Դ.
Դրամ
հայկական.
Եթէ
վսեմական
կոչումնն,
թագն
եւ
գաւազան
`
ակն
յանդիման
տեսողացն
վկայք
էին
արքայական
աւագութեան
Լեւոնի,
յայտնագոյն
եւ
տեւողագոյն,
նաեւ
լրումն
ինքնիշխանութեան
նորին
`
ունիմք
եւ
մեք
վկայութիւն
`
զ
Դրամսն,
զոր
տիրաբար
եհատ
այնուհետեւ
եւ
ընդունելի
արար
`
ոչ
միայն
իւրոց
հպատակաց,
այլ
եւ
յոգունց
օտարաց,
ընդ
մեծ
մասն
Փոքր
Ասիոյ,
Ասորւոց
երկրի,
յԵգիպտոս
եւ
’
ի
Կիպրոս,
եւ
անդրագոյն
եւս:
—
Ցուցաք
’
ի
տեղագրութեան
Այասոյ
`
զի
թէ
չիցէ
անհաւան
`
այլ
եւ
ոչ
քաջ
յայտնեալ
կամ
գտեալ
դրամ
`
յանուն
նախնեաց
իւրոց
Ռուբինեանց,
որոց
չափ
ազատութեան
’
ի
վեհագոյն
իշխողէ
`
չէր
քաջ
հաստատեալ.
իսկ
Լեւոնի
յետ
թօթափելոյ
եւ
զստուերական
լճութիւն
Անտիոքայ
իշխանութեանն,
չգոյր
ինչ
ակնառութիւն
առ
հրատարակել
դրամ
յիւր
անուն,
որպէս
առնէին
եւ
յոլովք
յարեւմտեայ
իշխողաց
երկրին
Ասորւոց.
ապա
եւ
յառաջ
քան
զթագաւորելն
մարթ
էր
`
եւ
է
իսկ
Լեւոնի
հատեալ
դրամ,
որոյ
առհաւատչեայ
է
սակաւագիւտս
այս
պղնձի,
զոր
եւ
’
ի
դէպ
է
նախափորձ
իմն
համարել
ապագայիցն
արքունականաց:
Որպէս
նշմարի
`
յերկոսին
դէմս
դրամոյն
բաժանեալ
է
գրուածն,
Լեւոն
Ժառանգ
-
Որդի
Ստեփանէի.
յորում
նկատելի
է
եւ
կարեւոր
կամ
պարծանս
իմն
համարել
նորա
զյիշատակ
անուան
հօրն,
իբրեւ
քաջածանօթի
եւ
արժանաւորի
առն.
զնոյն
վերագրեալ
տեսանեմք
եւ
’
ի
պարգեւագիրս
իւր,
յ
’
ամէ
1201
ցամն
1212.
Leo,
Dei
gratia
Rex
Armeniorum,
Filius
Stephani,
յաւելեալ
եւ
զզարմն
’
ի
Հզօր
ազգեն
Ռուբինեանց,
Et
de
potenti
genere
Rupinorum,
կամ
առաւել
եւս,
de
potenti
et
magnifico
genere,
հզօր
եւ
պայծառ
կամ
մեծափառ.
ոչ
գիտեմ
այսոքիկ
թէ
այլազգ
ինչ
էին
մակդիրքն
’
ի
հայ
բնագրին,
որ
արդ
ոչ
գտանի.
այլ
զի
եւ
յաջորդք
Լեւոնի
նոյնպէս
գրէին,
եւ
յետ
հարիւր
եւ
երեսուն
եւս
ամաց
(1331)
թոռն
թոռին
իւրոյ
`
Լեւոն
Դ
գրէր
զինքն
(
թէ
եւ
’
ի
մօրէ
).
«
Կարող
է
բարձր
’ի
պայծառ
եւ
բարի
արմատոյն
Ըռաւբինաց
».
եւ
զայս
կամ
զայսպիսիս
թարգմանաբար
գրէին
նոցա
եւ
արեւմտեայ
պետք
թղթակիցք.
որպէս
առանձինն
սահմանեալ
եւ
գրեալ
կան
’
ի
հին
դիւանս
Վենետաց
`
վերնագրութիւնք
թղթոց
առաքելեաց
առ
թագաւորն
Հայոց
եւ
առ
արքայազունս
եւ
մեծամեծ
իշխանս.
եւ
առաջնոյն
ընծայի
յոյժ
մեծաձայն
իմն
կոչումն,
De
Altitonanti
genere
Rupinorum,
Armenie
Rex,
որ
ըստ
բառին
նշանակէ
բարձրորոտ,
կամելով
արդեօք
ասել
հռչակաւոր
եւ
կամ
նման
սմին
բան:
—
Վասն
այլ
ինչ
գիտելեաց
զպէսպէս
դրամոց
Լեւոնի՝
յիշեսցեն
ընթերցողք
զոր
ինչ
աւանդեցաք
եւ
պատկերօք
ցուցաք
’
ի
դրուագի
Բաժտանն
Այասոյ.
այլ
զի
’
ի
տախտակի
անդ
գծաձեւ
միայն
կարգեալ
է,
աստանօր
յանդիման
լիցի
եւ
համագոյն
իսկականին,
փորեղ
կամ
ստուար
ոսկի
դրամ,
որ
կշռէ
աւելի
քան
զ
’7
1
/
10
գրամ,
որ
է
առաւել
քան
զկրկին
հռչակաւոր
վենետկեան
տուկատի.
(
տես
յէջ
379
):
Գերագոյն
իմն
եւս
`
եւ
յաղթականապէս
արարեալ
է
Լեւոնի,
հատանել
դրամ
լատինագիր,
գրաւական
նուաճմանն
Անտիոքայ,
որպէս
տեսցի
’
ի
մօտոյ
`
’
ի
կարգի
պատմութեան
այնր
խնդրոյ:
