Կառնէն.
Առինճ.
Առնճավանք.
Ձափնայ.
Ջրիկ:
Յետագայ
գիւղօրէք
անկանին
յայնկոյս
Մեղրագետոյ
՚ի
հիւսիսակողմն
նորա,
որք
եւն.
Բքլից.
Խոփէր.
Մղագոն.
Խաշ
խայտաղ.
Սուլուխ.
Որկնոց.
Ապլբուհար
այսինքն
նախադարուն.
Ցրօնք,
որ
է
տեղի
հին.
զոր
յիշէ
խոր.
ա.
5:
Խարթոս.
Շէյխէուսուֆ,
որոյ
բնակիչք
են
քուրդք:
Շէխպրիմ,
որոյ
բնակիչք
են
քուրդք:
Ալիճան.
Աղճան.
Արդէրթ:
Տաղօնք.
որ
է
աղաւաղեալն
հին
անուանս
Տարօն:
Է
աւերակ
մեծի
քաղաքի,
իբրեւ
2
ժամաւ
հեռի
յԱրգերթէն
յարեւելս
հիւսիսոյ
նորա,
՚ի
վերամբարձ
լեռնադաշտակի.
քարաշէն
եկեղեցի
նորա
կանգուն
կայ
անդէն
տակաւին:
Առ
նախնիս
Տարօն
գաւառն
միայն
յիշատակի,
եւ
ո'չ
քաղաք.
բայց
յաւերակէ
աստի
իմանամք,
թէ
՚ի
հնումն
գոյր
նաեւ
Տարօն
քաղաք.
յորոյ
անուն
անուանէր
եւ
համօրէն
գաւառն,
որպէս
եւ
բնակիչքն
աւանդեն:
Հանդէպ
Տաղոնոյ
անկանի
Շուշար
լեառն
՚ի
միւս
կողմն
Եփրատայ.
զորմէ
տե'ս
՚ի
լերինս
Խնուսայ:
Առնճիկ:
Որոյ
բնակիչք
են
քուրդք:
՚Ի
Ցրօնէն
սկսեալ
մինչ
յայս
գիւղ`
անկանին
յարեւելս
Եփրատայ.
իսկ
յետագայ
գիւղօրէք
անկանին
յարեւմուտս
հիւսիսոյ
Եփրատայ:
Չարպուհուր.
նշանակէ
Չորեք
անցք:
Գիւղ
քրդաց
կառուցել
առ
Չարպուհուռ
արագընթաց
գետով
որ
գայ
՚ի
Վարդովայ.
եւ
կէս
ժամաւ
հեռի
՚ի
գեղջէ
աստի
խառնի
յԵփրատ:
Սալորիկ.
Գիւղ
քրդաց:
Ոսպնբլուր
կամ
Մէրճիմիկ
գալէսի:
Է
աւերակ
բերդի
եւ
գիւղաքաղաքի,
զոր
շինեաց
Ալատտին
պէյն
Մշոյ,
6
ժամաւ
հեռի
՚ի
Մշոյ.
կառուցել
յարեւմտեան
ափն
Եփրատ
գետոյ.
3
քառորդաւ
հեռի
յԱրգերթոչ
եւ
՚ի
Ծխավայ:
Կոչեցաւ
առ
Ոսպնբլուր,
զի
է
քարաժայռ
սեպուհին
իբրեւ
զբուրդն
բարձրացել
՚ի
տափարակ
դաշտի,
յորոյ
գլուխն
միշտ
ուղիղ
զառ
՚ի
վեր
գնալով
հազիւ
մարթ
է
ելանել
՚ի
կէս
ժամաւ.
եւ
զայս
ճանապարհ
եհատ
եւ
եբաց
կռանագործութեամբ
նոյն
պէյն.
քանզի
չիք
այլ
ինչ
ճանապարհ
՚ի
վեր
ելանելոյ:
Գոյն
հողոյ
լերինս
նմանի
գունոյ
Ոսպան.
յոյն
սակս
կարծի
կոչեցել
Ոսպնբլուր:
՚Ի
գլուխ
լերինս
շինեաց
նոյն
պէյն
բերդ
անառիկ
ամենայն
պատրաստութեամբ
՚ի
ձեռն
ճարտարապետի
ուրուք
բաղիշեցւոյ
յազգէս
հայոց.
եւ
մեծամեծ
մթերանոցս
՚ի
նմա
ամենայն
պաշարոյ.
ցորենոյ,
իւղոյ,
եւն.
եւ
զի
՚ի
լեառն
ոչ
բղխէ
ջուր
ինչ
շինեաց
նաեւ
մեծ
շտեմարան
ջուրց
կամ
սառնիչ.
զոր
՚ի
սկզբան
անդ
ելից
՚ի
ջրոյն
Եփրատայ,
եւ
ելից
՚ի
ջուրց
անձրեւաց
խողովակօք
ընդ
տանիս
շինուածոցն.
շինեաց
՚ի
նոյն
բերդին
նաեւ
զաղօրի,
ետ
ձուլել
երկաթի
ռմբագործիս.
այսինքն
դօփ
եւ
դումպարայ
՚ի
ձեռն
ուրումս
մշեցւոյ
Բարօ
կոչեցելոյ
յազգէս
հայոց.
որ
էր
այր
պատերազմական
ճարտար
յայսպիսիս,
եւ
ամենայն
կահիւք
եւ
կարասեօք
ամրացոյց
զնա:
Իսկ
առ
ստորոտով
լերինս
՚ի
հարաւկողմն
կառոյց
զգիւղաքաղաքն,
շինեալ
մեծաշէն
ապարանս
տունս,
բաղանիս,
մզկիթս,
եւ
էած
անդր
բնակութիւնս
քրդաց
եւ
հայոց:
Եւ
շուրջանակի
՚ի
տափարակ
դաշտի
անկեաց
այգիս
եւ
ծառս
պտղատուս.
սերմանեաց
ցորեան.
գարի,
ոսպան,
սիսեռն,
եւ
զայլ
արմտիս,
հնարեաց
անդէն
սերմանել
նաեւ
որիզ,
որ
մինչեւ
ցայնժամ
չէր
սերմանել
՚ի
Մուշ:
Եւ
այսպէս
եղեւ
աւան
կամ
գիւղաքաղաք
բարելից
հանդերձ
անառիկ
ամրոցուն,
զոր
որպէս
՚ի
վեր
անդր
պատմեցաք`
ոչ
կարացին
բազմութիւն
զօրաց
Չէթէճի
փաշային
զբերդն.
մինչեւ
ոչ
յանձնեցին
նոյն
պահնակք
զբերդն
՚ի
նոսա.
առ
՚ի
ոչ
կալոյ
ընդդէմ
հրամանաց
թագաւորին.
զի
ոչինչ
ռմբագործի
կարող
է
ազդել
յայն
բարձր
որձաքար:
Եւ
յորժամ
հրամայեաց
Չէթէճի
փաշան
քանդել
զշինուած
բերդին
նոյն
իսկ
շինողացն
մշեցւոց,
15000
ոգիք
հազիւ
կարացին
քակել
զաւուրս
40
եւ
գտին
՚ի
նմա
ամբարս
պաշարոյ
50
ամաց
բաւական
պահնակաց
բերդին.
ուստի
կերակրեցան
ամենայն
քակօղք
բերդին,
եւ
ամենայն
բանակն
Չէթէճիին
ցորչափ
աւուրս
կացին
մնացին
անդէն.
նաեւ
զամս
երկուս
յետ
մեկնելոյ
Չէթէճիին
շրջակայ
գիւղականք
՚ի
ներքոյ
աւերակաց
հանէին
ցորեան:
պաքսիմատ,
ալիւր,
եւ
այլ
ամենայն
պիտոյս
կերակրոյ:
Մատնէվանք:
Այսպէս
կոչի
սակս
ճկոյթ
մատին
սրբոյն
Յովհաննու
Կարապետին,
որ
պահի
յեկեղեցւոջ
սորին.
կոչի
նաեւ
Մատրվանք
որպէս
եւ
կոչիւր
՚ի
հնումն,
եւ
յոմանց
Մանրավանք.
իբր
զի
եկեղեցի
սորին
եդաւ
ասեն
՚ի
սրբոյն
Գրիգորէ
մանրորք
ոսկերաց
սրբոյն
Յովհաննու
եւ
Աթանագինեայ.
այլ
եւ
աղաւաղութիւն
հին
անուանս
Մատրավանք:
Վեց
ժամաւ
հեռի
է
այս
մենաստան
՚ի
Մշոյ
՚ի
հիւսիսակողմն
նորա,
որպէս
եւ
վերոգրեալ
գիւղօրէք
եւ
5
ժամաւ
հեռի
՚ի
Վանայ
սրբոյ
Կարապետին
յարեւելեան
կողմն
նորա.
իբրեւ
3
քառորդաւ
՚ի
Մէրճիմէկ
գալէսին
յարեւմտեան
կողմն
նորա.
կառուցեալ
՚ի
հիւսիսային
եզր
փոքրիկ
Ձորագետոյ.
միայն
եկեղեցի
սորա
է
քարաշէն
եւ
գմբեթաւոր:
Կուրաու.
Ծխաւ.
Արան:
Գիւղօրէք
մերձ
միմեանց:
Սուրբ
Սահակ.
՚Ի
հնումն
Աշտիշատ:
Գիւղ
հեռի
՚ի
սուրբ
Կարապետէ
իբրեւ
6
ժամաւ
յարեւելեան
կողմն
նորա
առ
ստորոտով
լերին.
յեկեղեցւոջ
սորա
որ
քակեալ
կալ
ընդ
մասին,
է
գերեզման
սրբոյն
Սահակայ
նաեւ
սրբոյն
Շուշանայ
որպէս
ասեն.
ուր
յաճախեն
ուխտաւորք
յաւուր
աւագ
Եշաբթի:
Զսուրբ
եկեղեցին
եւ
զմետասան
քակեաց
Լէնկթէմիւրն
առ
՚ի
շինել
՚ի
քարանց
անտի
զքայքայել
կամուրջն
Եփրատայ,
որոյ
զզօրս
իւր
՚ի
սուրբ
Սահակայ
մինչ
՚ի
կամուրջն`
որ
հեռի
է
իբրեւ
2
ժամաւ
կարգաւ
դասաւորել
մի
զկնի
միոյ,
այնպէս
կրել
ետ
ասեն
զքարինս
՚ի
գեղջէն
մինչ
՚ի
յԵփրատ
ձեռաց
՚ի
ձեռս
տալով:
Երկիր
սուրբ
քաղաքի
սահմանակից
է
Պինկէօլայ
եւ
Խամ
բերդայ
եւ
արգաւանդ
յոյժ.
եւ
խոտ
նորա
ունի
զայն
զորութիւն,
զոր
ինչ
գրեցաք
վասն
խոտոցն
Խամլբերդայ:
