Աշխարհագրութիւն չորից մասանց աշխարհի. Ասիա

Այս անուն թերեւս է աղաւաղել Խէրհէթ անուան, որ էր մի ՚ի հին գաւառաց աղձնեաց նահանգին ՚ի մեծն հայս, զոր եւ ոմանց առաւել եւս աղաւաղեալ կոչեն Սիէրտ կամ Սիիրտ: Այս գաւառ անկանի յարեւելս հիւսիսոյ Տիգրիսի կամ Դկլաթայ. առ Սէրտ գետակաւ. որ անցել ընդ այս գաւառ անկանի ՚ի Տիգրիս. ունի եւ այլ ջուր ինչ` որ միացել ընդ ջրոյն Բաղիշոյ թափի ՚ի Սէրտ: Երկիր սորա շրջապատել գոլով ՚ի լերանց է բարեբեր. բերէ պտուղս, թուզ, նուռն, ընկոյզ անբաւ, եւ խաղող առատ. յորս ընտիր է եւ քաղցր յոյժ այն տեսակ խաղաղոյ` որ կոչի շաֆիի իւղիւմի. ձէթ. իյտէ, եւ պտուղն կոչեցել պութուն` որ է չէթլէմ պիչ, հարսնամտան` այն է նունուֆար ծաղիկ. նաեւ մեղր եւ մոմ անսաւ, կարագ, եւ սպիտակ նաւթ:

Գտանին ՚ի սմա կարիճք թունաւորք, որոց ցաւ խայթուածոց տեւէ ժամս 24. որք ոչ սակաւ վշտացուցանեն զբնակիչս. բայց ազատ ասեն լեալ զայս գաւառ ՚ի վշտաց ժանտախտին: Սղերտ` այժմ թէպէտ է ընդ իշխանութեամբ փաշային Տիարպէքիրոյ, բայց հատուցանէ ինչ ինչ եւ Ճէզիրայ զորմէ ստորեւ. եւ իշխանն Ճէզիրայ ՚ի ժամանակս պատերազմի օգնէ Սղերտայ: Են յայս գաւառ գիւղօրէք իբր 60 բնակեալ ՚ի քրդաց եւ ՚ի հայոց:

Սղերտ. Գլխաւոր քաղաք համօրէն գաւառին ՚ի վերայ լերին. միով ժամաւ հեռի ՚ի Սէրտ վտակէն, իբրեւ չորեքօրեայ հեռի ՚ի յԱմթայ յարեւելս հարաւոյ նորա. եւ իբրեւ հնգօրեայ հեռի ՚ի Մուսուլայ յարեւմուտս հիւսիսոյ նորա: Բնակիչք նորա տունք իբր 2500, որոց կէսք են տաճիկք իսկ կէսք քրիստոնեայք, որք են հայք ասորիք եւ մանաւանդ քէլտանցիք, որոց իւրաքանչիւրոց եկեղեցի է մերձ իրերաց ՚ի միում գաւթի. տունք քաղաքիս առհասարակ քարաշէն. հասարակաց բարբառ է լեզու արաբացւոց: Կեղ գլխոյ յաճախեալ է յոյժ ՚ի բնակիչս` սակս բազմութեան ընկուզենեաց:

Շրջակայ ոլորտ քաղաքիս է դաշտավայր, յորում ժամաւ միով հեռի ՚ի քաղաքէն է մենաստան քելտանցոց Մար Եագուպ կոչեցել ՚ի բարձր լերին. այլ այս մենաստան է ընդ իշխանութեամբ Ճէզիրայ, եւ ո'չ Սղերտին: