Սիսական

43. ԲԱԺԻՆՔ. ՎԻՃԱԿՔ ԵՒ ՀԻՆ ԳԵՕՂՔ

ԲԱԺԻՆՔ ՎԱՅՈՑ ՁՈՐՈՅ ` ի Զաքարեանց տուեալք առ Օրբելեանս եւ առ այլս, յայտ առնեն զի եւ յիշխանութեան բնիկ տերանց Սիւնեաց ` գոյին մանր ինչ բաժանմունք վիճակաց ի գաւառի անդ, թէպէտ եւ ոչ յիշին որոշակի, բաց յԵղեգեաց ձորոյն, զոր եւ մեք ի տեղագրութեանս զատուցանեմք յառանձնակ վիճակ, եւ զմնացեալ մեծ մասն գաւառին յերկուս վիճակս եւս ` ըստ գնացից գետոյն Արփայ, ի Հիւսիսային եւ ի Հարաւային Վայոց Ձոր:

Ի հին ցուցակի հարկաց եկեղեցւոյն Սիւնեաց ` իննսնիւ չափ գեօղք կամ տեղիք նշանակին յանուանէ ` ըստ այսմ կարգի, հանդերձ բաժնիւ հարկին:

Գետիկ ( Չայքենտ ) 12,

Դերբն 10,

Գոլոշտի վանք 6,

Ուզի ձոր 10,

Արտոց գետ 6,

Տեառնավանք 12,

Մարտիրոս 7,

Ապարանք 6,

Բարձիշէն 12,

Մայրադուրք ( Մարատուս ) 12,

Աջողք 10,

Մոխրոց 6,

Կապոյտք 12,

Կտրօնք 10,

Դեկն 10,

Աղեաւ 10,

Արուծ 12,

Բոր 10,

Աջառագաւիթ 6,

Փշօնք 15,

Գաղատայ. Գաղատատ 10,

Խոպաւաս 10,

Կորոտիւք 10,

Լիճ 6,

Ըրվէնք 6,

Կամրջոյ ձոր 8,

Խորձայ 8,

Աղոպէն 8,

Զեդեայ 8,

Քաղիմարգ 6,

Եկեան 10,

Երերունք 10,

Գնշին 6,

Բակերտ 10,

Երդեչ 10,

Որգոյերեգի 6,

Ապանայ 6,

Վարդենիք 10,

Մսեն 12,

Հացիք 7,

Ագարակի ձոր 5,

Նրբիւն 12,

Եղեգնաձոր 12,

Նորիք 12,

Բերդիմայր 20,

Ամաղու 10,

Կուրանք 12,

Արկադուկերտ 6,

Հորք 12,

Ողեան 10,

Խարաշկօնք 10,

Արտաբոյն 12,

Արար. Արօր 7,

Փրակայ 12,

Անգեղի ( Հասանքէնտ ) 12,

Գրկիք. Գրկի 6,

Եղեգիք 12,

Սարկողովք 20,

Մոզն 12,

Ագարակ 12,

Արկազն 12,

Երիժու 6,

Փշատիք 6,

Արենի 12,

Երերին 10,

Ատչար ( Արձաքէնտ ) 6,

Խոտորձի ( Զիրաք ?) 12,

Երերունք միւս 10,

Անգոնք. Անգանք 6,

Կէչուտ ( Գուշճի ) 6,

Պրակք ( Պիլեաք ) 12,

Ջերմուկք 12,

Աղթարոյնք 6,

Երկայն-արտ 6,

Շատախ 6,

Շատախ միւս 6,

Գուտենի 12,

Ցրտոգետ 6,

Հաւու 6,

Միջագետք 6,

Ըռեդի 8,

Խնձորուտ 6,

Եճեղի 10,

Դրունք 10,

Ուռիք 8,

Կաքաւուց աղբիւր 6,

Գոմք 6,

Ունջոռք 10,

Եզնանիստ 6,

Աղնճոց բերդ 6,

Գնդեվանք 10,

Զատ յայսցանէ յիշատակին առ պատմիչս եւ ի գիրս,

Հողոցիմ,

Հրաշկաբերդ. Հրասեկայ Բ. կամ Կապոյտք,

Ցախացքար,

Ոստինք,

Սուլիմաբերդ,

Սրկղոնք, եթէ չիցէ Սարկողովք,

Բոլորաբերդ,

Փողահանք,

Քարկոփ,

Հաւուշ,

Շատիկ,

Չուա,

Քարեվանք,

Հերհեր

Զարդիս նշանակին իբրեւ 65 կամ 70 գեօղք շէնք եւ 30 ամայիք եւ անբնակք, յորս հայանուանք են, զատ ի վերոյիշելոցդ.

Ախուրա,

Խաչիկ, Տանձիկ Վերին եւ Ստորին,

Մանիշկա,

Սալ,

Արտարաս,

Ազատեկ,

Առինճ,

Զատ յայսցանէ գտանին եւ ի սպառ ակերակքս,

Վարդափուլ,

Գանձակ,

Վանք,

Վարդանէս,

Րուկերտ ?,

Կիրակասար,

Վանորայք յիշատակեալք ի Վայոց ձոր ` են.

Թանահատք,

Թանատէի վանք,

Խորաձոր անապատ. Նորավանք,

Նորավանք միւս,

Խոտակերից վանք որ եւ Քարակոփ,

Հերմոավանք կամ Քարավանք,

Կիւնէի վանք. Կնեվանք,

Գայլեձոր,

Սիոն,

Ձիւնասարոյ վանք,

Ցաղաց-քար,

Գնդայի վանք

Յետ յանդիման առնելոյ զնախնեաց մերոց կիսամասնեայ վիճակագրութիւն գաւառիս Վայոց ձորոյ, արժան համարիմ կարգել եւ զայժմուս, ըստ աշխարհահամարի 1886 ամի ` որ ի պատճառս զինուորագրութեան, ըստ իւրաքանչիւր գաւառաց նահանգացն Կովկասու, յորոց մի եւ Զանկիզուր ( յԵլիսաբէթուպօլ նահանգի ), որ բովանդակէ զՎայոց ձոր եւ զԾղուկս, զերկոսին գլխաւոր գաւառս Սիւնեաց. յորում համարին գեօղք իբրեւ 330, խմբեալք յ '75 Հասարակութիւնս ` որք կոչին յանուն գլխաւոր գեղջ կամ աւանի խմբիցն, եւ զորս դասեմք այբուբենական կարգաւ, նշանակելով զթիւ տանց եւ անձանց գիւղորայիցն Հայոց, իսկ զայլազգեացն ` կամ զօտարաց ` միայն զանձնանց թիւ: Գումար միահամուռ բնակչաց ( Զանկիզուր ) գաւառին է 124, 000, յորս Հայք 57, 500, տունք նոցա իբր 7000:

 

Աշխարհագիր Զանկիզուր գաւառի, ըստ 1886 ամի.