Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Առաջնոյն անուն միշտ այսպէս գրի առ Թովմայի Արծրունւոյ, եւ ՚ի միում ձեռագրի աշխարհագրութեան Խորենացւոյն. իսկ յայլ երկուս ձեռագիրս յաւելմամբ ւ տառի գրի Թուռնաւան, յորմէ յայտ է վրիպակ տպագրելոյն` ուր գրի Թռունաւան: Նկան: Բերդ` զորմէ Թովմա Արծրունի դ. 4. * Առ սակաւ սակաւ զամուրսն յինքն գրաւել… զԱմուրն Նկան ՚ի Թոռնաւան գաւառի: Այլուր ՚ի նոյն գլուխ կոչէ զայս ամուր Անկասկածելի` զամրութիւն նորա ցուցանելով:

Նոյնպէս եւ Երկրորդ գաւառին անուն Ճուաշ գրի յերիս ձեռագիրս աշխարհագրութեան Խորենացւոյն, միայն ՚ի տպագրեալն գրի Ճուաշռոտ. սոյնպէս եւ առ Թովմայի Արծրունւոյ դ. 11:

Գետս աւան: Զուարճալի տեղի առ Երասխաւ. ուր Գագիկ ա. արքայ Արծրունեաց շինեաց իւր տեղի զբօսանաց, կամ ամարանոց: Զորմէ Թովմա Արծր. գ. 11 * Դարձեալ վերակնեալ յառաւօտինս կոյս խաղացեալ ՚ի Ճուաշռոտ ՚ի Գետս աւան` շինէ անդ վայելչական տեղի խրախից` բլուր մի պարսպեալ տաճարախիտ շինուածովք, որոյ հայեցածն առ դաշտակողմն ՚ի վայր կոյս բերի, ՚ի խաղս գետոյն Երասխայ, ուր հոյլքն էրէոցն խայտան, եւ վայրենեացն խոզից, եւ առեւծոցն մորիքն, եւ երամք ցռոց պատրաստական առ որսոյն հրճուանք առ ձեռն պատրաստ հոլովին, ընդդէմ նայելով լերանց Այրարատեան Ազատն Մասեաց:

Մառական: Աւան` ուր էր ձմերոց արքունի` որպէս է տեսանել առ Թովմայի Արծրունւոյ դ. 2. * Ել գնաց Դերանիկն ՚ի Ճուաշ գաւառ` ձմերել յաւանին Մառական: Եւ սուղ ինչ զկնի կոչէ զնոյն` Ձմերոց Վասպուրական իշխանաց: Իսկ ՚ի դ. 12. առաւել յայտնի. * Կամէր փութապէս անցանել ՚ի ձմերոցս արքունի ՚ի գաւառն Ճուաշ յաւանն Մառական:

Շինեալ էր այս աւան առ Կարմիր վտակաւն Երասխայ, ուրանօր Գագիկ ա. արքայ Արծրունեաց կառոյց զանազան շինուածս. * Իսկ վայր խաղացեալ (ասէ Թովմա Արծ. դ. 11. վասն նորին Գագկայ) ՚ի Մառականն աւան առ Կարմիրն կոչեցեալ գետով` որ իջանէ ՚ի գետն Երասխ, շինէ եւ անդ ամրական տեղի դժուարամատչելի ասպատակող հինից, դնելով ՚ի նմա նմանապէս ապարանս փողոցայարդարս տաճկակերտս սենեկագործս` բաւական ՚ի պէտս պատրաստեալ: Փոքր ինչ ՚ի վայր խաղացեալ ՚ի տեղին` որում Ձորք ասեն, եւ անդ գտեալ ամրագոյն անձաւ տեղի` անկասկածելի ՚ի պատերազմական գործոց. եւ զնա պարսպեալ պատուարօք շուրջանակի. եւ յօրինեաց պատրաստեաց ապարանս պատուաւորս գեղազարդս խրախճանական կարգադրութեանց դրուագս: Այս Մառական աւան թերեւս նոյն է` որ այլուր ՚ի գիրս նորին Թովմայի գրի Մարակայ, եւ կոչի Քաղաք:

Գիւղիկ: Զորմէ Թովմա Արծրունի ասէ ուրեք. *Եւ ինքն վիրաւորեալ սրով մեռանի ՚ի գեօղն Գիւղիկ ՚ի Ճուաշ գաւառի:

Շամիրամ: Բերդ` կամ Ամրոց` որ բազում ուրեք յիշատակի ՚ի պատմութեան Թովմայի Արծրունւոյ յերկրորդ վարս Դերանկին եւ Գագկայ արքայի. *Իսկ Գագիկ խաղացուցանէ ՚ի Ճուաշ գաւառ յամրոցն Շամիրամ: Եւ այլուր ե. 3. *Կարգեալ էր եւ զօրագլուխ մի մեծիմաստ յառաջատես իշխանին Գագկայ ՚ի վերակացութիւն գաւառին Ճուաշայ եւ Շամիրամն կոչեցեալ բերդի ՚ի տանէն Ակեացեաց` այր միամիտ եւ քաջասիրտ, որում անուն էր Թադէոս: Զսոյն զայս Թադէոս ՚ի յիշելն Թովմա Արծրունի յառաջին վարս Գագկայ` դնէ ՚ի Շամիրամ բերդին, այլ առանց որոշելոյ զգաւառն, եւ առանց յիշելոյ զանունս Ճուաշ:

Նորոգեաց զսա Ապումրուան վերակացու որդւոց Դերանկին: Առնու ասէ Թովմա Արծր. ե. 1. *Զճուաշ գաւառ, ուր եւ շինեալ զՇամիրամն` պարսպէ յիւր անուն: Բայց ՚ի յայսմաւուրս ՚ի 8. ապրիլի` Ամուր Շամիրամայ կոչի նոյն իսկ Բերդն Վանայ:

Բակեար: Յիշատակի առ Ասողկայ գ. 13. *Երթեալ իջեւանի ՚ի Ճուաշ գաւառի` ՚ի տեղին որ կոչի Բակեար: Ստորեւ կոչէ զսա Ամրոց: