւրեանց ». եւ ոմանք յազատացն  եւ յազնուաց հրապուրեալք յուրացութիւն, իբրեւ ոչ առին յանձն ` նահատակեալ կատարեցան վկայութեամբ ՚ի փառս Աստուծոյ … սոցա անուանք ճանաչին, Ատոմ Անձեւացի, եւ Մլեահ Վարաժնունի, եւ Գէորգ Բողկացի, եւ Վասակ, եւ այլք բազումք, որոց անուանք գրեալ են յերկինս: Բայց երանելիս այս Գէորգ մինչ կայր ընդդէմ որոյն, եւ դահիճն ծեծէր իբրեւ զանզգայ ինչ, եւ ոչ փոքր մի գիծ կարացեալ հարկանել ՚ի մարմին սրբոյն զխոցումն որոյն, դարձաւ ՚ի դահիճն կայս պատճառաւ աղաչելութեան, տեսանել թէ ընդէ՞ր ոդ հատանիցէ սուսերն. եւ առեալ ՚ի ձեռանէ նորա զսուսերն, հայեցաւ յայսկոյս այսկոյս, եւ ասէ. « Ո՜վ անարի վատ արանց, եւ կանացի այր, թշուառական զինուոր, շուն անպիտան տեառն իւրոյ. եւ հարեալ զպարանոց դահճին ՚ի բաց առ զգլուխ նորա. եւ զարմանք կալան զամենայն բազմութիւնն ` ՚ի վերայ պնդութեան սրտին եւ զօրութեան ուժոյն, եւ քաջութեան նահատակութեանն ` զոր գործեաց երանելին Գէորգ. եւ բազմութեան քրիստոնէից որ էին ՚ի տեղւոջն յայնմիկ ` գոհացեալ միաբան ետուն փառս Աստուծոյ, որ զօրացոյց զսուրբսն եւ արար յամօթ զսատանայ, հանդերձ գործակցօքն իւրեանց: Յայնժամ հրամայեաց զօրավարն քարշել զմարմինս սրբոցն արտաքոյ քաղաքին, լինել կերակուր շանց եւ թռչնոց երկնիցս. եւ կացեալ զաւուրս բազումս անթաղ, եւ ոչ ինչ ամենեւին արատեցան մարմինք սրբոցն, եւ ոչ գոյր հոտ ժախու ՚ի վերայ նոցա: Զորս առեալ քրիստոնէից զպատուական մարմինս նոցա, ծածկեցին փառաւորապէս թաղմամբ, ամ ըստ ամէ տօնիւք զոր կատարմանն յիշատակել, որք են արք թուով եօթն, եւ կատարեցան սուրբ վկայքն յերեքհարիւր եւ երկու թուականին (853):  … Իսկ իբրեւ ձմեռն փոքրկացաւ … եւ հարաւային ջերմագոյն օդն շնչեաց ՚ի խորագոյն դաշտն Դունայ … ( սկսաւ Բուղա ) ոտնատրոփ լինել, փռնգայր իբրեւ զձի խստերախ, մերթ տապալէր իբրեւ զօձ, մերթ գոչէր իբրեւ զառիւծ եւ իբրեւ զխոզ վայրենի կնչէր կռնէր, փրփուր ՚ի վեր բերելով, զատամունս կրճտելով … հրաման տայր փութով ամենեցուն պատրաստական գտանել ՚ի դաշտն քաղաքին … եւ գումարեալ այնուհետեւ զանհուն բազմութիւն զօրացն ` բարձրագոյն քան զառաջինն, եւ ոչ խաղաց հասանել ՚ի վերայ արեւելից աշխարհին »: - Յետ մեկնելոյ նորա ՚ի Հայոց, վարելով ընդ իւր ՚ի Սամառա զիշխանսն ըմբռնեալս, ընդ որս եւ զերախտաւոր իւր Սմբատ Բագրատունի զօրապետն Խոստովանող, եթող ՚ի նոյն գործ զորդի նորա զԱշոտ. զոր վերին տեսչութիւնն պահէր ՚ի կանգնումն Հայոց. որում յետ սակաւ ամաց տուաւ պատիւ Իշխանաց իշխան կոչիլ Հայոց. վասն որոյ եւ ոստիկանք ոչ այնքան համարձակ ` որքան դաւանօք հնարէին վարել. այլ նա խոհականութեամբ եւ արութեամբ քաջութեան զգուշանայր անձին եւ քաղաքին եւ աշխարհին. որպէս ՚ի գալ Ահմատայ կամ Իպն Հալթի ոստիկանի ՚ի Դուին, « եկն առ նա մեծաշուք պատուադրութեամբ, եւ պարգեւս եւ պատիւս ոչ սակաւս նմա յառաջաբերեաց. այլ նա ՚ի նոյն միտս չարախորհրդութեան յամառեալ պնդեալ կայր … բայց իշխանաց իշխանն Աշոտ անհանդուրժելի մնալով խորհրդոց չարին ՚ի գլուխ ելանել ». զեղբայր իւր Աբաս սպարապետ ` գաղտ վառեալ զօրօք առաքեաց առ նա եւ մատոյց զթուղթ մատնութեանն զոր գրեալ էր նորա առ այլ զօրավար առ ՚ի դաւել զՀայս, եւ անարգօրէն հեծուցեալ զնա « ՚ի ջորոջն զոր պատրաստեալ ունէին անդէն առ դրան վրանին, եւ հանին արտաքոյ ղաշիկ բանակին դարձուցեալ ` դառնալ ընդ նոյն ուստի եկն »: