Աշխարհագրութիւն չորից մասանց աշխարհի. Ասիա

Առաջինն ձգի առ Տիգրիսիւ մերձ յակն նորա: Գլխաւոր իշխանութիւն գաւառիս ոչ է ՚ի ձեռս փաշային, այլ ՚ի ձեռս Մատէն էմինիին, իսկ մասնաւոր իշխանութիւնն է ՚ի ձեռս բնիկ իւր պէյին, գոլով հիւքիումէթ. ՚ի ժամանակս պատերազմի կարէ հանել մինչեւ 1000 թիւֆէնկճի: Ունի խաղող եւ գինի պատուական, պաստեղ. եւ ագիտէ կամ ազատ, զամ փայտ սանճագին Ամթայ սա առաքէ Քէլլէք կոչեցել սայլիւ ընդ Տիգրիս: Գլխաւոր գիւղ սորա է յարեւելեան կողմն Տիգրիս գետոյ` ՚ի հիւսիսակողմն միւֆարզինոյ եւ Ամթայ. միօրեայ հեռի յառաջնոյն, եւ իբրեւ 12 ժամաւ յերկդէն. բնակիչքն օսմանեանք եւ հայք իբրեւ 60 տունք. յառաջ քան ՃԵ թուականն բազում էին բնակիչք սորա, եւ հայք էին 250 տուն. բայց սովն որ եղեւ յայնժամ. զբազումս կոտորեաց, եւ զբազումս ցանել ցրուեաց աստ եւ անդ, փոքրիկ եկեղեցի հայոց` է ՚ի լանջակողմն լերին փոքր ինչ հեռի ՚ի գեղջէս, որ է առհասարակ վէմ միաստանի հատել յառապարի լերին. եւ առ եկեղեցեաւն սենեակք ընդ մեծի մասին նոյնպէս վիմափորք ՚ի միոջէ վիմէ: ՚ի գլուխ լերին է բերդ ըստ մասին բնական եւ ընդ մասին ձեռագործ պատել պարսպաւ, ունի եւ երկուս բրդունս ՚ի միաստանի վիմէ փորել. ունի եւ ջրհոր կամ մանաւանդ գուբ հատել ընդ թանձրութիւն լերին վերուստ ՚ի վայր, առ ՚ի առնուլ ջուր ՚ի ժամանակս պաշարման, առանց տեսանելոյ թշնամւոյն, ընդ որ մարթ է իջանել դիւրութեամբ ընդ բազմաթիւ աստիճանս. ՚ի յատակն անդ է աւազան քարաշէն, ուր հաւաքի ջուր մղել ՚ի գետոյն Տիգրիսի. է անդէն ծերպ, ընդ որ մարթ է ելանել արտաքս առ ափն Տիգրիսի:

Ստորեւ բերդին յարեւելակողմն` է ձոր լայն յորոյ եմակսն կամ յերկուս կողմանսն են բազմութիք փոքր սենեկաց առհասարակ վիմափորք եւ յիւրաքանչիւրսն նոսա առ որմովք երեք անկողինք եւ բարձք նոյնպէս փորագրեալք ընդ միաստանի վէմ լերին. ՚ի ծայր ձորոյս է սոյնգունակ փորագրել տեղի ինչ. յորում երեւին հետք խորանց եկեղեցւոյ սեւացել քարամբք. առաջի այնր է ջրանցք փորելխ ՚ի նմին ապառաժուտ լերին: Այս ամենայն ցուցանեն, թէ ՚ի հնումն բազում շինութիւն եւ բնակութիւնք կային ՚ի նմա:

Երկրորդ գաւառն կոչի եւ Ճապղջուր որ անկանի յարեւմուտս Մշոյ գաւառին, յարեւելս Բալուայ ՚ի հարաւոյ Կեղի գաւառին. եւ ՚ի հիւսիսոյ Ամթայ եւ Խուլփայ: Երկիր որ լեռնային եւ հովիտ դաշտաձեւ: Եփրատ գետ յետ սահելոյ ՚ի բարձանց կարկաջահոսանօք ընդ մէջ խորանդունդ ապառաժուտ անձուկ ձորոյ` որ յարեւմտեան ծայր Մշոյ գաւառին, անցել անտի ՚ի սահմանս Ճապղջրոյ, իսկ եւ իսկ լայնանայ ձորափոր գետոյն, եւ ջուր նորա ճապաղի, յայն սակս կոչի Ճապղջուր կամ Ճապղջուր: Ջուրք Կեղի գաւառին յայս Ճապղջուր գաւառ ժողովեալ խառնին յԵփրատ: Ունի ոչ սակաւ գիւղօրէս. որոց բնակիչք քուրդք եւ հայք յորոց մի է եւ գիւղն Պօկլան` մերձ ՚ի Մուշ: