Է.
Յովհան
Պրիեն
թագաւոր
Երուսաղեմի
փեսայանայ
Լեւոնի
Յառաջ
քան
զնոր
թագուհին
Հայոց
`
’
ի
չափ
հասեալ
ամուսնութեան
դուստր
առաջնոյն
`
Ռիթա
որ
եւ
Ստեփանիա,
յամի
1214
կամ
1215
խօսեցաւ
’
ի
հարսնութիւն
`
միոյ
’
ի
հռչակաւոր
գործօն
արանց,
մարտկաց
եւ
անուամբ
թագաւորելոց
`
’
ի
ժամանակին,
այն
է
Յովհան
Պրիեն,
յազնուական
տոհմէ
Փռանկաց.
«
որ
էր
(
ըստ
մերոյս
պատմչի
`
որ
եւ
Ըռէ
Ճուան
կոչէ
զնա
)
այր
սկայաձեւ,
եւ
աստուածապաշտութեամբ
կատարեալ,
քաջամարտիկ
եւ
արիագոյն
’
ի
պատերազմ
».
մարթ
է
յաւելուլ
թէ
եւ
փոքր
մի
բաղդախնդիր:
Ոչ
անձամբ
եկն
սա
’
ի
Հայս
`
առնուլ
զկինն,
այլ
առաքեաց
հարսնածուս
զկարգապետն
եւ
զասպետս
Հիւրատանն.
«
եւ
եկեալ
մայստրն
Ոսպէթլուն
`
նաւուք
`
’
ի
յԱքքայոյ,
’
ի
գետբերանն
Տարսոնի.
եւ
կապեցին
զամուսնութեան
պայմանն
`
մայստռն
եւ
թագաւորն.
եւ
առեալ
տարան
պսակեցին
յԱքքա
»
[1]
։
—
Ի
պէտս
մեծածախ
հարսանեացն
եւ
պաշտատականի
դստերն
`
ոչ
ունելով
յայնժամ
Լեւոնի
գանձ
բաւական,
էառ
փոխ
’
ի
Գուարին
կամ
Կէրէն
(Guarin
de
Montaigüe)
կարգապետէ
Հիւանդանոցին
20,
000
ոսկի
բիզանդ
սառակինեան
[2],
Աքքեայի
կշռով,
եւ
ետ
’
ի
գրաւ
զՃկեր
գաւառ
եւ
զնաւահանգիստն
Կալամելլա,
ամենայն
հասիւ
եւ
մտիւք
նոցին,
վասն
երկեմենի
միոյ:
Վկայք
ստորագրողք
դաշանցս
`
’
ի
Լեւոնէ
կողմանէ
էին,
ժառանգ
իւր
Բրինձն
Ռուբէն,
Աւստ
որ
է
Ոթոն
տէրն
Տիբերեայ,
Ատան
տէր
Կաստոնի,
Կոստանդին
Գունդստապլ,
Վահրամ
Մարաջախտ,
Պարոն
Արշիվարտ,
հանդերձ
այլովք,
եւ
իշխանք
ոմանք
Անտիոքացիք.
իսկ
յԱսպետաց
անտի
երկոտասանք
ոմանք
`
յանուանէ:
Այսպէս
համարեցաւ
Ռիթա
’
ի
թագուհի
Երուսաղեմի,
եւ
յաւելաւ
Լեւոնի
փեսայ
մի
հզօր.
այլ
եւ,
ըստ
ոչ
կարծեաց
նորա,
ակնկալու
մի
եւս
թագաւորութեան
եւ
ժառանգութեան
իւրոյ.
քանզի
’
ի
լսել
Յովհաննու
զմահ
Լեւոնի,
մինչ
’
ի
Պտղոմայիս
կայր
զչարեալ
ընդ
ձեռներիցութիւն
Պեղագիոսի
նուիրակի
Պապին,
փութացաւ
մեկնիլ
անտի
եւ
գալ
’
ի
Կիլիկիա,
կանամբն
եւ
դեռաբոյս
որդկաւն
չորեքամենիւ,
իբրու
թէ
սմա
անկ
էր
ժառանգել
զԼեւոն.
եւ
ասեն,
կասկածեալ
եթէ
մայր
սորա
Ռիթա
կամիցի
կենախուզ
լինել
որդեկին
`
զի
իւր
լիցի
ժառանգութիւնն,
հարեալ
զկինն
մտրակաւոր
կօշկօքն,
եւ
’
ի
հարուածոյ
անտի
մեռեալ
Ռիթայ.
յետ
հնգետասան
աւուրց
մեռեալ
եւ
տղայոյն,
եւ
այնպէս
’
ի
դերեւ
ելեալ
յուսոյ
բաղդորսակ
ծերոյն
Պրիենայ.
զի
անցեալ
էր
յայնժամ
զեօթանասնամենիւք,
եւ
ընդերկարեաց
եւս
զկեանսն
մերձ
ցիննսուն
ամ
(†
1237).
յետին
մնացորդ
նշանաւոր
շահատակաց,
որք
’
ի
կիսոյ
ԺԲ
դարու
ցայն
վայր
լցին
անուամբք
իւրեանց
եւ
պիտանի՝
եւ
անպէտ
գործովք
`
զժամանակն
եւ
զյիշատակարանս:
[1]
Յիշէ
եւ
փռանկ
պատմիչն
Խաչակրաց,
յամն
1215.
«En
celui
point
que
il
etait
bail,
esposa
il
Estefemie,
la
fille
dou
roi
Livon
d’Ermenie,
que
il
avait
de
sa
premiere
feme».
Eracles
XXXI,
9.
—
Միւս
եւս
հին
ժամանակագիր
(Ernoul)
ասէ
վասն
Յովհաննու,
յետ
մահուան
առաջին
կնոջն.
«Li
rois
ni
vaut
mie
estre
sans
femme,
ains
manda
al
roi
d'Ermenie
qu’il
li
envoiast
une
de
ses
filles,
et
il
le
prendroit
a
feme.
Li
rois
li
envoia,
et
li
rois
Jehan
l’espousa».
[2]
…«Ad
preces
meas
assiduas,
Dominus
frater
Guarinus
de
Monte
Acuto,
venerabilis
Magister
Sancte
domus
Hospitalis
Iherosolimitani,
accomodavit
mihi
viginti
millia
Bisantiorum
sarracentatorum
ad
pondus
Accon,
pro
supplendo
matrimonio
dilecte
mee
filie,
quam
tradidi
in
uxorem
Illustri
Regi
Iherosolimitano.
Unde
apignoravi
eidem
Magistro
et
universis
fratribus
ejusdem
domus
totam
terram
Giguerii,
etc».
—
Պայմանագիր
Լեւոնի
առ
ասպետս
Հիւանդանոցին.
—
Cartul.
126.
