Է
աղաւաղութիւն
հին
անուանս
Մանազկերտ,
որ
է
գաւառ
յարեւելից`
սահմանակից
ունելով
զԲադնոց,
՚ի
հիւսիսոյ`
զԱլաշկերտ.
յարեւմտից`
զԽալեազ,
զԿէօքսու,
եւ
զԽնուս
՚ի
հարաւոյ,
զՊուլանուխ.
ըզՄուշ,
եւ
զԳրգուռ
լեառն:
Ունի
զմեծ
գետն
Եփրատ,
որ
հոսել
՚ի
Տիատինոյ`
գայ
անցանէ
ընդ
Մալազկերտ
գաւառ.
յորոյ
վերայ
արեւմտեան
կողմս
գաւառին
ունի
մեծագործ
կամուրջ
քարաշէն.
ընդ
մէջ
իւր
անցանէ
եւ
այլ
գետակ
յիւր
անուն
Մալազկերտ
կոչեցել,
որ
եկել
՚ի
լերանց
Բադնոցայ
եւ
անցել
առ
Մանազկերտ
քաղաքաւ`
թափի
յԵփրատ
՚ի
վերայ
գետակիս
կայ
եւ
կամուրջ
քարաշէն,
ունի
եւ
այլ
գետակ`
որ
դարձուցել
բազում
մեծագործ
ջրաղացս,
նոյնպէս
անկանի
յԵփրատ:
Ունի
եւ
լիճ
կոչեցել
Նազիք
Կէօլ,
որոյ
ջուր
վճիտ
եւ
բարեհամ.
՚ի
ձմերայնի
սառուցել
պտղի
մինչեւ
կարաւանոյ
անցանել
՚ի
վերայ
այլ
՚ի
լուծանիլն
անդ`
յանկարծակի
արձակէ
ճայթիւն
իմն
ահագին.
մինչեւ
ձայնի
նորա
յերիս
փարսախաչափ
տեղիս.
յետ
լուծանելոյն`
բազմութիւն
ձկանց
եռան
՚ի
նմ.
եւ
՚ի
յառուս
լճին
վաղս
առնուն.
յորոց
ժողովեն
բնակիչքն
առատութեամբ.
մինչեւ
առն
միոջ
կարօղ
լինել
՚ի
միում
աւուր
որսալ
զերիս
բեռնիս
ձկան:
Բազում
անգամ
յարքունիս
գրաւել
կամեցան
զայս
լիճ
սակս
մեծի
շահուն
զոր
բերէ,
բայց
բնակիչքն
պէսպէս
պատճառանօք
ոչ
թողին:
Երկիր
սորա
դաշտավայր,
բերէ
դարի
եւ
ցորեան
սքանչելի
եւ
անբաւ
առատութեամբ.
նոյնպէս
եւ
այլ
արմտիս,
եւ
կտաւատ,
այլ
ծառ
գրեթէ
ոչինչ
ամենեւին:
Պէյ
սորա
քուրդ
ինքնագլուխ.
որ
յառաջին
ժամանակս
էր
ընդ
տէրութեամբ
Պայէզիտոյ
պէյին
կամ
փաշային
Էրզիռումայ
որպէս
յայտ
է
յարքունի
դիւանագրին.
եւ
էին
՚ի
համօրէն
Մալազկերտ
գաւառին
360
գիւղօրէք
բնակեալք
ընդ
մեծի
մասին
՚ի
հայոց.
բայց
յամին
1762.
խռովութիւնք
յայս
գաւառ.
եւ
հազիւ
մնացին
100
գիւղօրէք.
յետ
այնորիկ
խռովուիք
եւ
պատերազմունք
որ
եղեւ
սակաւ
ամօք
յառաջ
՚ի
մէջ
սորա
եւ
Խնուսայ
պէյին
մեծապէս
ապականեցին
զայս
երկիր.
եւ
հազիւ
թողին
20
գիւղօրէս.
որք
առհասարակ
հանդերձ
ամենայն
գաւառաւ
են
թեմ
մենաստանին
Սուրբ
Աղբերկայ`
որ
՚ի
Մուշ:
Մալազկերտ:
Գլխաւոր
քաղաք
գաւառին
պարսպապատ
յարեւմուտս
հարաւոյ
Եփրատայ.
իբրեւ
միով
ժամաւ
հեռի
՚ի
նմանէ,
եւ
5
աւուրբք
յԷրզիռումայ
առ
գետակաւն
որ
կոչի
յիւր
անուն,
ունի
բերդ
ամուր
եւ
աղբերակունս.
շինուածք
քաղաքիս
են
՚ի
սեւորակ
քարանց,
յառաջագոյն
էին
՚ի
սմա
տունք
6000,
այլ
այժմ
մնացին
տունք
իբր
107.
յորոց
7
կամ
8
տունք
են
հայոց,
մնացել
քն
քրդաց:
՚Ի
ժամանակս
տէրութեան
Հայոց
էր
սա
քաղաք
մեծ,
յոյր
սակս
գրէ
Քեաթիպ
չէլէպին
՚ի
Ճիհաննիւմային
Է
սա
բերդ
հնագոյն,
եւ
աթոռանիստ
հայոց:
Շրջակայ
ոլորտ
քաղաքիս
է
ապառաժուտ:
Թունտրաս:
Մեծ
գիւղ
հայոց
՚ի
հարաւակողմն
Մալազկերտի`
իբր
3
ժամաւ
հեռի
՚ի
նմանէ:
Ռստամկետուք:
Գիւղ
մեծ
առ
Եփրատաւ,
իբր
4
ժամաւ
հեռի
՚ի
Մալազկերտի,
յարեւմտեան
կողմն
նորա:
Ջըլկահնի:
Գիւղ
հայոց
՚ի
հիւսիսակողմն
Մալազկերտի:
Քեօլք
մասուր:
Գիւղ
մերձ
յԵփրատ
՚ի
հիւսիսակողմն
Մալազկերտի,
սահմանակից
Ալաշկերտ
գաւառին,
միօրեայ
հեռի
՚ի
խամուրայ:
Նորատին:
Կոչեն
զսա
նաեւ
Օծին:
Յայսմ
վայրի
ասեն
լինել
զժողովակն
Մալազկերտի
յամին
651:
