Աշխարհագրութիւն չորից մասանց աշխարհի. Ասիա

Փաշայութիւն երկդուզեան:

Կոչեցաք զսա նահանգ առ ՚ի դասաւորել զայժմեան նահանգս Փոքուն Հայոց. բայց ընդ արքունի դիւանագրին Մալադիէ է գաւառ (սանճագ կամ լիվա) նահանգին (էյալէթին) Մարաշոյ: Ձգի ՚ի հարաւակողմն Սեւստոյ, յարեւելեան կողմն Նիկտէի, ՚ի հիւսիսակողմն Մարաշոյ, եւ յարեւմտեան կողմն Եփրատ գետոյ երկայնել առ նովաւ:

Ցրտութիւն օդոյ Մալադիէ թեմին սաստիկ է ՚ի ձմերայնի. ունի զանազան գետակս, որք են Տէ'յրիմէսիհ, որ թարգմանի եկեղեցի Քրիստոսի. առ որով թերեւս եկեղեցի գոլով ՚ի հնումն, այսպէս կոչեցաւ գետակս յանուն եկեղեցւոյն. ՚ի լեռնէ անտի ուստի բղխէ այս գետակ մինչ ՚ի քաղաքն Մալադիէ` աստի եւ անտի առ հասարակ են պարտէզք եւ այգիք: Անդանօր են եւ անուանի պարտէզքն ՚ի մերոց կոչեցեալ Ասպըզու եւ ՚ի տաճկաց Ասպուզի պարտէզք. հեռի ՚ի քաղաքէն իբրեւ 2 ժամաւ ՚ի դաշտավայրի այլ մօտ ՚ի լեառն. որ է ամարանոց քաղաքացւոց, ուր զամառն ողջոյն անդէն մնան բնակութեամբ ՚ի ցերեկի իջել ՚ի քաղաքն. այլ ազնուագոյն քան զԱսպըզու պարտէզսն` են պարտէզքն Օրտուղու կոչեցեալք. Քեաթիպ չէլէպին 15 գիւղօրէս դնէ առ գետակաւս:

Պունարպաշի: ՚Ի մէջ Մալադիոյ խառնի այս գետակ ընդ վերոգրել Տէյրի մէսիհին. եւ 5 մղոնաւ չափ հեռի ՚ի քաղաքէն թափի ՚ի գետն Եփրատ:

Թուիմա: Գետակ որ բղխի ՚ի լեռնէ, առ որով է հասէն Փադրիգ, եւ անցել ընդ մեծ պողոտայն, որ հանէ ՚ի Մալադիէ քաղաք, թափի ՚ի Գարա սու. ունի ՚ի վերայ իւր կամուրջ մեծ կոչեցեալ Գըրգկէօզ, յորոյ անուն կոչեն երբեմն նաեւ զջուրն:

Պատուականութիւն բերոց Մալադիոյ երեւելի է ՚ի Փոքր Հայս, վասն պատուականութեան ջուրց իւրոց զի գրեթէ յամենայն բոյսս եւ ՚ի միրգս զընտիրն եւ զպատուականագոյնն պտղաբերէ. տանձ նորա մեծ եւ քաղցր, սերկեւիլ նորա զանցանէ ծանրութեամբ քան զմի օխայ, եւ մինչեւ 2 օխայ գտանիլ ասեն երբեմն. խնծոր նորա քաղցրաճաշակ. պատմէ Քեաթիպ չէլէպին թէ ՚ի հասունանալ խնծորոյն բնակիչքն տառս եւ անուանս գծել ՚ի վերայ թղթոյ, եւ երբեմն նաեւ ողջոյն տողս տաղից յամարեալ, մածուցանեն զթուղթն ՚ի վերայ պտղոյն յարեգդէմ կողմանէ նորա. յետ քանի մի աւուրց իւրաքանչիւր տառք կարմրանիշ տպաւորին ՚ի վերայ խնծորոյն. իսկ տեղիք ներքոյ մնացեալք թղթոյն դեղնագոյն մնան. որով երեւին իբրեւ տառք կարմիր ներկիւ գրեալք ՚ի վերայ դեղին թղթոյ:

Ունի եւ ընկոյզս եւ այլ միրգս ինքնաբոյսս:

Վր Մալադիոյ այսպէս յարքունի դիւանագրին: Լիվա Մալադիոյ. յորում նստի երկդուղեան փաշայ. եւ գատըլըգք (ց թեմք) պարունակեալք յայս լիվա են սոքա:

ա. Մալադիէ. բ. Քէախթէ. գ. Դաշապատ. դ. Շուրէ հդձ Պուճագիւ. ե. Քիարքիւր, (Կէրկէր) լիվա. զ. Սամսար լիվա, (որ թերեւս է Սամսատ). է. Տիյուրիկի. լիվա. ը. Հըսնիմանսուր. թ. Պէհէոնի. ժ. Մաշիրէ:

Եւ յիւրաքանչիւրումն ՚ի թեմից աստի նստի գատը այսինքն դատաւոր:

Քեաթիպ չէլէպին ՚ի ճիհաննիւմային զՇուրեն կոչէ Շուրէմազ, զՏիյուրիկին` Տիվէրէկի: