Այրարատ

191. ԱՂԲԻՒՐ ԵՒ ՎԱՆՔ Ս. ՅԱԿՈՎԲԱՅ. ԱԿՈՌԻ ԳԵՕՂ. ԺԱԺՆ

- Աւելի կամ նուազ քան զստուգութիւն կարծեաց նստի տապանին ՚ի Մասիս ` է եւ Ս. Յակոբայ խնդիրն փայտից նորին. բայց անժխտելի է բաւական հնութիւն ` որ յանուն նորա ` Վանացն եւ Աղբերն ՚ի լերին անդ: Աղբիւրն յեզր ահաւոր Վհին ` ըստ աւանդութեան ` բղխեաց արտասուօք Սրբոյն, եւ յետոյ ուխտատեղի մեծ եղեւ մատրանաձեւ պատսպարեալ, եւ ջուրն բժշկութիւն մարախահար անդաստանաց. ծորէին ՚ի վիմաց ուստեք անդ կաթիլք ջրոյ ` յուշիկ, եւ Անհատական աղբիւր կոչէր ՚ի յետնոց. գուցէ երբեմն ՚ի հնումն Անհատական, յանուն սիրելի դիցամօրն Հայոց: - Յաղբերէ Ս. Յակոբայ տանէին ջուր եւ ՚ի գաւառս հեռաւորս ` ուր հարուածք մարախոյ լինէին, եւ սփռէին յանդաստանս. եւ անդէն իջանէին մարախակորոյս տարմահաւուք ` վարդագոյնքեւ սպիտակաթիկունք (Sturnus roseus) ՚ի ռամկաց կոչեցեալ Ս. Յակովբայ ղուշ ( թռչուն ): Պատմեն տարէգիրք Վենետաց յամի 1473 Յակոբայ թագաւորի Կիպրոսի առաքեալ Հայս երկուս ` բերել ՚ի մարախահալած ջրոյ անտի յերկիր  իւր: Նաեւ յետ աւերման վանացն ` առ մեօք գան այսր յուխտ եւ առնուն ՚ի նուազեալ ջրոյ անտի, որպէս յամի 1870: - Սակաւիկ մի ՚ի ստորեւ յարեւմտից կուսէ կայր Վանք միաբանակեցաց յանուն Սրբոյն, յափափայս  անդնդոցն, ՚ի 5992 բարձու, որով կրկին սրբազնանայր լեառնն, ոչ է յայտ ստուգիւ ժամանակ շինութեանն, որպէս եւ ոչ բնակութեան ճըգնաւորաց ՚ի լերինն, զոր անկ է համարել կանուխ քան զշինութիւն վանացն: Ի հին Վարս Հարանց պատմի  զծերոյ միոյ բնակելոյ անդ, այլ ոչ ՚ի նախագոյն դարս, զի յիշի ՚ի պատմութեանն եւ Մաքենոցաց վանք որ յ ' Ը դարու շինեցաւ: Մենաստանս  այս Ս. Յակոբայ փոքրիկ էր, փոքրագոյն եւս խաչաձեւ  գմբեթաւոր եկեղեցեաւ ՚ի միջին, կառուցեալ յաջմէ Գինոյ գետակին ՚ի դարեւանդակ մի ՚ի ստորին խինձս մեծի Վհին, որ տակաւին 6 եւ 800 խոր երեւէր անտի, շուրջ ունէր պարտէզ սակաւածառ. եկեղեցական  կառուցեալ էր ՚ի սեաւ խանձաքարանց լերինն, եւ էին յորմունսն քանդակք խաչանշանք, եւ ոչ սակաւ արձանագիրք առ պատուհանօք. որք իսպառ ջնջեցին եւ կորեան ամենայն յիշատակօքն որ ՚ի նոսին, ՚ի մեծի սասանութեան լերինն (1840). չէր ուրուք ընդօրինակեալ  եւ հրատարակեալ  զնոսին. այլ միայն ՚ի գիրս հելուետիացի  տեղաքնինն Տիւպուայ մնան թարգմանութիւնք ոմանց յայնցանէ, գրելոյ յԺԳ դարու եւ ՚ի սկիզբն ԺԳ-ին, յորոց մին ՉԻ (1271) թուականաւ ` է Մխիթարայ ուրումն եւ կնոջ իւրոյ Թամարայ, որք միաբանին ընդ ուխտին եւ տան նմա զամենայն ստացուածս իւրեանց. եւ միաբանքն խոստանան չորս ժամ պատարագ ՚ի տօնի Տեառնընդառաջին: Այլ արձան ծանուցանէ զի ՚ի թուին ՉԻԳ (1274) Սմբատ ոմն միաբանեալ  տայ զվեցերորդ  մասն Ղոլայ եւ Ծըպի (Zidi) եւ ընդունի պատարագս չորս, երկու վասն իւր եւ երկու վասն կնոջ իւրոյ: - Միւս եւս ( որ թուի հնագոյն ) ասէ զոմն որդի Ղփչախայ ծառայ  Սարգսի, եկեալ այսր եւ ընկալեալ զքրիստոնէութեան կնիք: - Խաչվէմ մի եւս կանգնեալ էր յամի ՉԾԲ (1303) ՚ի բարեխօսութիւն Հասանայ առաջի Աստուծոյ: - Սուղ ինչ ՚ի վերոյ Վանաց Ս. Յակոբայ ՚ի միջոցի երկոցուն վտակաց Գինոյ գետոյն, յորոց մին ՚ի Վիհն թափէր, միւս յաջմէ նորին հոսէր, երեւէին հետք քարաշէն հին բնակութեանց մեծի գեղջ եւ եկեղեցւոյ:

Իբրու կիսով փարսախաւ ՚ի ստորեւ վանաց Ս. Յակոբայ, եւ նմանապէս առ ափն Վհին կայր միակ շինավայր  լերինն, հին, մեծ եւ տխրայիշատակ  աւանագեօղն Ակոռի իբր ՚ի 5000 բարձու: Արկուռի կոչեցեալ պիտակարար եւ ստուգաբանեալ Արկ-ուսի. որպէս եթէ Նոյի ` յելսն ՚ի տապանէն ` անդ անկեալ իցէ առ որթոյ կամ այգիս. յայսմ յիշատակէ դարամանէին  բնակիչքն խնամով այգիս ՚ի ստորեւ գեղջն. էին նոցա եւ արտորայք  ցորենոյ եւ դարւոյ, եւ պարտէզ պէսպէս մրգաբերաց, ( խնձորենի, տանձենի, դամոնի, կեռասենի, ծիրանի, դեղձենի, ընկուզենի ), յորոց պէտս առուակօք գրեաթէ սպառէին զջուր Գինոյ գետոյն: - Ըստ լեզուիս մերոյ կազմութեան անյարմար է աւանդեալ բարդութիւն անուանդ ( Արկուռի ) որ ոչ միայն ոչ լսի առ հին նախնիս, այլ եւ ոչ ծեքումն անուանդ, այլ գրի ըստ ստոյգ գրչաց եւ գրելի է Ակոսի. իսկ պատճառ կոչմանն ` անծանոթ Թուրքք եւ ըստ նոցանէ Եւրոպէացի  ուղեւորք ` կոչեն Աքուրլու կամ Ախուրլու: - Հարկ է շինին քաջ ՚ի բաց հին լինել, եւ բարձրագոյն ՚ի բնակեալ տեղիս լերինն: Յանուանէ Ակոռի նախ յիշատակի ՚ի Ղազարայ Փարպեցւոյ ` ՚ի վերջ կոյս Ե դարու, յորում զօրագունդն Հայոց առաջնորդութեամբ երանելւոյն  Վասակայ եղբոր քաջին Վահանայ ` խոյս տալով ՚ի մարզպանէն  Պարսից. « եկեալ չուեալք բանակեցան ՚ի գեօղն  Մասեաց ` որում անուն էր Ակոռիւ … Եւ բաժանեալ զչորեքհարիւրսն  ( մարտիկսն ) ՚ի չորս առաջս, միջին վայրին կարգէին զօրագլուխս զիշխանն  Սիւնեաց Բաբգեն եւ զքաջ սեպուհն Մամիկոնէից Վասակ, եւ ահեակ կողմանն զԳարջոյլն Մաղխազ, եւ կողմանն աջոյ զԳնունիսն երկոսին, զիշխանն Գնունեաց Ատոմ եւ զնորուն եղբայրն զԱռստստոմ. եւ ընդ մէջ երկոցունց  մասանցն ` զքաջն եւ զընտիրն զիշխանն Շիրակայ զՆերսեհ  Կամսարական, եւ զնորուն եղբայրն զՀրահատն, պատրաստական յօրինէին: … Եւ ելեալ կային ճակատեալք ՚ի վերայ բարձրաւանդակի լանջակողմանցն Յայտնաւորին »: Մի ՚ի լեռնակաց անտի Մասեաց է անշուշտ Յայտնաւորդ, եւ խնդրելի է ՚ի վերոյ Ակոռւոյ, եթէ չիցէ Գուրկանն: Ի մերձենալ  Պարսից, Գարջոյլ ` ուրացող Քրիստոսի եւ ընկերացն ` իւրով հարիւրովն պատուածեալ խառնեցաւ ընդ նոսա. իսկ մնացեալ երեքհարիւր  հաւատարիմքն  Հայոց « ըստ ընտրութեան երեքհարիւրոցն  ընդ Գեդէովնի, որք դիմեալք ՚ի վերայ զօրացն Պարսից, օգնականութեամբ Բարձրելոյն յառաջեալ, զընտիր արս պատերազմին անդէն եւ անդ ՚ի տեղւոջն  դիաթաւալ  յերկիր կործանէին, եւ զայլ բազմութիւն գնդին Պարսից ` ձորոց եւ առապար տեղեացն ցրուեալ վատնէին: Անդ ՚ի կողմանն քաջին Վասակայ սեպհին Մամիկոնէից եւ Սիւնւոյն Բաբգենայ ` անկեալ սատակէր Ատըրվշնապսն մարզպանն, եւ այլ արք աւագք եւ նախարարք յուրացողացն Հայոց, եւ այլ բազում Պարսիկք. նոյնպէս եւ ՚ի կողմանն Ատոմայ եւ Առոստոմայ ` բազումք մեռանէին ՚ի քաջ արանց »: Ի նմին պահու ուրացողն Գարջոյլ « առեալ զգունդն Կատչաց, հանդերձ եւ այլ ապստամբք Հայ որերով, եւ այնու եւս գնդաւ որ ընդ իւրն էին, եւ յայլ կողմն կարթեալ, ըստ աներեւոյթ Ձորոյն խորութեան, հասեալ կայր զկնի ուխտապահ զօրացն Հայոց ՚ի կողմանէ … կամէր ՚ի թիկանց կուսէ անկանել ՚ի վերայ զօրացելոցն ՚ի Քրիստոս … ( զոր զգացեալ ) հայրանման Կամսարականն Ներսեհ, զզօրագլուխն Կատչաց զայր հզօր եւ զմարտիկ ` հարեալ նիզակաւ ` անդէն ՚ի տեղւոջն սատակէր. եւ զայլ ամենայն գունդն արկեալ առաջի, բազում արանց դիակունս առաւել քան զայլ մեռեալս պատերազմին ` կործան յերկիր վարէին: Եւ լինէր օրն այն որ նշանաւոր ուրախութեան հաւատացելոցն ՚ի Քրիտոս, եւ որ ամօթոյ եւ կորանաց ամենայն ուրացելոցն ՚ի Քրիստոսէ. եւ ճշմարտապէս կատարեալ հաստատէր բան մարգարէին, որ ասէ. թէ ` Որոց Աստուած օգնէ, մի ` զհազարս հալածէ, եւ երկուս ` զբիւրս շարժէ »:

Նման այսմ հայախումբ բանակի եւ դիպաց ` ետես Ակոռի եւ ՚ի սկիզբն Ը դարու ( յամի 702), յորում Հայք զզուեալք յոյժ յԱրաբացւոց ` վտարանջեցին, եւ խումբ մի նոցա երկու հազար արանց ` ՚ի կողմանց Վասպուրական աշխարհի եկեալ ` « հասանէին ՚ի մեծ աւանն Ակուռի ». յորոց վերայ յարձակեցան ութ հազար Արաբացիք ելեալք ՚ի Նախճաւանայ. բայց Հայք փութացան իջին անցին ընդ Երասխ, եւ ՚ի Վարդանակերտն աւանի կոտորեցին զնոսա: - Դարձեալ միւսանգամ յետ իբր 240 ամաց, յորժամ Արաբացի բռնաւորն ՚ի նեղ արկ զԱբաս արքայ, « աստանօր եդեալ զբանակն արքային մեծի ( Գագկայ Արծրունւոյ ) սփռեալ առ լերամբն Գինոյ կոչեցեալ Բլրին … որ թէպէտ եւ ՚ի բարձանց առեալ զշնորհ յաղթութեան ` բարեխօսութեան Սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին, որոյ եւ իւր իսկ տօնախմբիւր յիշատակ յամսեանն Սահմի, որ օր քսան էր ամսոյն, սակայն եւ Բլուրն շնորհ ունելով ` ոչ ունայնանայ ՚ի գովեստից … ( իսկ առնն ամպարշտի զոր գումարեալ արս իբրեւ երեքտասան հազար, եւ դիմէ ՚ի վերայ արքայի … ( մինչ սա ) դեռ ընթեռնոյր զաւետարանն սուրբ, գայ ոմն ՚ի սուրհանադակաց եւ ասէ … Ահա ճակատ այլազգեացն մերձեցաւ ՚ի բանակ սրբութեան Տեառն … ( իսկ արքայն ) կատարեալ զսովորական աղօթսն … հանդարտ յառաջ մատուցեալ գունդս գունդս պատշաճաբար յօրինէ ( զկարգ ) իւրոյ ճակատուն. եւ ապա այնուհետեւ սուսերամերկացն հոյլք զմիմեամբք խառնեցան. եւ ճայթմունք եւ թնդմունք եւ փայլատակունք իբրեւ յամպոյ ՚ի վերայ թափեալ երեւեցան. եւ ահագին օրն սկսաւ լինել … Եւ սուրբ հայրապետն Հայոց մեծն Եղիսէ ելեալ մինչեւ ՚ի կատարս Բլրին Գինւոյ ` հանդերձ քահանայական դասուքն, հանգոյն Սրբոյն Ներսիսի, անխոնարհելի ունելով զձեռս … ուստի եւ գունդ զգնդիւ անցեալ զօրացն Հայոց, գայ պատահէ արքայ զմիջոցաւ ռազմին այլազգեացն, յորում էին արք հետեւակք ըմբշամարտք զինակրացն ` իբրեւ չորս հազար. որոց ՚ի դիմի հարեալ արքայի, իբրեւ կածակն ընդ եղէգն մտեալ, այնպէս խորտակեաց զռազմ  զօրուն այլազգեացն … եւ ընդ սրախողխողսն եւ ընդ գետավէժսն  սատակեցան արք  իբրեւ ութ հազար. եւ զբազումս ՚ի նոցանէ ձերբակալս արարեալ, զոմանս շղթայակապս յղէ յանառն Դարիւնս ( Կոգովտի ). իսկ արանց երկերիւր, աւելի կամ պակաս, զարիւնս անձանցն պարգեւս նոցունց շնորհէ, եւ հրամայէ արձակել, զի երթեալ ՚ի քաղաքն ( Դուին ) պատմեսցեն զոր տեսինն »:

Են Ակոռոյ եւ խաղաղական եւ սրբազան յիշատակք, զորս իբր չորեքտասան դար պահեաց յանդորրու եւ ՚ի խռովութեան տարերաց լերինն եւ գրգռմանց մարդկայնոց. հնագոյն յիշատակ է Յայսմաւուրացն զրոյց, տեսլեան Խաչկայ կամ Խաչատրոյ ուրումն վարդապետի աշակերտի Ս. Թարգմանչաց մերոց, որ ՚ի տօնի « աստուածային Յայտնութեանն հանդիպեցաւ նա ՚ի գեօղն Ակոռի. որ ստուգաբանի Արկ-ուռի, յՈտն Աւագ Մասեաց. վասն զի յելանելն Նոյի ՚ի տապանէն եւ յիջանելն ՚ի լեռնէն, անդ տնկեաց այգի, եւ անուանեաց զտեղին Արկուռի »: Իսկ տեսեալն էր դեռ վախճանեալ ոմն ՚ի գեղջէն, որ եւ ասէր. « Ես տանուտէր էի գեղջիս Ակոռւոյ, եւ է անուն իմ Ղազար. ունիմ եւ որդի մի Դաւիթ անուն. որոյ ` ՚ի մեռանելն իմում թաղեալ եմ նմա շէն տուն, լի ամենայն բարեօք, եւ արծաթ վեց հազար դահեկան. եւ նա բնաւ ոչ յիշեաց զիս ողորմութեամբ ՚ի տուրս աղքատաց եւ քահանայից. վասն այնորիկ կամ տխուր եւ տրտում »: Զայս տեսիլ պատմեալ Խաչատրոյ, խոստովանի Դաւիթ զմեղս անհոգութեանն, եւ բազում զենմամբք առնէ սէր ժողովրդեանն առ հասարակ. եւ վարդապետն միւսանգամ տեսլեամբ գտանէ զՂազար գոհ եւ ուրախ եւ օրհնելով զորդի իւր: - Այլ ստուգագոյն եւ կարեւոր եկեղեցական յիշատակ Ակոռւոյ է Անաստասայն կաթողիկոսի, որ աստի իսկ էր հայրենեօք, եւ սենեկապան լեալ Ներսիսի Գ կաթողիկոսի « եւ վերակացու շինուածոյ հրաշակերտ եկեղեցւոյն ( Դունայ ) գտանէր հրամանաւ Ներսիսի, մինչ էր նա ՚ի հալածանս ` ՚ի գաւառին Տայոց ». եւ յետ մահուան նորա յաջորդեալ եւ յաթոռն հայրապետական ( յամս 660 - 7), « շինէ զպայծառապաճոյճ եկեղեցին ՚ի հայրենի բնակութեանն իւրում, ՚ի Վանս Դաստակերտին Ակոռւոյ, կացուրդ զնա յարդարեալ քահանայական ուխտի միակրօնից, եւ այլոց եւս գղերց եկեղեցւոյ ՚ի պաշտօն աստուածային խորանին եւ ՚ի տածողութիւն հանգստեան հիւրոց եւ տնանկաց եւ աղքատաց ». զոր համառօտիւ ասէ Վարդան. « Շինէ զեկեղեցին Ակոռւոյ, յԵղբայրանոց յարդարեալ եւ Հիւրանոց »: Թուի թէ եկեղեցիդ որիշ էր ՚ի բուն եկեղեցւոյ գեղջն կամ աւանին, ( զի եւ այսպէս եւ քաղաքագեօղ իսկ կոչի Ակոռի ). հնաշէն էր եւ սա քառակուսի երկայն 54' ( Բարիզու ) ընդ երկայնն, 30' ընդ լայն, ունելով գմբէթ 15' տրամագծաւ ամբարձեալ ՚ի վերայ սեանց, համակ քարաշէն ՚ի սեւագոյն խանձքարէ, եւ երկու խորշք կամ մատրունք ՚ի կողմանց բեմին, եռանկիւնաձեւք իմն. ՚ի վերայ միոյ ՚ի սեանցն արձանագրեալ կայր պատճէն հրովարտակի Գագկայ Ա, յելս Ժ դարու վասն ապահարկութեան գեղջն. եւ ՚ի խաչվիմի մահարձանի միոյ արտաքոյ եկեղեցւոյն ` թուական ՆԴ (955) Սահակայ ուրումն, որ խնդրէ աղօթս վասն հոգւոյ իւրոյ. կային եւ ոչ սակաւ մահարձանք եւ գերեզմանք շուրջ զեկեղեցեաւն մօտ եւ հեռի, այլ եւ հնութեամբ ժամանակի շուրջ կուտեալ հող եւ սորսորեալ քարինք ծածկէին գոգջիր զկողմնական դրունս եկեղեցւոյն: Զայսոսիկ հաւաստեալ պահեաց մեզ օտարազգի Տիւպուտ եկեալ ՚ի քնին վայրացս յամի 1834. յորոյ գծագրեալ սեանցն վերնախարիսխն նշմարին տառք Կանգնեաց կամ Կանգնեցաւ բառի: Յեկեղեցւոջ աստ կամ ՚ի վանսն պահիւր համարեալ Փայտ տապանին, յորմէ բեկոր մի միայն արդ գտանի յԷջմիածին:

Յանուն Առաքելոց Արդէի եւ Մատթէի ` կոչեն փռանկ ճանապարհորդք ԺԷ դարու զվանս եւ զեկեղեցի Ակոռոյ. բայց որիշ որիշ թուին եկեղեցիքն. գեղջն կոչէր յանուն Ս. Աստուածածնի, վանացն ` Ս. Առաքեալք. զյետինս ՚ի սկիզբն ԺԸ դարու, յամի 1701, աւեր եգիտ Դուռնըֆար. այլ Շարտէն որ իբրեւ քառասուն ամաւ յառաջ ետես ` ցուցանէ շէն եւ յոյժ պատուեալ ՚ի տեղացեաց, մանաւանդ վասն գագաթան Ս. Աւետարանչի Մատթէի, ընդ որում ասէին գտեալ անդ եւ զնշխարս Ս. Անդրէի, եւս եւ վասն այգէտնկութեան Նոյի յայնմ ետեղ: Սուղ յառաջ քան զ ' գալ սորա ` գրիչ աւետարանի  միոյ յԱրկուսի  յամի 1647 վկայէ զտեղին թեմ լինել Խորվիրապի. այլ ոչ գիտեմ վասն քաղաքական վրդովմանց  եթէ վասն սասանութեան երկրին անբարի կոչէ զժամանակըն, զի « յամէն որ երերման կու կենանք »: Ի շինութեան երկրին, նաեւ յայնմ ժամանակի ( ԺԷ դարու ) իբրեւ ՚ի գլխաւոր տեղւոջ ` նստէր եւ յԱկոռի իշխան կամ կողմնակալ  այլազգի: Սուլթան կոչմամբ, որպէս յիշէ Զաքարիա Սարկաւագ ՚ի ժամանակի սասանութեանն Երեւանայ: - Գիւղաքաղաք կոչի եւ ՚ի կէս ԺԵ դարու, յորում յամի իբր 1448, ՚ի 15 մայիսի վախճանեցաւ մեծանուն վարդապետ ժամանակին եւ վերականգնող  աթոռոյն  Էջմիածնի  Թոմաս Մեծոփեցի. « Եւ եղեւ հակառակութիւն  քրիստոնէից  վասն որոյ պատճառի, զի ոչ կամէին առնուլ զմարմինն, այլ մնալ առ ինքեանս, եւ եղբայրն ( Գիորգի Մելիք ) եւ աշակերտքն `  ոչ կամեցան, այլ առեալ տարան բազում քահանայիւք եւ ժողովրդոք ՚ի Ս. ուխտն Մեծոփայ, յառաջին բնակութիւն իւր ». Յառաջ քան զկործանումնն  Ակոռայ ՚ի յետին ժաժէն, էին ՚ի նմա ըստ ոմանց 300 տունք Հայոց, ըստ այլոց 200, աւելի կամ պակաս, համակ քարաշէնք, եւ ոգիք իբրեւ 1600, զատ ՚ի վարձկան Քրդաց. զամենեսին  ըզսոսա միահաղոյն զանկարծօրէն  եբարձ ՚ի կենաց եւ ՚ի տեսութենէ ` վերափշումն վհին Մասեաց յ '2 յուլիսի ( ըստ նոր տօմ. ) 1840 ամին, զորմէ այսպէս գրէ մի ոմն յականատեսից մերձաբնակաց. « Եղեւ անկարծ պատառումն  որ է հուր Մասիսայ լեռնէն ելեալ ` կրակախառըն սեւ քամի զարմանատեսիլ. որպէս ծծումբ այրէր. եւ բարձրանայր  ՚ի վեր Մասիս ` բոլոր նոյն վանքովն  ( Ս. Յակոբայ )  եւ ՚ի նմին եղեալ միաբանք վարդապետք եւ Պետրոս յաջորդն վանիցն այս  ամենայն բովանդակ բարձրացաւ ընդ քամուն. եւ անկեալ ՚ի վերայ դեղին ` երկու բաժին եղեւ. եւս կրկին այն սեւ քամին առեալ Մասիսու սառնամանիք պուզն եւ ձիւնն խառն կրկակով, անկեալ ՚ի վերայ գիւղին կորուս զամենեսեան, թիւն աւելի քան զ 1500 անձինք բնակիչք գիւղին այնր, արք եւ կանայք կամ ծերք եւ տղայք. բաց ՚ի սոցանէ 600 տաճիկ Քուրթ անձինք ` իւրեանց չատրովն, եւս ոչխարքն 2000 էն աւելի, որ այս նմանապէս կորեան, միայն եօթն անձինք ՚ի բնակչէն Ակուռայ զերծան, այն որ յայգիսն էին եւ կամ յայլ տեղի. այլ եւս յայտնի երկու անձինք նոյն կրակէն զերծան. զի տեսանելն ( դէմք ) նոցա իբր պարութով այրած. որ հրամանաւն Աստուծոյ ողջացան դեղով, որք են Մկրտիչ եւ Թադէոս անուանքն: Դարձեալ եւս նոյն կրակախառն քամին եկեալ ` գեղի պարտիզացն վառեալ եղեալ ծառքն ` բոլորովին հանեալ յերեսս երկրի ծառոց արմատքն. զի այնպէս աւերեալ ( էր ) որ այժմ տեսողքն կարծեն ` թէ բնաւ տեղիքս այս ոչ է եղեալ շինութիւն: Եւ յետ նորա 14 ին (26) օրն յուլիսի կրկին եղեւ գետնաշարժ մեծ. կիրակի գիշեր ՚ի հաւախօսի ժամուն ` շարժեալ երկիր, բազում աւերութիւն եղեւ Րեւանայ գաւառն ` Սիւրմէլի գիւղին. եւ այն օրն մինչ ՚ի 12 անգամ շարժ եղեւ: Յետ նորա զենին բազում մատաղ ` որ տէր Աստուած այց առնէ »: