Պատմութիւն Հայոց ՚ի սկզբանէ աշխարհի մինչեւ ցամ Տեառն 1784. Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Ճանապարհ արարեալ բազմ ութեան նախարարացն հայոց, զորս ՚ի վերոյ յիշատակեցաք, հասին յաշխարհն Պարսից. եւ իբրեւ գնացին ՚ի ձմերոցն արքունի, ընկալաւ զնոսա Միհրներսէհ մեծ հազարապետ վեր ՚ի վերոյ պատուով. եւ ապա ետ կապել զնոսա յերկաթի կապանս, եւ պահել զգուշութեամբ ՚ի բանտ մահապարտաց, ուր էին երանելի քահանայքն: Յետ աւուրց ինչ կոչեալ Յազկերտի զՄիհրներսէհ` հրամայեաց ատեն կարգել, եւ քն նութիւն առնել, մանաւանդ ՚ի վերայ գործոց ապստամբութեանն եւ բազմապատիկ վնասուցն` որք եղեն. պատուէր տուեալ` զի եւ Մուշկանն Նիւսալաւուրտ իցէ անդ առաջիկայ:
       Եհան յատեան Միհրներսէհ զնախարարսն եւ զուրացօղսն հանդերձ Վասակաւ, եւ արար հարցուփորձ զբազում աւուրս ՚ի վերայ անցիցն անցելոյ. եւ գտաւ կողմն ուրացելոց պարտաւոր, եւ անօրէնն Վասակ ցուցաւ յանցաւոր. վասն զի ոչ միայն ուխտապահ նախարարքն յայտնի զանօրէնութիւն նորա, այլեւ ընկերք եւ անգականք նորին. ընդ որս եւ Վարազվաղան փեսայ նորա, որ դեռ ՚ի պարտ էր, եւ նա ինքն Մուշկան Նիւսալաւուրտ: Եւ ՚ի վերայ այսր ամի` նաեւ մոգք, որք չարչարեալ էին ՚ի հայոց, հաստատեցին զպարտաւորութիւն յանցաւոր ութեան նորա: Ամենայն անցք չարչարանաց ասեն` որ անցին ընդ մեզ, եւ բազում հարուածք` որ եղեն ՚ի զօրս արքունի, եւ աւեր եւ գերութիւն աշխարհին Հայոց եւ Պարսից, եւ կորուստ հարկացն արքունի, եւ սկիզբն եւ առաջնորդ չարեաց այդր այդ եղեւ:
       Հրամայեաց Միհրներսէհ կոչել անդր զսուրբն Յովսէփ եւ զՍահակ եւ զՂեւոնդ. զի եւ նոքա խօսեսցին` որպէս եւ գիտէինն . եւ նոցա եկեալ` կրկին հաստատեցին եւ ցուցին` զոր ինչ միանգամ ամբաստանութիւնք լեալ էին զՎասակայ: Եւ ապա յառաջ մատուցեալ սուրբն Սահակ եպիսկոպոս Ռշտունեաց խօսեցաւ բազում ինչ. եւ ընդ գրելոյ Եղիշէի յաւել ասել. Որ յայտնի ուրացեալ են ՚ի ճշմարտէն աստուծոյ, ոչ գիտեն զի'նչ գործեն եւ կամ զի'նչ խօսին. քանզի խաւարային են խորհուրդք նոցա: Զտեարս պաշտեն սուտ պատճառանօք, եւ ընդ ընկերս մտանեն յուխտ ստութեան. եւ են նոքա սատանայի. զի նոքօք կատարէ զդառնութիւն կամաց իւր. որպէս երեւի իսկ ՚ի գոյն յայդ Վասակ: Քանզի մինչ ունէր զանուն քրիստոնէութեանն, վերին երեսօք կարծէր ծածկել եւ թաքուցանել զամենայն չ արութիւն իւր առաջի ձերոյ անգէտ տէրութեանդ. եւ զամենայն նենգութիւն իւր` քրիստոնէութեամբն ծածկէր: Ուստի եւ ձեր իսկ կարծեցեալ` մեծապէս պատուեցէք (այսինքն պատուեցիք ) զդա առաւել քան զարժանն իւր: Հաւատացէք դմա զաշխարհն վրաց. հարցէ'ք ցաշխարհն, եթէ գո՞հ իցեն զդմանէ: Ետուք դմա զտէրութիւնն Սիւնեաց. լուարո'ւք յազգականաց անտի դորա, զի՞նչ պատմեն զդմանէ: Արարէք զդա մարզպան հայոց. զոր նախնեացն ձերոց մեծաւ աշխատութեամբ գտեալ էր, դա ՚ի միում ամի կորոյս զերկիրն ամ: Տեսե՞ր, իբրեւ բարձաւ ՚ի դմանէ պատուական անունն աստուծոյ` զոր ունէր ստութեամբ, մերկ երեւեցաւ ամենայն չարագործութիւն դորա. զի եթէ առ աստուածն իւր սուտ գտաւ, առ ո՞ ոք ՚ի մահկանացուաց աստի դա արդար գտցի: Արդ` ամենայն ամբաստանութիւն, որ այժմ յայտնի եղեւ զդմանէ, ահա յառաջագոյն լուեալ էր ձեր. բայց յո'ր դէմս (այսինքն յի'նչ միտս ) ծածկեցէքն, դուք ձեզէն քաջ գիտէք. եւ ինձ այսպէս թուի, եթէ սուտ յուսով դա զձեզ խնդացոյց (կարծեցուցեալ մոլորեցուցանել զմեզ ). այլ ո'չ դուք` եւ ո'չ նա` եւ ո'չ զկնի ձեր գալոցն է, զայն ՚ի մեզ ոչ կարէ տեսանել. արդ` արարէ'ք որպէս եւ կամիք. ցմեզ զի՞ հարցանէք:
       բ. Զայս ամենայն լուեալ Միհրներսէհի` հրամայեաց դարձուցանել զերիցունս եւ զնախարարս նովին կապանօք ՚ի նոյն բանտ. եւ ինքն գնացեալ առ թագաւորն Յազկերտ` ծանոյց նմա զամենայն. եւ թէ ո'րպէս ամենայն վնասու պարսից եւ հայոց գտաւ պարտաւոր Վասակ: Ընդ որ թէպէտ եւ բարկացաւ յոյժ թագաւորն` եւ ՚ի խոր խոցեցաւ, բայց երկայնամտեալ լուռ եկաց զաւուրս քանի մի. զի կամեցաւ հասուցանել զնա ՚ի մեծ անարգութիւն: Եւ յաւուրն երեքտասաներորդի` որ օր երեւելի էր առ նոսա, հրամայեաց կոչել յընթրիս զմեծամեծ իշխանս դրանն արքունի:
       Կոչեցին եւ զՎասակ. եւ նա թէպէտ վարանեալ էր ՚ի խորհուրդս իւր , բայց այսու ամենայնիւ իբր անպարտ կամելով ցուցանել զինքն` ընդ առաջին իւրումն կարգի զգեցաւ զզգեստ իշխանական. կապեաց ՚ի գլուխ իւր զպատվուրսն կամ զզարդ վարսիցն, եւ եդ ՚ի վերայ զխոյն ոսկեղէն. էած ընդ մէջ զկռանակուռ ձոյլ ոսկի կամարն ընդելուզեալ մարգարտով եւ ակամբք պատուականօք. ագոյց զգինդսն յականջս, եւ զգումարտակն կամ զշինգղն ՚ի պարանոցի. էարկ եւ զսամոյրս զթիկամբք. եւ ամիւ զարդարեալ զանձն` գնայր բազմութեամբ ծառայից յարքունիսն: Եւ յանցանել նորա առաջի բանտին տեսեալ զնա նախարարացն կապելոց եւ երանելի քահանայից սկսան այպանել զկնի նորա, եւ ասեն. Ո'վ անմիտ վաճառական, զանմահ եւ զանանց պատիւն ետուր, եւ զանցաւորդ գնեցեր. որ եւ զայդ եւս ընդ մօտ աւուրս կորուսանելոց ես: Իսկ Վասակ մտեալ յարքունիսն, ՚ի կատարիլ ընթրեաց` ել եւ նստաւ ՚ի ներքին դահլիճսն, որ էր հրապարակ մեծամեծաց. եւ իբրեւ ժողովեցան անդր եւ այլ իշխանք, եկն առ նա սենեկապետն արքայի, եւ ասէ ցնա. Արքայ յղեաց առ քեզ (հարցանել ) յումմէ՞ գտեալ էքս զայդ ամենայն պատուական պատիւդ. ասա ինձ վաղվաղակի, վասն ո՞ր արդար վաստակոց: Եւ յուշ արար նմա զամենայն ամբաստանութիւնսն` որք եղեն զնմանէ, եւ զցասումն արքայի. եւ նա պապանձեցաւ եւ ոչինչ խօսեցաւ:
       Կարգեցաւ ապա ատեան մեծ, ուր ժողովեցան աւագանին պարսից` ընդ որս եւ Վասակ իբր զմի յաւագաց: Հրամայեաց Յազկերտ ածել անդ առաջի իւր եւ զերանելի նախարարսն` իւրեանց կապանօք: Եհարց ցնոսա զայրագին, եւ ասէ. զի՞նչ զմտաւ ածեալ իշխեցիք առ հարկանե զհրաման մեր. եւ զոր յանձն առիք զդենիս մերոյ զպաշտօն կրկին ստամբակեալ մերժեցիք ՚ի բաց, եւ ապստամբեցայք ՚ի տէրութենէս մերմէ. որով կորուսից զբազումս, եւ քանդեցիք զաշխարհ ձեր: Զայս լուեալ նախարարացն` լուռ եղեն վայր մի. եւ յերկրորդել արքայի զբանսն` ակնարկէին առ միմեանս` տալ պատասխանի:
       գ. Ապա յառաջ մատուցեալ Արշաւիր Կամսարական խօսեցաւ ՚ի դիմաց ամենեցուն աներկիւղաբար, եւ ասէ. ըստ որում գրէ Ղազար Փարպեցի` լուեալ ՚ի բերանոյ նորին Արշաւրի այսպէս. ՚Ի սկզբան իսկ զիրացդ զայդոցիկ զպատճառս, յորժամ ՚ի ձեր թագաւորացդ ՚ի միտս ծնեալ` յայտնեցաւ մեզ բանն. եւ զիրացդ բուռն հարիք` որում մեզ ծառայել հրամայէիք, եւ օրէնս իմն հարկաւորէիք ունել մեզ , զոր ոչ մեք եւ ոչ նախնիք նախնեաց մերոց գիտեն, եւ կամ ծառայեալ էր. բազում անգամ բողոքեցաք. թէ անհնար է մեզ յանձն առնուլ եւ ծառայել օրինաց` որոց նախնիքն մեր ոչ ծառայեցին. որ եւ մտաց մերոյ ծանր թուի եւ արհամարհանք. եւ այսպիսի ՚ի մէնջ բողոքելոյ` ձերոյին իսկ վկայէ անսուտ հրապարակդ: Եւ իբրեւ ոչ կամեցաք լսել, ըստ բռնաւոր կամացդ ձերոց եւ հարկաւո րութեամբ յանձն ետուք առնուլ զպաշտօնն. զոր շրթամբք երկիւղի մեծարեցաք սուտ, կամեցեալ գողանալ վայր մի խաբէութեամբ զերկիւղ ձեր. եւ սրտիւք գարշելի զգործն եւ ատէաք, եդեալ ՚ի մտի զերծանել հնարիւք, եւ երթալ յաշխարհն մեր, եւ թողու լ զաշխարհն եւ գնալ կնաւ եւ որդւոք, երթալ կորնչիլ յօտար երկիր . զոր նախ քան զամենայնսն ընդ ամենեցուն խորհրդոցն` երեւելին ընդ աշխարհին իշխանաց` ծառայն ձեր Վարդան արար. զոր գիտեն եւ վկայեն բանից իմոց արք պարսիկք յաւագ տոհմաց, որ այժմ ողջ են, եւ աստ են առ ձեզ , առեալ լոկ զիւր կին եւ զընտանիս իւր` դէմ եդեալ գնաց փախստեայ ՚ի ձերոյ երկիւղէ յերկիրն Յունաց: Եւ զգացուցեալ զայս տեառնդ Սիւնեաց Վասակայ, փութով զհետ դեսպանս արար զաւագ տանուտեարսն եւ զսեպուհսն եւ զսուրբ քահանայսն, եւ զսուրբ գիրս օրինաց մերոց կնքեալ իւրով մատանւով` որով եւ երդուան իսկ, ետ տանել առ նա: Ընդ որ յղեաց եւ զիս. եւ գրեաց ՚ի նամակին առ նա այսպէս. թէ զի՞ ես փախուցեալ, եւ կամ զի՞նչ է երկիւղդ քո, յորմէ դուդ երկնչիս, եւ ինձ ոչ յայտնեցեր. արդ` մի փախչիր եւ մի երկնչիր յումեքէ. զի թէ յարեաց տեառնէն եւ ՚ի նորին ուժոյ զարհուրեալ ես, մի երկնչիր, դարձի'ր եւ նամակ առնեմք առ կայսր, եւ զանձինս մեր նմա ՚ի ծառայ ութիւն տամք. եւ նա (եթէ ) հաւատայ, թէ զայսպիսի մեծ աշխարհ նմա մեր կամաւ ՚ի ծառայ ութիւն տամք, խնդութեամբ եւ կամաւ յանձն առնու, եւ զորս տայ մեզ. եւ նոքա եւ մեք միաբանեալք` միշտ աշխատ ունիմք զտէրն Արեաց եւ զարիս. Ապա թէ կայսրն այլազգագոյնս ինչ խորհի, եւ չճանաչէ զիւր օգուտն, եւ ես մինչ Վրաց մարզպանն էի, եւ դուռն Աղուանից յիմում ձեռին էր, բազում զօրագլուխք յունաց ընդ իս բարեկամացան ուխտիւ եւ երդմամբ, եւ այսր նովին երդմամբ երթեւ առ իս. եւ հարկքս ամենայն աշխարհիս Հայոց առ իս են, գործակալք ամենայն յիմում ձեռին են. եւ այլ եւս բազում կարասի` զոր ՚ի պարսիկ գործակալացն հանի, որ աստ ՚ի Հայս էին, եւ յիմում գանձի կայ. յորմէ թէ զմի մասն յունաց տամ տանել, անտի այնչափ սաստիկ հանեմ յոյնս, որչափ զի հողն պարսից չբաւիցէ նոցա յաւարի: Եւ գրեալ զայս ամենայն երդմամբ Վասակայ Սիւնեաց տեառն` դարձոյց բռնի զՎարդան, որ էր մոտեալ օտար իշխանաց` որք ոչ են հնազանդեալ ձերում իշխանութեանդ. եւ նամակն` զոր գրեաց առ Վարդան Սիւնեաց տէրդ, ո'ղջէ. եւ կնիքն աստ առ մեզ է . տեսանել հրամայեցէք: Եւ յաղագս որդւոյն իւրոց (արգելեալ պահելոց ՚ի Պարս ), այսպէս ասէր. եթէ ոչ ՚ի Հայս պարսիկ է, զամենեսեան կապանօք յամուր բերդս դնեմ, մինչեւ հարկաւ արքայն զիմ որդիսն ՚ի բաց արձակիցէ: Յորս կալաւ սակաւ ՚ի պարսիկք` առ վայր մի կապեաց. եւ յորժամ ինքն նենգութեամբ զմերոյ կորստեան խորհուրդ ՚ի միտ արկեալ տարաւ ՚ի գլուխ, ապա զնոսա ՚ի բաց արձակեաց :
       Նամականի արարեալ առ կայսրն, եւ առ այլ աւագանի զբանն, եւ առ սպարապետն Անտիոքայ, եւ զՎահան Ամատունի եւ զայլս ՚ի նախարարացն յիւրաքանչիւր տոհմէ ՚ի Հռովմս արձակեաց: Եւ զՎարդան եւ զմեզ գնդաւ յԱղուանս ՚ի կռիւ գումարեաց. եւ ինքն յանզգայս զմեզ նենգեալ յայս չար մղեաց. եւ զայնպիսի պիտանի զձեր ծառայ սպան. եւ այնչափ բազմ ութեան պարսից եւ հայոց կոտորածի, եւ աշխարհին կորստեան եղեւ պատճառ: Եւ արդ ինքն զարգացեալ աւադիկ որպէս բարեգործ նստի ՚ի միջի ձերում անհոգութեամբ: Բայց դուք զնամականին զամենայն զոր գրեալ կնքեալ է առ կայսր, եւ առ ամենայն աշխարհն հոռոմոց, եւ կամ այլս բազումս, տեսանել հրամայեցէք զայն. եւ որպէս ձեզ արեաց կամ է, հրաման տուեալ կատարեցէք ՚ի վերայ մեր. զի ուր գրեալք եւ կնքեալք ՚ի միջի են , որպէս ձեր արդարութիւնդ, աւելորդ բանից եւ շատախօսութենէ պէտք անդ ոչ են:
       ՚Ի կատարել Արշաւրի զբանս իւր` յառաջ մատեաւ եւ Ատովմ Գնունի, եւ կրկին հաստատեալ զասացեալսն ՚ի նմանէ` ծանոյց յանդիման թագաւորին եւ ամենայն ատենին, թէ ՚ի միաբանիլ մեր խնդրել զօգնութիւն ՚ի կայսերէ ընդդէմ արեացս` գլուխ եւ առաջնորդ էր դա ինքն Վասակ. եւ ես էին ասէ` որ տարայ զհրովարտակն կնքեալ մատանեաւ դորա առ կայսր: Եւ յասել նորա զայս մատոյց ՚ի մէջ զօրինակ թղթոյն, նոյնպէս ՚ի մէջ բերին եւ այլ նախարարք զպատճէն թղթոցն` զորս առաքեալ էր Վասակ միաբանութեամբ հայոց առ Վիրս եւ առ Աղուանս եւ առ այլ ազգս: Եւ յաւելին ասել, թէ դա ինքն մարզպան գոլով աշխարհին` ըստ հաճոյս իւր շրջէր զմիտս ամենեցուն. եւ երկդիմի երեսօք վարէր հանապազ. զմեզ յորդորէր աներկիւղ մնալ յուժոյ արեացդ, եւ ձեզ խոստանայր ստութեամբ` լնուլ զկամս ձեր. էր զի միաբանեալ ընդ Հայս` զպարսիկս տայր կոտորել, եւ էր` զի ձեռն տուեալ ՚ի Պարսս` զհայս խոշտանգէր. եւ զընտիրս ՚ի նոցանէ ջանայր կորուսանել, որպէս եւ զմեծ ծառայն ձեր զՎարդան. զի ինքն միայն երեւեսցի գլուխ ազգին. այլ արեաց տեառնդ մտերմութեամբ բարի ինչ առնել չէր իսկ նմա փոյթ:
       դ. Զայս ամենայն լուեալ Յազկերտի, եւ ամենայն աւագանւոյն` որք յատենի անդ էին, եւ տեսեալ եւս զնամականին, ստուգութեամբ ՚ի վերայ հասին, թէ պատճառ ամենայն վնասուց իցէ լեալ նա ինքն Վասակ: Յայնժամ յառաջ կոչեալ զնա արքային` խօսեցաւ ընդ նմա բարկութեամբ, եւ ասէ. իմ արդարեւ լուեալ էր զայդ ամենայն վասն քո ՚ի հազարապետէ իմմէ. եւ այժմ ահա ստուգագոյն եւս գիտացի, այլ արդ` ա'ղէ ասա '. զի՞նչ խորհելով ` յայդպիսի իրս վնասուց իշխեցեր ձեռն արկանել. եւ զայնպիսի մեծ վաստակաւոր եւ զպիտանի ծառայ մեր զքաջն Վարդան, եւ զընկերակիցս նորա խաբեցեր եւ կորուսեր. զայնպիսի այր, զոր թէ կայսրն յունաց եւ կամ արքայն հոնաց բռնութեամբ յինէն առնուլ կամէին, ես ամենայն արեացս ուժով կռուէի, եւ չտայի հանգչել, մինչեւ այսրէն յիս դարձուցանէի: Զորոյ երբ յիշեմ զքաջութիւնսն` զոր արարեալ է յաճախագոյնս ՚ի սակս արեացս, եւ մանաւանդ առաւելապէս զմիոյն զայն` զոր գործեաց հսկայաբար ՚ի Մարվիռոտ իմ յանդիման ընդդէմ թշնամեաց, չելանէ ՚ի մտացս յիշատակ առն` աստուածոց արժանի: Արդ` դու յայնպիսի առնէ զմեզ զրկեցեր. եւ կոտորածի այնչափ իմոց ծառայից արեաց եւ անարեաց (այսինքն պարսից եւ այլոց ազգաց ) եղեր պատճառ: Եւ ապա իշխեցեր լրբաբար իբր անգէտ առ մեզ գալ, եւ տեսանել զմեզ. Բայց զայս գիտեա ', զի յայսմհետէ Սիւնեաց տէր չե'ս. եւ զչարիսն զամենայն զոր խորհեցար եւ կատարեցեր, կուտեսցի ամենայն ՚ի վերայ չար գլխոյ քո. եւ զամենայն հասս Հայոց աշխարհին եւ Պարսկաց հրամայեմք խնդրել ՚ի տանէ քումմէ եւ յորդւոց քոց:
       Իսկ ուխտադրուժն Վասակ թէպէտ եւ կամեցաւ խօսիլ ինչ անդ, եւ տալ պատասխանի, եւ ցուցանել զվաստակս իւր, բայց ոչ ոք կամէր լսել նմա . այլ` ամենեքին ընդ արժանի գործոց նորա դատապարտեցին զնա. յոր եւ ընդ ասելոյ Փարպեցւոյն կատարեցաւ բան սաղմոսերգութիւնն. ՚ի դատաստանէ իւրմէ ելցէ դատապարտեալ, եւ աղօթս նորա ՚ի մեղս դարձին: Եւ անդէն հրամանաւ թագաւորին վաղվաղակի մատուցեալ առ նա դահճապետին, մերկացոյց զնա ՚ի զարդուց իւրոց, եւ զգեցոյց նմա զզգեստ մահապարտի. եւ կապեալ ՚ի շղթայս զոտս եւ զձեռս նորա` եհան արտաքս, եւ ետ տանիլ ՚ի բանտ մահապարտաց, ուր էին երանելի քահանայքն: Եւ զնախարարսն եւս վերստին դարձուցին իւրեանց կապանօք ՚ի նոյն բանտ. ընդ նոսին եւ զորդի նոցա` զորս յառաջագոյն առաքեալ էր Վասակայ ՚ի Պարսս. որպէս զի նեղեալ նոցա ՚ի տառապանաց անտի` դարձցին յօրէնս պարսից:
       Յետ այսորիկ արքունի հրամանաւ կողոպտեցին զամենայն ինչս եւ զստացուածս Վասակայ, զորս ունէր նա յաշխարհին Սիւնեաց, մինչեւ առնուլ եւ զզարդ կնոջ նորա եւ զտան նորին բովանդակ. եւ զնա ինքն ողորմելի մերկութեամբ եւ աղքատութեամբ տանջէին ՚ի բանտին, եւ ձաղէին: Տեսեալ ապա Վասակայ զինքն յայնպիսի յետին անարգ ութեան եւ յաղետալի վիճակ` կոծէր զանձն եւ լայր. եւ հայեցեալ յուրախալից երեսս երանելի նախարարացն եւ քահանայից` դառնանայր ՚ի հոգի իւր, եւ դառնագինս հառաչէր. եւ թշնամացեալ ընդ անձին իւրոյ` ձաղէր եւ անարգէր զինքն. եւ ըստ ասելոյ Փարպեցւոյն, (որ լուեալ էր զայս ամենայն ՚ի բերանոյ ծառայիցն Վասակայ ), ձաղանօք սփռեալ զթաթս ձեռաց իւրոց` ինքնին զիւրոյին ծեծէր զդէմս` ասելով. ահա ընկա'լ զայս ձաղս` զոր ետ բերել քեզ ուխտանենգութիւն սրբոյ աւետարանին, եւ արիւն նահատակ ութեան սրբոյն Վարդանայ Մամիկոնէի, եւ այլոց ցանկալի հաղորդելոցն ընդ նմա. որոց ժառանգեալ զյաւիտենից կեանսն` ընկալան զանուն բարի յերկրի եւ անանց յազգաց իւրեանց. իսկ դու մեղաւոր անձն իմ կեանս խղճիւ եւ ցաւօք մտաց զսակաւաթիւ աւուրս կենցաղոյս, եւ պատրաստել պահիս մշտնջենաւոր եւ անանց գեհենին: Զայսպիսի բանս ասէր հանապազ, եւ հառաչանօք կողկողէր, վարանեալ եւ թշուառացեալ յամենայնի:
       Ապա ըստ գրելոցն Եղիշէի. գլ. ե. յերես. 140. Իբրեւ այսպէս յամի կողմանց հարեալ վատթարեցաւ, եւ չարաչար տանջեցաւ, անկաւ յախտս դժնդակս. եւ անդէն ՚ի կապանսն ջեռաւ փոր նորա. եւ հարան եւ տրորեցան գոգք նորա. եւ քամեալ մղեցաւ թանձրամտ ութիւն նորա: Եռացին որդունք ընդ աչս նորա, եւ ՚ի վայր սորեցին ընդ ըռնգունս նորա: Խլացան լսելիք նորա. եւ ծակոտեցան չարաչար շրթունքն նորա: Լուծան ջիլք բազկաց նորա. եւ յետ կոյս կորացան կրնկունք ոտից նորա: Բղխեաց ՚ի նմանէ հոտ մահու. եւ փախստական եղեն ՚ի նմանէ ձեռնասուն ծառայք նորա: Լեզուն միայն կայր կենդանի ՚ի բերան նորա. եւ ոչ գտաւ խոստովա նութիւն ՚ի շրթունս նորա: Ճաշակեաց զմահ հեղձամաղձուկ, եւ էջ ՚ի դժոխս անհնարին դառնութեամբ: Ոտն հարէին նմա սիրելիք նորա . եւ ոչ յարգեցան սաստիկ հարուածովքն ամենայն թշնամիք նորա: Եւ այն` որ կամէր մեղօք թագաւոր լինել աշխարհին հայոց, ոչ երեւեցաւ տեղի գերեզմանի նորա. քանզի իբրեւ զշուն մեռաւ, եւ իբրեւ զէշ քարշեցաւ: Ոչ յիշեցաւ անուն նորա ՚ի մէջ սրբոց, եւ ոչ մատեաւ յիշատակ նորա առաջի սուրբ սեղանոյն յեկեղեցւոջ: Ոչ ինչ եթող չար, զոր ոչ գործեաց ՚ի կեանս իւր. եւ ոչինչ մնաց ՚ի մեծամեծ չարեաց, որ ոչ անցին ընդ նա ՚ի մահուան նորա:
       ե. Իսկ Յազկերտ արքայ փոխանակ Վասակայ կացոյց իշխան Սիւնեաց աշխարհին զփեսայ նորա զուրացեալն Վարազվաղան. եւ արձակեաց զնա անդր. սոյնպէս եւ զայլ ուխտանենգ նախարարսն դարձոյց իւրեանց: Եւ նոցա պարապ գտեալ` շինեցին իւրաքանչիւր ՚ի տունս իւրեանց մոխրանոցն, եւ պաշտէին զկրակ` ոմանք առ երկիւղի, եւ ոմանք առ ապիրա տութեան եւ համարձակ անօրինելոյ. զօրավիգն ունելով զմարզպանն Ատրորմիզդ. որ թէպէտ եւ ընդ մարմնաւոր կարեաց ՚ի խաղաղ ութեան պահէր զաշխարհն, բայց ոչ դադարէր ՚ի յորդորելոյ զհայս ՚ի կրակապաշտութիւն:
       Տեսեալ ոմանք ՚ի նախարարաց, եթէ որք պաշտենն զկրակ` յարգին ՚ի պարսից, եւ անհարկ մնան, եւ տուգանս ինչ ոչ կրեն, նոքա եւս կանգնեցին զկրակատունս. եւ առ երեսս երեւէին կրակապաշտք. այլ ՚ի ծածուկ պաշտէին զօրէնս քրիստոնէութեան. որպէս լինէր երբեմն առ սամարացիս. զորոց ասէ սուրբ գիրն, թէ երկնչէին ՚ի տեառնէ, եւ պաշտէին զկուռս. դ. թագ. ծե. 33: Այլ Վարազվաղան յետ բազում անիրաւ ութիւնս եւ չարիս գործելոյ , եւ զբազումս յիւրոց անտի ՚ի կրօնս պարսից խոտորեցուցանելոյ, այսահարեցաւ, եւ լլկեալ ՚ի դիւէ ` սատակեցաւ:
       Եւ այսպէս երկոքին սոքա արմատք անիծից` Վասակ եւ Վարազվաղան Սիւնիք` փեսայ եւ աներ իրերաց, որք ուրացութեամբ իւրեանց եղեն առիթ այնչափ թշուառութեանց եւ աւերութեանց աշխարհին Հայաստանեայց, լուծին ՚ի վախճանի զվրէժս չարեաց իւրեանց: