Այրարատ

222. ՏԻՐԱՌԻՃ

Հարստահարութիւն եկամուտ ազգին Քրդաց ՚ի գեղեցիկ եւ յընդարձակ գաւառիս Բագրեւանդայ ՚ի մոռացութիւն եւ յանծանօթութիւն մատնեցին զյոգունս ՚ի գիւղորէից նորին հնոց, որպէս եւ ՚ի սկզբանդ ազդեցաք, եւ զոմանս յիշեցաք ըստ նախնեաց աւանդից, յաւելցուք եւ զայլս, զոմանց կարծեօք նկատելով զգիրս, ՚ի գիրս եւեթ գտեալ զանուանսն: Ի սոցին սակի են, Եղեգեակ գիւղ, յորմէ էր Ս. երէցն Արշէն նահատակակից Ղեւոնդեանց, եւ քահանայ եկեղեցւոյ գեղջն, որպէս ցուցանէ բան պատմչին Ղազարու ( ԽԷ ), « Տէր Արշէն երէց Եղեգեկի »:

Տիրառիճ գիւղ, որոյ անուն ցուցանէ զհեթանոսական հնութիւն, եւ տայ գուշակել բագինս Տէր դից. ՚ի գեղջէ աստի ընծայեցաւ յաթոռ քահանայապետութեան Հայոց Քրիստափոր Բ, յառաջին կէս Զ դարու. որպէս եւ երկրորդ յաջորդ նորին զկիսով դարուն ` Ներսէս Բ. էր յայլմէ ` յանծանօթացեալ այժմ գեղջէ այսր գաւառի, այն է Աշտարակաց գիւղ, որիշ ՚ի համանուանէն որ յԱրագածոտն: Սոքա ոչ յիշին այլ ուրեք ՚ի գիրս. բայց մարթ է առաջնոյն ( Տիրառճոյ ) լինել ՚ի հարաւակողման Խամուր վիճակի, եթէ նոյն իցէ դա ընդ Աղիովտի Տիրառիճն, յորմէ էր Եղիա կաթողիկոս, քանզի երկոքին գաւառքըդ ` Բագրեւանդ եւ Աղիովիտ սահմանորդք են յայդմ կողմանէ, եւ մարթ է գեղջն երբեմն կամ յոմանց միոյն եւ երբեմն միւսոյ համարել. իսկ նշան աղի գտանի իսկ յափն Պատիշէ գետոյ վիճակիս, եւ իբր աղահատից կամ աղահանից գիւղ նշանակի յաշխարհացոյց տախտակի Ռուսաց:

Կրթնի, ուր յաւուրս երկար պատերազմաց Սասանեաց ընդ Յունաց: Տամ Խոսրով զօրավար նոցա ( յամի իբր 577 - 8) յետ հարկանելոյ զՅոյնս ՚ի Բոլորապահակին Բասենոյ, եհար եւ աստ, « եւ յերկոսին յաղթութիւնս  գործեաց մեծամեծ »: Ոչ միայն երկոքին ճակատատեղիքն գուշակեն զսահմանակցութիւն տեղւոյս, այլ եւ յիշատակ մի եկեղեցական պատմութեան, յորում ըստ ոմանց, Գառնիկ գտող նշխարաց  Ս. Լուսաւորչին ասի լինել յԱւնըկայ, յայլոց ` ՚ի Կթնոյ, եւ զի Աւնիկ ոչ հեռի կայ յարեւմտից  սահմանաց Բագրեւանդայ ` ՚ի թիկանց Շէռիան լերանց եւ պարակցացն, ուր զկապանն կամ զանցսն ցուցաք, համարիմ եթէ ՚ի կողմանս Տաղաբայ  կամ Խալի Եազի վիճակին խնդրելի իցէ եւ Կթնի:

Հազր. ուր զկիսով Ը դարու Աշոտ իշխանապետ Հայոց իւրայովքն դադարեալ կայր, յետ ակամայ միաբանութեանն ընդ այլոց նախարարաց, եւ ապա ստրջանայր ընդ ապստամբելն յԱրաբացւոց. վասն որոյ Գրիգոր իշխան Մամիկոնեան. « հետամուտ եղեալ զկնի նորա ( ըստ Ղեւոնդեայ պատմչի ), իբրեւ զագռաւ ընդ լերինս ընթացեալ, հասանէր ՚ի գիշերի ՚ի վերայ նորա, եւ պաշարէր զկայ հանգստեան նորա ` գիտացեալ զերկմտութիւն զօրաց նորա, զի ոչ եկին ՚ի թիկունս օգնականութեան. եւ ըմբռնեալ զնա … հրամայէր բառնալ զլուսաւորութիւն աչաց նորա, եւ ստուերամած խաւարաւ նսեմացուցանէր զբոլոր աշխարհիս պարծանս »: Այս Աշոտ է որ յետ եօթնեւտասնամեայ իշխանութեանն այսպէս դաւաճանեալ ` կեցեալ երեքտասան ամ եւս, փառաւորապէս ` ըստ արժանի զգօնութեանն ` թաղեցաւ ՚ի Դարոյնս, ուր եւ յիշեցաք ( յէջ 496):