Աշխարհագրութիւն չորից մասանց աշխարհի. Ասիա

Ձգի յարեւելս հարաւոյ Չօռումայ որ հանդերձ շրջակայ սահմանօք եւ գաւառօք ինչ Սեւստոյ` է սեփհական ստացուած իշխանազուն անուանի տոհմին որ կոչի Չափար օղլի, եւ ինքն իշխէ այն ամենայն սահմանաց որ եւ երբեմս ՚ի հնումն եղեւ թիւրքման աղասի բնակիչքն որք են բազումք` անուանի են ՚ի հիւրասիրութեան մինչեւ Ճիհաննիւմային կոչել զգիւղօրէս որ մի մի հիւրատունս, յորս ճանապարհորդք ոչինչ նեղութիւնս կրեն վասն կերակրոյ: Երկիրն է արգաւանդ եւ եւ բարելից յոյժ, մինչեւ ասել իբրեւ յառակս, թէ ընդ տէրութեամբ օսմանեանց երեք սահմանք արգաւանդ քան զամենեսին, երկոքին ՚ի Ռումէլի Ուլահ եւ Պուղտան, իսկ երգն երկիր Չափար օղլի ՚ի յԱնատօլի: Առատութիւն է յոյժ անդ արմտեաց ցորենոյ եւ գարւոյ խաշանց եւ արջառուց լի եւ շինութեամբ եւ գիւղօրէիւք յորս 30 գիւղօրէք են բնակել ՚ի հայոց որք են ՚ի թեմին Սսոյ, եւ օր ըստ օրէ բազմանան ՚ի նմա հայք. սակս անդորրութեան խաղաղութեան եւ պատուականութեան երկրին: Միայն ՚ի 1805 սկսաւ երկրին վրդովիլ, յորժամ տէրութիւնն հրամայեաց Չափար օղլիին ելանել պատերազմաւ ՚ի վերայ Գայեար փաշային Ճանիկոյ, սակս ոչ ընդունելոյ նորա զհրաման արքունի որ վասն նոր կրթութեան զօրաց: Վասն սորին այսպէս յարքունի դիւանագրին. Նստի միաթէսէլլիմ (ռամկօրէն միւսէլլիմ ՚ի կողմանէ վալիին (Սեւաստոյ) ՚ի Պօղօգ, եւ Գատըլըգ (կամ թեմք) արք պարունակին ընդ սովին լիվային են սոքին:

ա. Պօղօգ.

բ. Ագտազ.

գ. Էմլաք.

դ. Սիւլէյմանլըի քեպիր

ե. Սիւլէյմանլըի սազիր:

զ. Սուրգաուն.

է. Կէօք լըպուգ.

ը. Պուդաք էօզի.

թ. Պօղազ լայան.

ժ. Չիպնի հանդերձ Չունղարիւ

ժա. Գըզըլ գօճալը:

ժբ. Հիւսէյինապատ.

ժգ. Խանի ճէտիտ:

՚Ի սոցունց աստի Հիւսէյինապատ եւ խանին Ճէտիտ յառաջագոյն էին մի մի գաւառ Սեւստոյ. որոյ վասն ՚ի կարգս գաւառաց Սեւստու եդ ՚ի վերոյ արքունի դիւանագրին:

Եօզղաթ: Է գլխաւոր աւանագեօղ գաւառիս. որ յառաջ ժամանակաւ էր գեօղ իբր եռօրեայ հեռի ՚ի Գայսէրիոյ. յորում սուղ ինչ ամօք յառաջ ՚ի զօրանալ Չափար օղլլին շինեաց մզկիթ, եւ թոյլ հայոց շինել եւ եկեղեցի փայտակերտ: Իբր 12 ժամաւ հեռի աստի է գիւղ, որ ունի ջերմուկ առողջարար տարակաց յիւրմէ իբր 1 ժամաւ, ՚ի հնումն իշխանանիստ քաղաք Պօղօդի ընդ Ճիհաննիւմային էր Գըրզէհիր:

Հիւսէյինապատ: Աւան ՚ի համանուն թեմի, որ անկանի յարեւելս հարաւոյ Չօռումայ, միով օթեւանաւ հեռի ՚ի նմանէ. յայսմ վայրի ջուրն Տէլի ըրմագ կոչեցեալ ՚ի բնական աւազան ինչ հոսել սուզանի: