Թորոս աղբար

Հեղինակ
ՍՐՈՒԱՆՁՏԵԱՆՑ ԳԱՐԵԳԻՆ  

Բաժին
Արեւմտահայ եւ սփիւռքի գրականութիւն  

Թեմա
Ուղեգրութիւններ եւ ուխտագնացութիւններ  Ազգագրութիւն  
Դիտել
Ս. ԱՍՏՈՒԱԾԱԾԻՆ ԵԿԵՂԵՑԻ ՉՄՇԿԱԾԱԳ ՔԱՂԱՔԻ
       1 Աւետարան.
       …«Աւարտեցաւ Ս. Աւետարանս … թուականիս Հայոց Ջ. Բ. ամին, գաւառիս Քաջբերունւոյ, ի գեղնաքաղաքն Ականց, որ է հիւսիսոյ կողմանէն Արճիշոյ, ընդ հովանեաւ Ս. Առաքելոյն Թադէոսի եւ այլ բազում եկեղեցեացս որ աստ են. ի հայրապետութեան Տէր Գրիգորի, ի թագաւորութեան Ջըհանշահ Էմիրզին, որ զբոլոր աշխարհս ձերբակալ ունի ի ձեռին իւրում…։ Աստուած ողորմի ասացէք ստացողի Ս. Աւետարանիս Վալաթին, եւ ծնողաց նորին Դանիէլին, եւ մաւր նորին Էվին (Եւային)… եւ գծողիս Յովսէփայ…»։
       «Յիշատակ է Ս. Աւետարանս Պատրթըլցի Գրիգորի որդւոյն Գասպարին, Կիրակոսի որդւոյն Յովանէսին, եւ Մուրատի որդւոյն Խափլանին. եւ Տաւնապետի որդւոյն Մարգարին եւ Դարվիշին, եւ ծնողացն. Աստուած աւրհնէ զսոքա որ միաբանեցան … եւ առին … զՍուրբ Աւետարանս եւ եդին ի յիշատակ ի Կարմիր վանք ի դուռն Ս. Կարապետու. թվին Ռ. Ճ. ԽԲ. եթէ ոք յանդգնի, եւ տնանկ լինի, աւժտէ կամ ծախէ կամ գրաւկան դնէ, կամ Ս. Կարապետու դրանէս հանէ, կամ զյիշատակարանս կտրէ, կտրի իւր յոյսն յարքայութենէ Աստուծոյ. զպատիժն Կայենին կրեսցէ, եւ զմասն ընդ Յուդային առցէ, եւ խաչ հանողաց դասուն դասակից լինի…։ Յիշեսջիք զԱրսէն քարտողն (քարտուղարն), որ մեղապարտ ձեռաւք հպեցայ ի Ս. Աւետարանս, եւ վերստին նորոգեցի եւ կազմեցի ի Կարմիր վանք, ի դուռն Ս. Կարապետու եւ Ս. Նշանին…»։
       1 Աւետարան եւս.
       «…Արդ այսմ աստուածաբարբառ մատենի ցանկացող եղեալ պատուականն ի քահանայս անուամբ եւ արդեամբ… ստացաւ զսա յիշատակ ինքեան եւ ի լուսաւորութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ. ըստ այնմ եթէ Պատուիրանք տեառն լոյս են եւ լոյս տան աչաց։ Եւ գրեցաւ ի թուա. Ո. Հ. Զ. ձեռամբ անպէտ եւ յոլովամեղ կրաւնաւորի Գր…»։
       «Յիշեցէք զվերջէն ստացող սուրբ Աւետարանիս զԿիրակոսն… զՀազար… եւ զկողակիցն իւր զՄանուշակ. զորդիք սոցին զՈսկէտունկն եւ զՎարդանն, զՏիպալն, զթոռինքն՝ զՈվասափ եւ զՄովսէսն, զՍինանն, զՆոր պարոնն, զՄինասն, զՏաւղիկն, զՍառան, զԳուլվարդն, զՄարթան, զՄանանդն, զԿուլխաթունն, Իսքէնտէրն, զՊապուկն եւ զիւր կողակիցն զԳուլվարդն… եւ զԹուրվանտան, զՂումրին… զԱկոբն, զՈվսէփն, զԱւագն, զհարսներն զՀերիքոնն, զՇահինարն, զթոռունքն՝ զՆառխաթունն, զԵնովքն, զԵղիան, զՊէհատն, զԹփիկն, Սուրաթն, Մարիամն, Սուլթանն եւ զայլ ամենայն մերձաւորքն…»։
       «Աստուած ողորմի Խաքանցւոց հաւասար ննջեցելոցն … տուին զայս Սուրբ Աւետարանս ի Ս. Սարգիս եկեղեցին յիշատակ … Աստուած ողորմի Կիրակոսին հոգւոյն եւ ծնողացն, որ ետուր նորոգել զՍուրբ Աւետարանս… ի թուին Ռ. Ճ. Դ. հոկտեմբեր ամսոյ ԻԸ. աւրն բշ. ի յիշատակ Ս. Սարգիս եկեղեցւոյն, ի վայելումն Տէր Եսայի քահանայիս…»։
       1 Աւետարան եւս.
       … Աւարտեցաւ Ս. Աւետարանս ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ … ի թուականի Հայոց Ռ. Ճ. Կ. Դ. նոյեմբերի ամսուն ԺԷ. ին. Պէկողլին, բազում երկամբք եւ աշխատանաւք վասն ոչ գտանելոյ զհամաձայնութիւն համաբարբառիցն ի պատճառս անհոգութեան. առ որ տաժանեալքս զբազում աւուրս ստուգագրեցաք որոշելով զթիւս մանրագիրս համաձայնութեանց, զկիրակագիրս, զցանկս եւ զկանոնագիրս, ի պէտս ուսումնասիրաց եւ սփոփանս ճշմարտասիրաց։ Արդ որք հանդիպիք սմա վայելելով եւ կամ աւրինակելով, զթողութիւն շնորհեցէք խրթնութեան գրոյս, զի հազիւ կարացաք գրել զայս. եւ եթէ պատահմամբ գիր ինչ սխալեցեալ իցէ, ներեցէք, քանզի ջանք եւ դիտաւորութիւն մեր էր ամենեւին անսխալապէս յառաջադրել զայն սիրելեաց եղբարցդ մերոց ի Քրիստոս. եւ զի մինչեւ ցայժմ համաբարբառիւք Աւետարան ոչ էր գրեցեալ երբէք վասն դժուարութեան զանազանից թուոյն. մեք վասն պայծառութեան Հայոց յանձն առաք զամենայն դժուարութիւն, որպէս զի սփռեալ տարածիցի ի միջի Ձերում…»։ «Յիշատակ է Մարկոսիս եւ հաւրն իմոյ Թորոսին… բարիհոգի քաղցրիկ մայրիկին իմ Թանսուֆին, աղւոր տիկինն իմ հանգուցեալ Մարիամին. մեծ հաւրս Կիրակոսին… եդի ի գաւառն Չիմիսկածագու ի գեղջն Թաղարու Ս. Կարապետու եկեղեցին, ի հայրապետութեան Տեառն Աստուածատուրի…»։
       1 Աւետարան եւս.
       «…Ձեռամբ Դաւիթ եպիսկոպոսի եւ Գրիգոր սարկաւագի … գրեցաւ երկիրն Բասենու ի գիւղն որ կոչի Ծառո. (Ծար) ի թուա. Հայոց Ռ. Լ. Դ. ի թագաւորութեան Սուլթան Սէլիմին. ի կաթողիկոսութեան Տէր Գրիգորին, եպիսկոպոսութեան Ս. Խաչի վանիցս Ղազար եպիսկոպոսին … ի ժամանակի … որ Ֆարհատ փաշան բազում երկիր էառ Ղզլբաշէն. եւ շինեաց բազում նորահիմն բերդորայս…»։ «Խնդրող Ս. Աւետարանիս Տէր Հէրապետ քահանայն… րիշատակ իւր եւ հաւրն Ազիզին, մաւրն՝ Գտային, կողակցին Շահգուլին, որդւոյն Փիրազիզին, Մանիշակին … եւ Վարդ ազիզին. Մինին … Վարդէվանին…»։
       1 Աւետարան եւս.
       «…Գրեցաւ Ս. Աւետարանս ձեռամբ … Բարսեղ քահանայի. ի թուակ. Հայոց Պ. Խ. Գ. ի կաթողիկոսութեան Տէր Կարապետին. ի հայրապետութեան Տէր Գրիգորին, ի գաւառս որ յԵզնկէոյ, ի գեղս որ կոչի Կալամըտի, ընդ հովանեաւ Ս. Թէոդորոսի եւ Ս. Կիրակոսի. -
       «Յորում մատեանս գրեցաւ տէրունական, որ յորջորջի Աւետարան.
       Որ յամբարեալ ունի յինքեան զվէպ Փրկչին մեր մարդկութեան.
       Զբանս եւ զգործս զանազան շարայեռեալ յայսմ հրաշազան.
       Ի յիջմանէ Աստուածըն բան ի ծոց կուսին լոյս հայրական,
       Մինչ ի դարձումն միւսանգամ անդրէն յաթոռն իւր սեպհական։
       Չորեքկարգեան ականց նման որ էր ի լանջսն Ահարաւնեան,
       Քառեակ թուովն պատուական անգին ակունք սոբերական.
       Չորից գետոց համանման, իբր իմաստուն վաճառական,
       Ստացաւ զսա գանձ անզուգական, զարմ ի Սիոն երանութեան.
       Եւ յիշատակ բարի ինքեան ազգատոհմիցն միաբան»։
       «Ես Թադէոս քահանայս գնեցի զՍուրբ Աւետարանս ի հալալ եւ արդար վաստակոց իմոց յիշատակ ինձ եւ ծնողացն իմոց Յոհանին, եւ մաւրն Ճըհէլին եւ եղբաւրն Պողոսին … ի հայրապետութեան Խարտիշարի վանուցս Տէր Աստուածատրին, ի դուռն Ս. Հարապետին եւ Ս. Սարգսին։ Վայելել տացէ զՍուրբ Աւետարանս Թադէոս քահանային, եւ հարկեւոր եւ երկիւղած երէցկնոջն իւր Շահմելիքին, որ ետ ի գին Ս. Աւետարանիս զքիմխայ եւ զոսկի աւղերն … Աստուած … տայ լսել զերանական ձայնն՝ Եկայք աւրհնեալք…»։
       1 Աւետարան եւս.
       … «Գրեցաւ Ս. Աւետարանս ի թուա. Հայոց Ռ. Ճ. Լ. Գ. ամին. ձեռամբ … Արսէն աբեղիս … ի Չմշկածագ. ի Կարմիր վանք ընդ հովանեաւ Ս. Կարապետին եւ Ս. Սարգսին եւ Ս. Նշանին … յԱռաջնորդութեան սուրբ ուխտիս Աւետիս վարդապետի. եւ ի հայրապետութեան Տեառն Եղիազար կաթողիկոսին. այլ եւ սուրբ ուխտիս սպասաւոր Է. անձն կրաւնաւորքն, որ կան ի յայս ճեմարանիս … յիշեսջիք … զվարդապետն իմ զՏէր Ներսէսն եւ զԵրեւանցի զՏէր Յովանն եւ զծնողսն իմ զԱրսէնն եւ զմայրն Կուլիստանն … եւ զաշակերտն իմ փոքրիկ Խաչիկն որպէս ծաղիկ ի յոստս խաչին, ըստ կարեաց իւրոց թղթին կոկելն հետ ինձ աւգնեց. Աստուած զիւրոյ պարգեւն տայ…։ Յայսմ ամի յոյժ ցաւով. տկարացայ Զ. ամիս. Բ. եւ Գ. աւր միապէս ոչ կարէի գիր գրել … փոքրիկ աշակերտն իմ Խաչիկ ի սրբագրելն բազում ջանիւք հետ ինձ աւգնեց…»։
       1 Աւետարան եւս.
       «Յիշատակ է Ս. Աւետարանս ի դուռն Ս. Սարգսին, ի քաղաքն Չմշկածագ Ուչպագցի դարբին Ղազալին դստերն Սառային եւ մաւրն Զմրութին, եւ իւր առն աւագ սարկաւագ Խաչատուրին որդի Տէր Իսրայէլին, որ հանգուցեալ են առ Քրիստոս. եւ Սառայի որդին դպիր Խաչիկ սարկաւագն որպէս զծաղիկ ի յոստս խաչին, եւ դստերն Գուլ վարդին. եւ ինքն ողորմած, հիւրասէր, եւ աղքատասէր եւ աղաւթարար, լռակաց, համեստ եւ հարկեւոր, ամաւթխած եւ բարեմիտ…»։ (Գաղափարեալ Աւետարանս) ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակաց, ողորգ բայիւ եւ բառիւ, ի զարդ եւ ի պայծառութիւն աստուածաբնակ տաճարի Ս. Սարգսին … հոգաբարձութեամբ ընթերցողքն, ի բանալ եւ ի խփել կոճկով կնքողքն՝ վարձուց յուսասցին ի Քրիստոսէ. ամէն»։ «Ո՛վ եղբարք. ասէք թէ պատճառն ի՛նչ է յիշատակարան այս տեղս գրելոյն, վասն այս պատճառիս համար, չարն սատանայ յոյժ թշնամի է աստուածասիրին եւ ատեցող. Ս. Աւետարան կու հրամայէ թէ Երանի՛ է այնոցիկ որ ունին յիշատակ ի սուրբ Սիոն. եւս առաւել հրամայէ թէ Աջն տացէ՝ ձախն չիմանայ. Ձախն տայ՝ աջն նոյնպէս։ Ապա այս տառապեալ եղկելիս զի բազում ժամանակէ այրի եւ տխուր դիմաւք թողեր զաշխարհիս սուտ կենցաղոյս վայելչութիւնն. եւ ուղիղ սրտիւ դիմեց առ Աստուած ի պէտս ինչ … թէ չի վայելեցի մարմնովս, յոյս ունիմ Աստուած՝ չի զրկիմ հոգւովս. զամէնն ծախեց եւ կուտեց, եւ ետ ի հալալ արդեանց գրել Ս. Աւետարանս լի փափագանաւք. եւ եդ յիշատակ խոստովանաբար թէ ազգ եւ թէ ազգականք եւ տուն սորա ոչ իմանան այժմուս մինչ յօիտեան։ Ո՛վ սրբազան քահանայք … երեսս ձեր ոտից կոխան, զի չի պարզէք եւ չի յայտնէք Ուչպագ գիւղիս մարդկան, որ կու դողամ որպէս զեղէգն ի դէմ քամուն, զԱստուած սիրէք որ դուք չասէք ամէն մարդու յայսմհետէ մինչեւ ի վախճան. ամէն։ Ով որ յիշատակարան կտրէ կամ քերէ եւ սրբէ, կտրի իւր յոյսն արքայութեան երկնից. եւ սրբաջինջ լինի եւ ազինք նորա եւ ազգ»։
       1 Շարական.
       «Փառք եռակի անձնաւորութեան եւ եզակի տէրութեան Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ։ Արդ գրեցաւ շարակնոցս, որ կոչի Խլկցի, ի լաւ եւ ընտիր աւրինակէ ձեռամբ … Վարդանիս … կրաւնաւոր … ի յանապատս ի Կարմիր վանք, ընդ հովանեաւ Ս. Կարապետին եւ Ս. Նշանին եւ Ս. Սարգսին, ի յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս միաբանից ԺԱ. անձն կրաւնաւորիս, որ կան յայս քարաժեռ անապատիս. ի թվականիս Հայոց Ռ. Հ. Դ. … յիշեցէք … զուսուցիչն իմ զտէր Գրիգորն զպարծանք մոնոզաց, եւ զտէր Ստեփաննոսն եւ զմեծն արագիրն զտէր Յովանէսն որ զծաղիկն ուսոյց եւ խրատեաց … յիշեցէք … զարժանաւոր տէր Եղիայն որ ետ փափաքանաւք գրել եւ ստացաւ զսա ի հալալ վաստակոց իւրոյ (յիշատակ անձին իւրոյ եւ Հաւրն Ալփիարին եւ մաւրն Շնորհւորին…»։
       Այլ գրով. «Դարձեալ յիշեցէք զստացաւղ սորա զՀազրպէկն, որ մականունն Քանդրճի կոչի, եւ զկողակիցն նորա զԽանումն, եւ զորդիքն՝ զՍինան … եւ զմիւս որդիքն սորա զԻսկանդարն, որ ի թուին Ռ. Ճ. Դ. նահատակեցին, եւ զԱմասն եւ զՄուրատն եւ զԱբրահամն…։ Զկազմող զՇամլուս…»։