Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Ատիճանս: Գեօղ զոր յիշատակէ շարունակօղ Թովմայի Արծրունւոյ: *Ընտրեաց Աստուած զանիմաստն զՊռտու կուրապաղատն զԱբդլմսեհ զորդի մեծ իշխանին եւ սուրբ մարտիրոսին Թոռնկայ, որ յաւուրս մեծի տօնի ծննդեանն Քրիստոսի եւ մկրտութեանն` արժանի եղեւ առնուլ զպսակ մարտիրոսութեան բազում արամբք ընտրելովք ՚ի գաւառին Մոկաց ՚ի գեօղն Ատիճանս:

Կճաւ: Տեղի` որ թուի լինել ՚ի Մոկաց նահանգի, զորմէ գրէ Խորենացին ՚ի բանն որ յաղագս ճանապարհորդութեան Հռիփսիմեանց. *Կճաւն կոչեցեալ տեղի` դիւաց լցեալ պաշտամամբ, հասեալ անդ առաքելանման քահանայիցն եւ սրբոց կուսանացն զըդիմամարտն արգելուին զձիոցն. յորում զայրագնեալ դիւացն` դիմեալ ՚ի վերայ խեղէին ծռէին պնչաէին զպաշտօնեայս իւրեանց. որ եւ անդ առաքելանման քահանայքն հալածեալ զնոսա… բժշկէին զխեղեալսն, վասն որոյ տեղին կոչեցաւ Կճաւ … որ եւ զտեղին յետոյ հաստատէ վանս սուրբն Գրիգոր:

Վարդան աշխարհագիր գրէ վասն Մոկաց ՚ի տպագրեալն. *Մոկաց գաւառն է իշխանանիստ` ուր կան բազում վանորայք, նախ Ամենափրկիչն` ուր կայ գերեզման թագաւորին մոգուց Գասպարայ, եւ Սուրբ Վարդանայ, եւ Սուրբ կանանց վանքն` որ այժմ Սուրբ Խաչ ասի, ուստի էր Անանիա կաթողիկոսն Մոկացի:

Ընդարձակ գրի յայսմաւուրս ՚ի հոկտեմբերի է. վասն այսր մենաստանի առեալ ՚ի Խորենացւոյն` որ ՚ի բանն յաղագս ճանապարհորդութեան Հռիփսիմեանց գրէ. *Անտի (այսինքն ՚ի Բզնունեաց գաւառէն) փոխին, եւ գնացեալ ՚ի գաւառն Մոկաց` Սուրբ Խաչ կոչեցեալ տեղի:

Ապարանք: Հռչաւաոր ուխտ եպիսկոպոսանիստ ՚ի Ժ. դարուն, զորմէ բազում բանք լինին ՚ի ճառն կամ ՚ի պատմութեան Ապարանից խաչին, ուր եւ յայտնի նշանակի լինել ՚ի սահմանս գաւառին Մոկաց, քանզի գրի նախ ՚ի խորագրի ճառին. * Բերեալ հանգուցաւ (նշան սրբոյ Խաչին) ՚ի սահմանս վայրից գաւառին Մոկաց ՚ի շինուած բնակութեան (ուխտին սրբութեան) որ կոչի Ապարանք: Եւ ապա ՚ի խօսիլն զմօրեղբօրէ Դաւթի եպիսկոպոսին Մոկաց` գրէ. * Թողեալ լքեալ եւ արտակացեալ ՚ի յարկէ բնակութեան հայրենեացն իւրոց ՚ի գաւառէն Մոկաց, ՚ի լեռնէն Կորդուաց: Եւ ՚ի ստորեւ զտեղի վանացն դնէ լինել * ՚ի ծործորս միջոցի լերանցն Կորդուաց վիճակին Մոկաց: Եւ ՚ի յիշատակարանին զՍտեփաննոս առաջնորդ տեղւոյն կոչէ, * Լերինդ Մոկաց հզօր դիտապետ: Այլ թէ այս տեղի նոյն իցէ ընդ վերոյիշեալ տեղւոյն կոչեցելոյ Սուրբ Խաչ, կամ ընդ միւս եւս տեղւոյ կոչեցելոյ Կճաւ, չունիմք ինչ ասել հաւաստի, որպէս եւ ոչ զտեղւոյ կամ զառանձին գաւառէ Ապարանից: Տե'ս ՚ի նոր Հայաստան թղթ. 162: