Աշխարհագրութիւն չորից մասանց աշխարհի. Ասիա

Երկիր սորա լեռնային. ունի գօտի ապառաժուտ լերանց ձգել մինչեւ ՚ի յԷկին, եւ անտի ՚ի վեր մինչ ՚ի յԵզնկա. որք են Անտիտօրոս կոչեցել լերինք նախնեաց. յամարայնի նեղէ անհնարին տօթն յորժամ ջերմանան այս քարալերինք ՚ի տապոյ արեգական. բայց օդ իւր է բարի եւ ջուրն պատուական: Յարեւմտեան կողմն բնիկ գիւղաքաղաքին Արաբկերոյ է լեառն Մէհէտ տաղի, կամ ընդ հնչման ժողովրդեան Մէհէնկ տաղի, եւ Կէօլ տաղի` այսինքն Լիճ լեառն, ուստի իջանէ ջուր եւ ոռոգանէ զայգիս եւ զպարտէզս գաւառին. որք ընդ մեծի մասին անկանին առ ստորոտով այսր լերին. եւ դարձուցանէ ջրաղացս 50: ՚Ի մէջ Արաբկերոյ եւ Ակնայ է եւ լեառն անուանի կոչեցել Սարու լիլէկ այսինքն Դեղձածաղիկ. որ ՚ի գարնան համակ զարդարի անբաւ գունագեղ ծաղկամբք. յորում գտանին ասեն բնակիչքն գրեթէ ամենայն ազգք ծաղկանց: ՚Ի լեռնէ աստի ելանէ Ոսկեգետակ վտակն որ անկանի յԵփրատ. գտանի ՚ի սմա բազմութիւն կարմրախայտ ձկան այն է ալապալըղի: Ունի ձորավայրս եւ այլ տեղիս բարեբերս. ՚ի պարտէզս Արաբկերոյ լինին պտուղք պատուականք, բայց ընտիր քան զամ թութ մեծ քաղցր եւ անկորիզ, զոր չորացուցեալ առաքեն յայլ եւ այլ երկիրս. ծիրան, եւ խնձոր, որոյ քաղցրութիւն մեծութիւն եւ անուշահոտութիւն սքանչելի. տանձ, որոյ մին կշռէ երբեմն մի օգգա. սալոր, խաղող, եւն: Բերէ երկիր սորա նաեւ արմտիս, այսինքն ցորեան, գարի, եւն. եւ բամբակ: Լերինք իւր որք անբեր են ՚ի պտուղս, բեղմնաւոր են ՚ի հանքս արծաթոյ, որք թէ խնամով մշակեսցին, առատ գտանի ՚ի նոսա արծաթ:

Թիւ գիւղօրէից սորա հասանէ ասեն մինչեւ ՚ի 84. բնակեալ ՚ի տաճկաց եւ ընդ մեծի մասին ՚ի հայոց: Կորովութիւն եւ աներկիւղ քաջասրտութիւն հայկազուն բնակչաց Արաբկերոյ` համբաւել է առ ամսին. նոյնպէս եւ հաւատարմութիւն ՚ի ծառայութեան, որոց յանձն առնեն մեծամեծ իշխանք զինչս եւ զընտիրս իւրեանց ՚ի պահել, կամ ՚ի տանել տեղւոջէ ՚ի տեղի:

Արաբկեր: Գիւղաքաղաք գլխաւոր ՚ի ձորավայրի յարեւմտեան կողմն Եփրատայ, հեռի ՚ի նմանէ 2 ժամաւ եւ կիսով. ՚ի Կապանոյ` 8 ժամաւ. ՚ի յԱկնայ` 5 ժամաւ ՚ի հարաւակողմն նորա, ՚ի Տիվիրիկոյ երկօրեայ ընդ արեւելս նորա. բնակիչք սորա իբր 10000. յորոց իբր 600 են յազգէս հայոց. իսկ մնացեալքն տաճիկք: Առաջնորդ սորա նստի յեկեղեցին սրբուհւոյ Աստուածածնին: Տե'ս Արավիսոս ՚ի հին Հայաստան:

Մաշկերտ: Գիւղ երեւելի կառուցեալ յարեւմտեան ափն Եփրատ գետոյ. բնակիչք սորա հայք եւ տաճիկք իբրեւ 200 տունք: Աստի են ընդ մեծի մասին Արաբկերցի ծառայք: Անդ առ ափն Եփրատաց ունին քանի մի նաւակս ՚ի ձեւ սալափուռիայի ձկնորսաց Կոստանդնուպօլսոյ. բրել ՚ի բունոյ ծառոց իբր տաշտս, եւ նոքօք անցանեն կողմանէ ՚ի կողմն:

Հասան չէլէպի: Գիւղ որոյ բնակիչք են թիւրքմանք. եւ է ընդ իշխանութեամբ Մատէն Էմինիին. բայց գիւղն է կալուած սեպհական խանումի կամ տիկնոջ ուրուք ՚ի նոյն ազգէն թիւրքմանաց: