Վասն
Հեթմոյ
առաջնոյ
գիտելի
է,
զի
գրէ
զսմանէ
Հեթում
պատմիչ`
թէ
գնացեալ
առ
Մանգոյ
խան
թաթարաց`
յորդորեաց
զնա
դառնալ
՚ի
հաւատս
Քրիստոսի,
եւ
առնուլ
զԵրուսաղէմ
՚ի
ձեռաց
այլազգեաց.
եւ
Մանգոյ
արար
զամենայն,
եւ
այլն :
Բայց
որպէս
երեւի
՚ի
բանից
իսկ
հեղինակին,
զայսոսիկ
գրէ
նա
ոչ
իբր
հաստատուն
ինչ,
այլ`
իբր
՚ի
բերանոյ
ոմանց
լսելով
՚ի
հեռուստ.
ապա
թէ
ոչ`
որովհետեւ
Հեթում
արքայ
ետ
որոշակի
գրել
զամենայն
անցս
այնր
իւրոյ
ճանապարհորդութեան,
զայդ
եւս
անտարակոյս
տայր
գրել:
Եւ
դարձեալ
Կիրակոս
պատմիչ`
որ
՚ի
բերանոյ
Հեթմոյ
լուեալ
գրեաց
զճանապարհորդել
նորա
առ
Մանգոյ
խան
ըստ
ամենայն
հանգամանաց,
ոչ
զանց
առնէր
յիշել
զայդպիսի
երեւելի
դիպուած:
Սոյնպէս
եւ
Վարդան
վարդապետ,
եւ
Մաղաքիա
աբեղայ`
որք
էին
ականատես
Հեթմոյ,
եւ
գրեցին
զգնալ
նորա
առ
խանն`
ոչ
թողուին
անյիշատակ.
ընդ
որս
եւ
Վահրամ
պատմիչ
րաբուն,
որ
էր
ժամանակակից.
եւ
այլք:
Այլ
յաղագս
ժամանակի
թագաւորութեան
այսր
Հեթմոյ`
գիտելի
է,
զի
ոմանք
հաշուեն
՚ի
թուականութենէ
1224.
ՈՀԴ.
եւ
այս
երեւի
ուղիղ.
բայց
քանզի
Բ
ամ
եւս
կայ
միջոց
յառաջն`
յորս
կառավարիւր
թագաւորութիւն
Հայոց
՚ի
ձեռն
Կոստանդեայ
հօր
Հեթմոյ
՚ի
ժամանակս
Զապէլայ,
ոմանք
հաշուեն
՚ի
թուականէն
1222.
ՈՀԱ.
եւ
ըստ
այսմ
հաշուի
՚ի
յիշատակարան
Մաղաքիայ
աբեղայի,
ԻԷ.
ամն
Կոստանդեայ
կաթուղիկոսի
եդեալ
է
՚ի
ԻԵ
ամի
Հեթմոյ.
փոխանակ
դնելոյ
՚ի
ԻԳ.
ամի.
որպէս
եդաք
եւ
մեք:
Այլ
յաղագս
Թորոսի
եւ
Լեւոնի
որդւոց
այսր
Հեթմոյ
գիտելի
է,
զի
ասի
յոմանց`
թէ
՚ի
պատերազմիլ
սոցա
ընդ
Եգիպտացիս`
Թորոս
կալեալ
եղեւ
կենդանւոյն.
իսկ
Լեւոն
ըմբռնեցաւ
դիպուածով.
եւ
թէ
այս
Թորոս
յառաջն
կարգեցաւ
թագաւոր
՚ի
Հեթմոյ
՚ի
թուին
Հայոց
ՉԸ.
եւ
այլ
եւս
բանք.
բայց
այս
պատմութիւնք
այլազգ
են
եւ
խառնեալ
ընդ
գործս
Թորոսի
եղբօր
Հեթմոյ
Երկրորդի.
որպէս
յայտնի
երեւի
՚ի
պատմութենէ
Կիւլիկեցւոց
եւ
Վահրամայ
եւ
այլոց:
Գրէ
եւ
Հաննէ
վարդապետ.
յերես
110.
վասն
Լեւոնի
Երրորդի
եւ
որդւոյ
նորա
Թորոսի
այսպիսի
ինչ.
՚Ի
հիւսիսային
կողմն
վանից
սրբոյն
Յակոբայ
յԵրուսաղէմ`
կայ
շինեալ
եկեղեցի
յանուն
սրբոյն
Թէոդորոսի
՚ի
Լեւոնէ
թագաւորէ
մերմէ
՚ի
թուին
Հայոց
ՊԼԵ.
յորժամ
մեռաւ
որդի
նորա
Թորոս.
յորոյ
յիշատակ
շինեաց
ասէ
զայն.
եւ
անդ
թաղեաց
զնա.
որոյ
եւ
գերեզմանն
կայ
ասէ
յանկիւնս
հիւսիսոյ:
Յայսմ
պատմութեան
վրիպակ
կայ
՚ի
թուականն,
ՊԼԵ.
զի
յայնժամ
բարձեալ
էր
թագաւորութիւն
Հայոց.
իսկ
եթէ
փոխանակ
ՊԼԵ.
թուականի
`
ըենթերցցի
ՉԼԵ.
որպէս.
եւ
նա
ինքն
Հաննէ
դնէ
՚ի
յերեսն
91.
թաղիլն
Թորոսի
անդ
՚ի
Լեւոնէ`
ոչ
ստուգի.
զի
Թորոս
եկաց
նաեւ
զկնի
Լեւոն.
եւ
սպանաւ
՚ի
Սմբատայ
եղբօրէ
իւրմէ:
Ապա
որպէս
թուի ,
թէպէտեւ
ճշմարիտ
է,
թէ
այն
եկեղեցի
շինեալ
իցէ
՚ի
Լեւոնէ
՚ի
թուին
Հայոց
ՉԼԵ.
բայց
այն
գերեզման
կամ
ո'չ
է
Թորոսի
որդւոյ
Լեւոնի,
եւ
կամ
յետոյ
իցէ
թաղեալ
նա
անդ:
