Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Յայս անուն կոչէ եւ Ասողիկ, եւ Լաստիվերտցին գլ. ժզ. առ որում գլ. իա. գրի եւ Խորձայն: Կորիւն կոչէ Խորձէնական գաւառ. եւ բնակիչն առ Խորենացւոյն գ. 54. կոչի Խորձենացի, Առ Պտղոմէոսի` գրի Խորզա, զոր դնէ առ Եփրատու (5) Պրոկոպիոս ՚ի գիրս պատերազմին պարսից բ. 24. կոչէ Խորզիանինիս եւ ՚ի գիրս շինուածոց գ. 3. Խորզանի ¹:

Որ է ասէ գաւառ սահմանակից Պարսից տէրութեան ² զոր յայնժամ ունէին, ձգեալ գրեաթէ եռօրեայ, երկիր բազմամարդ, այլ անպատսպար ՚ի վաղուց անտի, ոչ լճիւ ինչ, ո'չ գետով եւ ոչ լերամբք բաժանեալ ՚ի սահմանէն Պարսից. յոյր սակս բնակիչք նորա երբեմն հռովմայեցւոց, այսինքն` յունաց, եւ երբեմն պարսից հնազանդէին. նաեւ խառն ՚ի միասին բնակէին եւ հաղորդէին աներկիւղ:

՚Ի մէջն անդ գաւառին` էր Գիւղ ինչ Արդալէսօն անուն, զոր Յուստինիանոս կայսրն պատեալ ամուր պարսպաւ` արար բերդ հզօր, եւ կացոյց զօրս ՚ի պահպանութիւն կարգեալ ՚ի վերայ նոցա պետ` զոր հռոմայեցիք (այսինքն յոյնք) լատին անուամբ կոչեցին Դուքս, եւ այնպէս ամարացոյց առհասարակ զայն սահման:

Վկայէ ամրութեան սահմանացս եւ մերս Լաստիվերտցի ՚ի գլ. ժզ. յասելն * ԶԽորձեան եւ զՀանձէթն յորժամ յիշեմ, եւ որ ինչ ՚ի նոսա գործեցաւ (՚ի սուլտանէն պարսից յԱլփասլանայ), հատկլիմ արտասուօք… (քանզի) բազում եւ անհամար հոգիք ՚ի վերագոյն գաւառացն (այսինքն ՚ի գաւառաց Ներքին Հայոց) վասն տեղացն Ամրութեան անդր ժողովեալ էին. յորոց վերայ հասեալ անօրինացն… եւ խիլ արկեալ ՚ի քարանձաւս եւ յանտառախիտ մայրիս` անյագաբար կոտորեցին զորս եւ գտին:

Յիշատակէ եւ զանտառսն Խորձենոյ` յասելն ՚ի գլ. ժա. վասն ասպատակօղ թուրքաց` թէ եկեալ զեղան *Յընդարձակ դաշտն Բասենոյ եւ Կարնոյ, յարեւմուտս մինչեւ ՚ի Խաղտեաց գաւառն… իսկ ՚ի հարաւ մինչեւ ՚ի Տարօն. եւ մինչեւ ՚ի գաւառն Հաշտենից, մինչեւ յԱնտառսն Խորձենոյ:

Եպիսկոպոսունք գաւառիս ո'չ ուրեք առ նախնիս յիշատակին նախ քան զԺԴ. դարն. յորում ՚ի պատմութեան Ա. ժողովոյն Սսոյ յիշատակի` Փիլիպպոս եպիսկոպոս Խորձենոյ:

Այլ ստորեւ ՚ի ստորագրութիւնս եպիսկոպոսաց` կոչի նա ինքն Փիլիպպոս` եպիսկոպոս Կեղոյ. որով իբր անտարակոյս` համարի Կեղի գէթ ըստ մասին լինել ՚ի Խորձեան: Տե'ս զԿեղի ՚ի նոր Հայաստան. թղթ. 106=110:

Մորմրանս: Գիւղ բերդաւոր` զոր Լաստիվերտցին ՚ի գլ. ժա. դնէ ՚ի գլուխ գաւառին Խորձենոյ: *Ելին (պարսիկք ասպատակաւորք դարձեալք ՚ի Մելիտինոյ Փոքուն Հայոց) ընդ Խորձայն… եկին մինչեւ ՚ի գլուխ գաւառին ՚ի Գեօղն որ կոչի Մորմրանս: Եւ այն զի Բերդ ունէր Գեօղն` յոր ժողովեալ էին ամենայն բնակիչք տեղւոյն… եւ երթեալ որ գլխաւոր էր նոցա (այսինքն` պարսից, ) բերդին առաջի` սկսաւ բանս ինչ խօսել առ որ ՚ի բերդին իշխանն էր… Եւ որ ՚ի յԱմրոցին իշխանն էր, եւն: