Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Այսպէս գրի ՚ի միում ձեռագրի աշխարհագրութեան Խորեն. ՚ի տպ. գրի Ծղունք` որ է վրիպակ: Առ Ստեփաննոս Օրպէլեան ՚ի գլ. գ. գրի Ծղուք. *Իսկ գաւառք ունի (Սիւնիք) երկոտասան, առաջինն` որ ունի զբուն գահ իշխանացն եւ հայրապետացն` Ծղուք Գաւառ` անուանեալ ՚ի Ծղկա գաւառապետէ: Բայց ուղիղն է Ծղուկք. զի այլուր առ նորին Ստեփ. միշտ ՚ի բազմաւորականն հոլովի. ըստ այնմ յասելն ՚ի գլ. լգ. *Կուտեալ զզօրսն ՚ի գաւառին Ծղկաց ՚ի նմին տեղւոջ: Եւ ՚ի գլ. լթ. յիշատակի *Մանկիկ Ծղկաց քորիսկոպոս: Նաեւ առ Ասողկայ ՚ի բ. 3. յասելն վասն Հերակլի կայսեր. *Ինքն ընդ Ծղուկս ՚ի Նախճուան թափի: Յորում բանի յայտ առնէ` թէ այս գաւառ սահմանակից էր Նախճաւանայ: Տե'ս եւ ստորեւ:

Շաղատ: Գիւղաքաղաք երեւելի` զորմէ Ստեփ. Օրպէլեան. ՚ի գլ. թ. *Եւ հասեալ զօրն անած պարսկական ՚ի Ծղուկքս գաւառ ՚ի Շաղատ գիւղաքաղաք: Ունէր եւ բերդ. վասն որոյ ՚ի գլ. լգ. կոչէ. *Բերդագիւղն Շաղատու: Եւ էր կառուցեալ յեզր լճի, զի ՚ի գլ. ժա. զթաղ ինչ սորա դնէ *Յեզր ծովակի միոջ:

Եւ քանզի յայսմ գաւառի էր գահ իշխանացն Սիւնեաց` ըստ որում եդ Ստեփաննոս ՚ի վերոյ, թուի թէ ՚ի գիւղաքաղաքի աստ նստէին նոյն իշխանք, գէթ առ ժամանակ մի, զի այլուր կոչէ զայն իշխանանիստ. *Անցեալ ՚ի գաւառն Ծղկաց` հասանէ յաւանն իշխանանիստն Շաղատոյ: Յորժամ Անդոկ իշխան Սիւնի յելս. դ. դարուն` հրամայեաց զամենայն տեղիս Սիւնեաց քակել, յեկեղեցւոջ սորա թաղեցին եւ թագուցին զնշխարս սրբոց, առ ՚ի ոչ անկանիլ ՚ի ձեռս պարսից, եւ ապա զեկեղեցին ողջոյն թաղեցին ընդ հողով. * Հողաբլուր արարեալ (ասէ Ստեփաննոս գլ. թ) ՚ի վերայ սուրբ եկեղեցւոյն Շաղատոյ` որ է ՚ի Ծղուկս գաւառի, փախուցեալ ցրուեցան ընդ ամենայն երկիր, եւ ո'չ ոք իշխէր ասել զանուն Սիւնեաց:

Այս եկեղեցի էր յանուն սրբոյն Ստեփաննոսի, որ եւ զկնի թաղելոյն` սքանչելեօք յայտնեցաւ բաբկայ իշխանին Սիւնեաց, որպէս գրէ Օրպէլեանն ՚ի գլ. ժա. ուր եւ այսպէս ստորագրէ. * Տեսին ՚ի ներքոյ` եկեղեցի քարկոփ չքնաղաշեն, որ ո'չ ուրեք էր այնպիսի հրաշաքարտար շինաց գմբեթն, եւ խորանքն չորեքկուսի միայարկ տանեօք, եւ ո'չ ուրոյն` որպէս եւ յայլ գաղատոսաշէն եկեղեցիս. եւ բացեալ զդրունս սրբոյ եկեղեցւոյն Նախավկային Ստեփաննոսի. եւ այլն: Այնչափ հրաշալի եւ հռչակաւոր եղեւ գիւտ եկեղեցւոյս մինչեւ ամի ամի անդ ժողովիլ Սիւնեաց իշխանին եւ եպիսկոպոսին ՚ի տօնախմբել* Իբրեւ զմայր եկեղեցեացն աշխարհին ամենայն Սիւնեաց. զի այլ ամենայն եկեղեցիք Սիւնեաց քանդեալ էին ՚ի Պարսից:

Տեսեալ զսքանչելիսն որք յայնմ աւուր եղեն` երկու պարսիկք եղբարք անուանեալք Գոր եւ Գազան, հաւատացին ՚ի Քրիստոս. որոց եւ վիճակաւ ետուն մի մի աւան. Գորայ վիճակեցաւ աւանն Խոտայ. իսկ * Քաջամարտիկն Գազանայ (ասէ Օրպէլեանն) հասանէ վիճակաւ գիւղաքաղաքն Շաղատոյ, հանդերձ սուրբ եկեղեցեաւն` որ յայնմ ժամանակի Մայր եկեղեցեաց անուանէին: Եւ զայս պատիւ տային եկեղեցւոյն ՚ի հրամանէ վերոգրեալն *Բաբկայ Սիւնեաց տեառն (ասէ) զի նախաթոռ լինիցին յամենայն Սիւնիս` սպասաւոր քահանայք եւ հաւատացեալ ժողովրդականք պաշտօնեայք սրբոյ եկեղեցւոյն Շաղատոյ, իբրեւ զմայր եկեղեցեաց եւ մայրաքաղաք ամենայն աշխարհին Սիւնեաց:

Զայլ իմն պատիւ տային եկեղեցւոյս` ՚ի կարգաւորելոյ Տիրոտ անուն ներանձնաւոր քահանայի, որ եւ թաղեցաւ յարեւելից եկեղեցւոյս: Սոյն այս քահանայ պատուիրեաց ո'չ մտանել կանանց ՚ի նոյն եկեղեցի, եւ ո'չ կանամբի քահանայի սպասաւորութիւն առնել սրբութեան տեղւոյն, որոյ կարգաւորութեամբ եկաց եկեղեցին Շաղատոյ զամս 300: Եւ այսպէս այս եկեղեցի եւ ողջոյն աւանն` նախագահ` դասեցաւ ՚ի մէջ համօրէն աւանաց Սիւնեաց. եւ այս պատիւ զկնի վերստին հաստատեցաւ. քանզի ՚ի ժամանակս Յովակիմայ Սիւնեաց եպիսկոպոսի` հակառակութիւն յարեաւ վասն նախագահութեան գիւղաքաղաք աւանաց` թէ որն իցէ: Յայնժամ Խոսրով Շաղատեայ` որ էր ՚ի զարմէ վերոյիշեալ Գազանին, զթուղթն իւր եդ առաջի Ատրներսեհի տն Սիւնեաց, յորմէ * Հրամայեցաւ (ասէ Օրպէլեանն ՚ի գլ ժբ) Շաղատնեցեաց իբրեւ մայրաքաղաքացեաց յառաջանիստ լինել վեհագոյն պատուով, նոյնպէս եւ զվարդապետութեան Սիւնեաց զնախագահութեան զնիստ` հրամայեցին Շաղատոյ վարդապետի. ընդ որ յոյժ զշարեալ Փանոսի Ոյծնեցոյ Սիոնի վանականի` ակամայ գնաց եւ ո'չինչ ումեք ժողովոցն փոյթ զայնմանէ լինէր: Յիշատակի առ Ստեփաննոս Օրպէլեան, ՚ի գլ. լթ. եւ * Սիմէոն Շաղատոյ վանական Սիւնեաց վարդապետ: Յորմէ երեւի թէ` ՚ի Շաղատ էր եւ մենարան միանձանց: