Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Սդրավոն կոչէ զսա ՚ի ժա. գիրս` Սիսբիիրիդիս, եւ ստորեւ Սիսբիրիդիս, զոր եւ յիշէ յետ Ագիլիսինի գաւառին` որ է Եկեղեաց. եւ որպէս թուի` է նոյն զոր ստորեւ կոչէ Իսբիրադիս, ուր գտանի ասէ` հանք ոսկւոյ: Կոստանդին Պերփէրուժէն ՚ի գիրս գաւառաց Ը. դնէ զՍիսբիրիդիս ՚ի սահմանակցութեան Խաղտեաց, (ըստ որում է եւ Սպեր Խորենացւոյն. ) եւ դնէ զնոյն ՚ի Փոքր Հայս, հայելով ՚ի վիճակ իւրոյ ժամանակի ըստ առման յունաց: Առ Չիչէրոնի յԱտտիկեան ճառի կոչի Սիսբիրա:

Զայս գաւառ` Բագրատունեաց սեփհական լինել ակնարկէ Խորենացին յասելն. բ. 34, կամ 35. *Լուր առնելով դայեկի նորա (այսինքն բ. Արտաշէսի) Սմբատայ որդւոյ Բիւրատայ Բագրատունւոյ ՚ի Սպեր գաւառի ՚ի շէնն Սմբատաւանի: Եւ գ. 43. ՚ի գրելն վասն Սահակայ Բագրատունւոյ, թէ *Եղեւ քսութիւն սուտ զնմանէ (առ գ. Արշակ) յազգականաց իւրոց ՚ի Սպեր գաւառէ: Առ այս է Տրդատ Բագրատունի ՚ի փախչելն իւր ՚ի Բակրոյ նահապետէն Սիւնեաց` ՚ի Սպեր գնաց, իբր յիւր սեպհական գաւառ` ըստ գրելոյ Խորենացւոյն բ. 60. կամ 61. *՚Ի ձի ելեալ հանդերձ հարճիւն ՚ի Սպեր գնաց: Նաեւ առ Թովմայի Արծրունոյ գ. 12. գտանեմք զոմն Բագրատունի` Իշխանիկ անուն` բնակեալ յայս գաւառ ՚ի Ժ. դարուն, որ էառ ՚ի յունաց զբերդն Արամանէակ: *Ել գնաց Գուրգէն ՚ի Սպեր գաւառ, եւ էր յայնժամ առեալ (՚ի) Յունաց գողաբար Իշխանիկ կոչեցեալ՚ի տոհմէ Բագրատունի, զբերդն Արամանեակ ¹ կոչեցեալ||:

Յայսմաւուրս ՚ի մարտի 30. յիշատակի եւ Լեառն սորա` ուր ասի. *Անդրէասն այն յաշակերտաց սրբոյն Սահակայ պապուն Շուշանայ… եկն եհաս ՚ի Սպեր գաւառ… անդէն եկաց եւ դադարեաց ամս Է. ՚ի խորշ մի լերինն Սպէրոյ:

Զնոր լուսաւորութիւն եւ զվարդապետութիւն Մեսրոպայ` ընկալան բնակիչք գաւառիս ՚ի ձեռն Ղեւոնդեայ եւ Ենովքայ աշակերտաց նորին երանելւոյ, զորս նա ինքն եթող վերակացուս յայս գործ: * Թողեալ (ասէ Խորենացին գ. 60. ) վերակացուս յիւրոց աշակերտացն ՚ի նմին տեղւոջ զՂեւոնդ եւ զԵնովք ՚ի Սպեր… ինքն եկեալ յԱյրարատ||:

Սմբատաւան: Խորենացին (բ. 34 կամ 35) կոչէ Շէն Սմբատաւանի. իսկ Վարդան` Բերդ, ՚ի գրելն վասն Աշոտոյ Մսակերի. *Եւ ինքն նմանեալ նախնոյն իւրոյ Սմպատայ որդոյ Բիւրատայ իշխանի Սմբատաւանայ` որ է Բերդ ՚ի Սպեր գաւարի||: