Այրարատ

183. ՄԱՍԵԱՑ ՈՏՆ

ՅԱՆՈՒԱՆԷՆ յայտ լինի գիրք գաւառիս, յորում առաւել բընական հանգամանս խնդրելի իցէ քան պատմականս, մանաւանդ զի գրեաթէ իւրով միայնով զանգուածով լեառնն Մասեաց լնու զսեփականեալն իւր գաւառ, եւ չունի հանգոյն կըսերագոյն զուգակցին Արագածոյ ` ընդարձակ կողմանս, եւ ոչ շէնս անուանիս. թուի իմն շատ համարեալ նմա մերոց նախնի աշխարհաբաժին տերանց ` փոխանակ լայնութեանն զանզուգական բարձրութիւնն. եւ թէպէտ լեառնն քան զԱրագած եւ քան զյոլովս ՚ի մերոց իսկ աշխարհիս մեծամեծ լերանց ` ամփոփագոյն է եւ ոչ լայնանիստ, բայց եւ ոչ իբրեւ կոթող մի հաւասարապէս մեկնեալ անջատեալ յամենայն կողմանց, այլ յաւէտ ստորիջեալ  ընկողմնեալ ընդ հիւսիս արեւելախառըն, անդ գործելով զբուն Ոտն Մասեաց. մինչ յարեւմտից չարախառնի ընդ Հայկական լեռնապարու, իսկ ՚ի հարաւոյ անջատագոյն եւ ամփոփագոյն գոլով ՚ի դաշտագետնոյն ` պատշաճի յայնմ կողմանէ կոչիլ ` Թիկունք Մասեաց. առ որով է Կոգովիտ գաւառ. եւ առ նովաւ ՚ի Հր. Ել. Արտազ յԵլից ` Շարուր եւ Ոստան, ՚ի հիւսիսոյ ընդ արեւմուտս խոտորելով ` Մագազ, Կոտայք, Ճակատք, յարեւմտից ` Ծաղկէոտն եւ Կոգովիտ, եւ ինքն գետն Երասխ ` ձեւելով զհիւսիսային արեւելեայ սահմանսըն ` անջրպետէ ընդ գաւառս այս եւ ընդ Շարուր, առուօք իւրովք արբուցանելով զմերձակայ եզերսն, զայլն ամենայ h թողեալ ՚ի մատռուակութիւն գետակաց եւ վտակաց ՚ի նմին ինքենէ ՚ի Մասեաց բղխեցելոյ, զորոց եւ զաւելի եւ զանկորուստ մասն ժողովէ  դարձեալ ՚ի ծոց իւր զեզերբք յիշեցելոյ դաշտին:

Գլխաւոր եւ գրեաթէ միակ գետ գաւառիս է Գարասու կոչեցեալն այժմ, յարեւելից հիւսիսոյ բարձանց մեծի լերինն բղխեալ ՚ի վերայ քան զԱկոռի, եւ զառաջինն իջեալ ընդ հիւսիս, ապա դարձեալ յարեւելս եւ իբրեւ զուգահեռական Երասխայ ընթանալով ընդ հարաւ ` անկանի ՚ի նոյն հանդէպ Խալիսայ եւ Տէվէլի գիւղից: Այլք ՚ի վտակաց կամ ՚ի սա խառնին, եւ կամ ոչ ժամանեն յայլ ջուր այլ յաւազուտ երկրին սուզեալ սպառին: Ի սոցին սակի թուի եւ Տամբատայ գետակն որ ՚ի թիկանց երկոցուն Մասեաց ` ՚ի հարաւոյ կուսէ խաղայ ընդ արեւելս յԵրասխ կոյս, առանձնակ իմն վիճակ փոքր կազմելով որպէս թուի եւ ՚ի հնումն, զոր յետոյ յիշեսցուք: