ա.
Ցայս
վայր
դեռեւս
չէր
հասեալ
՚ի
Հայս
համբաւ
շփոթութեան
բանից
հակառակորդացն
Քաղկեդոնի
սուրբ
ժողովոյն.
եւ
եթէ
զրոյց
ինչ
եկեալ
եւս
էր,
եւ
կամ
թուղթ
ինչ
՚ի
դէոսկորեանց,
ոչինչ
կարէր
ներգործել.
զի
ազգն
առ
հասարակ
՚ի
տառապանս
մեծի
հալածանց
լինելով
յերեսաց
կրակապաշտիցն`
չունէին
պարապ`
տեղի
տալոց
այնպիսի
զրուցաց,
եւ
՚ի
նոսին
զբաղելոյ:
Այլ
յորժամ
փոքր
մի
հանգիստ
էառ
Հայաստան
յայնպիսի
հալածանաց
բանք
վասն
սուրբ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի
՚ի
ժամանակս
կայսերութեան
Զենոնի,
եւ
յաւուրս
կաթուղիկոսութեան
Բաբկենի`
յետ
իբր
քառասուն
ամաց
այնր
ժողովոյ:
Քանզի
որպէս
գրեցաք
՚ի
գլ
ժբ.
բազումք
՚ի
ջատագովաց
Դէոսկորոսի
եւ
յաշակերտաց
Պարսամայ
եկեալ
՚ի
Հայս`
քարոզէին.
ո՞չ
լուայք
ասեն,
թէ
զիարդ
յոյնք
ժողով
մեծ
գումարեալ
՚ի
Քաղկեդոն`
ընկալան
զգիրսն
Թէոդորոսի
մոպսուեստացւոյ,
(զոր
սուրբն
Սահակ
արդէն
երկիցս
մերժեալ
էր
)
եւ
հաղորդեցան
ընդ
նեստորականս,
եւ
բաժանեցին
զքն
յերկուս
դէմս
եւ
յերկուս
բնութիւնս:
՚Ի
շփոթել
սոցա
զՀայս,
ընդ
աւանդելոյ
ճառընտրաց,
եւ
ընդ
գրելոյ
նաեւ
Տաթեւացւոյն,
թ.
7.
երես.
543.
բերեալ
եղեւ
եւ
քանի
մի
թուղթք
գրեալք
յառաջագոյն
՚ի
Դէոսկորոսէ
եւ
՚ի
համախոհից
նորա
՚ի
Պարսամայ
եւ
՚ի
Պետրոսէ
Կնափեցւոյ
եւ
՚ի
Պետրոսէ
Գազացւոյ
՚ի
ջատագով
ութիւն
չարաժողովոյն
Եփեսոսի,
եւ
՚ի
չարախօս
ութիւն
ժողովոյն
Քաղկեդոնի:
Մի
՚ի
խռովչաց
եկելոց
՚ի
Հայս
եղեւ
Շմուէլ
աշակերտ
նորին
Պարսամայ.
ընդ
որում
գրէ
զանձնէ
նա
ինքն
Շմուէլ
՚ի
պատմութենէ
հրաշից
իւրոց.
զոր
եւ
՚ի
մէջ
բերէ
Գրիգոր
Բարեբրեյոս
ասորի
պատմիչ
՚ի
ժամանակագրութեան
իւրում
առ
Ասսեմանեայ.
հատոր.
ի.
գլ.
42:
Այս
յիշի
եւ
՚ի
ճառընտիրս
ուր
եւ
ասի`
թէ
Պարսամ
՚ի
մեռանիլ
իւրում
պատուիրեաց
նմա
գնալ
՚ի
Հայս.
եւ
քարոզել
հակառակ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի:
Եւ
զի
սոյն
այս
Շմուէլ`
որ
եղեւ
խռովարար
հայոց.
անկաւ
՚ի
պէսպէս
մոլորութիւնս,
ասորիք
չարախօսէին
թէ
նա
զայնպիսի
յաւելուածս
ուսեալ
իցէ
՚ի
հայոց:
բ.
Այլ
՚ի
յուզիլ
այսպիսի
խռովութեանց
՚ի
կողմանէ
դէոսկորեանց
առաւել
եւս
յուզիւր
եւ
սաստկանայր
՚ի
նոյն
աւուրս
աղմուկ
շփոթի
նեստորականաց.
զորոց
զաղանդ
սերմանեաց
յաշխարհ
տէրութեան
պարսից
Բարծումա
Մծբնացի.
որպէս
ասացուք
՚ի
գլ.
՚ի.
երես.
152.
եւ
153.
զի
թէպէտ
նա
ինքն
Բարծումա
մեռեալ
էր
՚ի
յետին
աւուրս
Պերոզի ,
այլ`
արբանեակք
նորա
եւ
նոցին
գործակիցք
ոչ
դադարէին
՚ի
տարածելոյ
զչար
զայն
աղանդ
՚ի
կողմանս
Արեւելից.
եւ
որպէս
զի
առաւել
ընդունելի
լիցի
քարոզ
ութիւն
մոլորութեան
իւրեանց,
համբաւէին
ստութեամբ
թէ
նաեւ
ժողովն
Քաղկեդոնի
բազմութեամբ
վեցհարիւր
եպիսկոպոսաց
ընկալեալ
իցէ
զվարդապետութիւն
Նեստորի:
Եւ
քանզի
բազումք
յասիացւոց`
մանաւանդ
յասորւոց`
յառաջնմէ
իսկ
չէին
հաւան
ընդ
ժողովն
Քաղկեդոնի.
՚ի
սնոտիապատիր
բանս
սոցա
հայեցեալ
սկսան
զինիլ
ոչ
միայն
ընդդէմ
այսոցիկ
աղանդաւորաց
նեստորականաց,
այլեւ
ընդդէմ
քաղկեդոնականաց
իբրեւ
համախոհից
նոցին :
Իսկ
այլք
յարեւելեայց
կային
շուարեալ
եւ
վարանեալ
՚ի
վերայ
իրացս
այսոցիկ.
քանզի
եւտիքեանք
եւ
նեստորականք
ընդ
իրեարս
մաքառէին.
եւ
երկոքին
կողմանք
զժողովն
Քաղկեդոնի
հաւան
Նեստորի
մոլորութեան
ցուցանէին
իսկ
Քաղկեդոնականք
ընդ
երկաքանչիւրսն
վիճէին:
Եւ
աստի
յայսմանէ`
բազումք
միայն
զերիս
նախընթաց
ժողովս
եւ
ոմանք
միայն
զնիկիայն
յիշատակեալ`
զայլ
ինչ
որ
կամէին
ընդունիլ.
եւ
ամենայն
ոգւով
խորշէին
յայնցանէ`
որք
այլ
ինչ
քարոզէին.
եւ
զի
այսմ
կարծեաց
իւրեանց
համաձայն
տեսանէին
զհրովարտակն
Զենոնի,
ընդ
այն
հաւանեալ`
ընդ
այլս
հակառակէին:
Եւ
իբրեւ
տարածեցաւ
այս
ամենայն
համբաւ
եւ
՚ի
Հայս
եպիսկոպոսունք
հայոց
ոչ
գիտելով
զստուգ
ութիւն
իրացն
եղելոց`
տարակուսեալ
էին.
զի
յերկուց
կողմանց
բարի
ինչ
ոչ
լսէին
զսուրբ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի,
այլ`
զոր
ինչ
միանգամ
լսէին,
չար
էր.
եւ
զի
ոչ
գտան
եպիսկոպոսունք
Մեծին
Հայոց
առաջիկայ
՚ի
ժողովի
անդ,
ոչ
կարէին
հասու
լինել`
թէ
յի'նչ
միտս
եղեւ
սահմանադր
ութիւն
այնր
ժողովոյ:
Բերին
ոմանք
յայն
աւուրսն`
որպէս
յայտնի
ցուցանէ
բան
Յովհաննու
կաթողիկոսի`
զպատճէն
հրովարտակին
Զենոնի
՚ի
Հայս.
զոր
ընթերցեալ
Բաբկենի
կաթուղիկոսի.
եւ
տեսեալ`
թէ
բազում
եպիսկոպոսունք
ստորագրեալ
են
այնմ,
հաւանեցաւ
եւ
ինքն
ընդ
այն
իբր
ընդ
ողջամիտ
վարդապետութիւն
հաւատոյ.
քանզի
արդարեւ
վարդապետութիւն
այնր
նամակի
յինքեան
նկատել
ուղղափառական
էր,
եւ
համաձայն
դաւանութեան
Քաղկեդոնի.
որպէս
յայտնի
ցուցանէ
Նատաղիս
Աղեքսանդր
հատոր.
է.
գլ.
3.
երես
96
եւ
97.
եւ
սակայն
մերժելի
եւս
էր,
զի
իբրեւ
դատաւոր
եկեղեցւոյ
ինքնիշխանաբար
էր
գրեալ,
եւ
միայն
զերիս
ժողովս
յիշատակեալ
էր,
զՆիկիայն,
զԿոստանդինուպօլիսն
եւ
զԵփեսոսին.
իսկ
զժողովն
Քաղկեդոնի
անորոշ
թողել.
մանաւանդ
թէ
լռելեայն
եւ
իբր
թէութեամբ
դատապարտել,
եթէ
չիցէ
այն
համաձայն
իւրումն
վարդապետութեան
որ
՚ի
հրովարտակի
անդ
յասելն .
Իսկ
որ
միանգամ
այլազգ
խորհի.
(քան
զոր
գրեցիդ
)
կամ
խորհեցաւ,
եթէ
այժմ
եւ
եթէ
յայլում
նուազի
երբ
եւ
իցէ,
կամ
՚ի
Քաղկեդոն,
եւ
կամ
յո
եւ
իցէ
ժողովս
զայնպիսին
նզովեմք.
բայց
մանաւանդ
զՆեստոր
եւ
զԵւտիքէս,
եւ
զայնոսիկ`
որք
համախոհ
են
նոցա:
Եւ
թէպէտ
դիտումն
Զենոնի
ոչ
էր
մերժել
զժողովն
Քաղկեդոնի`
զոր
յայլում
թղթի
առ
Փելիքս
պապ
յայտնի
ծանոյց,
բայց
այսպիսի
վտանգաւոր
երկդիմի
նամակաւ
պատճառ
եղեւ
բազմաց
երկբայիլ
՚ի
ժողովոյն
կամ
մերժել:
գ.
Եւ
արդ
քանզի`
որպէս
ասացաք,
Բաբկէն
կաթողիկոս
հայոց
բազում
չարախօսութիւնս
լուեալ
էր
զսուրբ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի,
իբրեւ
ետես`
թէ
նաեւ
այն
հրովարտակ
ստորագրութեամբ
բազմաց
ընդ
թէութեամբ
մերժէ
զայն
ժողով,
ինքն
եւս
կամեցաւ
մերժել:
Բայց
զի
մի
ինքն
միայնակ
համարձակեսցի
յայդ
գործ,
գումարեաց
ժողով
եպիսկոպոսաց
՚ի
Նոր
քաղաքի
՚ի
կաթուղիկէն
հայոց,
այն
է
Էջմիածին
՚ի
Վաղարշապատ`
որ
՚ի
քաղաքուդաշտի.
յորոց
մի
էր
եւ
Մուշէ
եպիսկոպոս
Սիւնեաց`
յաջորդն
Ստեփաննոսի.
կոչեաց
եւ
զկաթուղիկոսն
վրաց,
որում
անուն
էր
Գաբրիէլ`
հանդերձ
եպիսկոպոսօք
իւրովք,
եւս
եւ
զկաթողիկոսն
Աղուանից,
եւ
զոմանս
՚ի
կողմանցն
Յունաց:
՚Ի
գումարիլ
այսր
ժողովոյ`
նախ
նզովեցին
զնեստորականսն,
զԲարծումա
եւ
զԱկակ
պարսիկ,
եւ
զհամախոհս
նոցա,
եւ
զմոլոր
ութիւն
նոցին.
ընդ
որս
եւ
զմոլորութիւն
եւտիքեանց:
Եւ
ապա
ընթերցեալ
զպատճէն
հրովարտակին
Զենոնի.
որ
ասի
Հենոդիքոն
կամ
Հենատիկոն,
հաւանեցան
ընդ
այն.
եւ
ըստ
մտաց
այնր
հրովարտակի
բացայայտ
մերժեցին
եւ
զսուրբ
ժողովն
Քաղկեդոնի,
համարելով
նախ`
ընդ
չարախօսութեան
եւտիքականաց
եւ
նեստորականաց`
թէ
այն
ժողով
ընկալեալ
իցէ
զգիրս
Թէոդորոսի
Մոպսուեստացւոյ,
եւ
զջատագովս
նորա.
եւ
երկրորդ`
թէ
բաժանեալ
իցէ
զքս
յերկուս
դէմս
եւ
յերկուս
որդիս
ընդ
մտաց
Նեստորի:
Եւ
որպէս
գրի
՚ի
պատմութեան
այսր
ժողովոյ
Բաբկենի`
սահման
եդին
՚ի
վճիռս
իւրեանց.
եւ
ասեն.
Մեք
Հայք
եւ
Հոռոմք,
Վիրք,
եւ
Աղուանք,
մի
խոստովանութեամբ
եմք,
հաստատեալ
ճշմարիտ
հաւատով
՚ի
լաւ
անդր,
զոր
աւանդեցին
մեզ
սուրբ
հարքն
յերիս
ժողովս,
ո'չ
ընդունիմք
զայդպիսի
բանս
հայհոյութեան,
այլ`
նզովեմք
միաբան
զնմանիս
նորա:
՚Ի
նմին
ամի
յորում
եղեւ
ժողովն
Վաղարշապատու,
նստաւ
Անաստաս
կայսր,
եւ
տեսեալ
թէ
յամենայն
արեւելս
շփոթ
ութիւն
մեծ
կայ
՚ի
վերայ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի,
արգել
մի
եւս
խօսիլ
՚ի
վերայ
այնր
ոչ
բարի`
եւ
ոչ
չար:
Զայն
լուեալ
հայոց`
բնաւին
՚ի
բաց
թողին
զայն
սուրբ
ժողով,
ասելով.
եթէ
նոքին
իսկ
յոյնք
ոչ
ընդունին
զայն
ժողով
զոր
ինքեանք
արարին,
մեք
զիարդ
ընդունիցիմք
զայն:
Եւ
ահա
այս
եղեւ
առաջինն`
յորում
մերժեցին
հայք
զսուրբ
ժողովն
Քաղկեդոնի,
ո'չ
եթէ
գիտելով
թէ
որպիսի
էր
այն
ժողով,
այլ`
առանց
ունելոյ
զստոյգ
տեղեկութիւն,
կամ
ըստ
հասարակ
ասից,
անգիտութեամբ
գործոյ,
եւ
ոչ
անգիտութեամբ
իրաւանց:
Եւ
այսմ
որպէս
ասացաք,
պատճառ
եղեն
ասորիք
ջատագովք
Պարսամայ
եւ
Դէոսկորոսի,
որք
անհնարին
չարախօսութեամբ
ատելի
արարին
յաչս
հայոց
զայն
սուրբ
ժողով,
ապա
թէ
ոչ`
ազգ
մեր
ոչ
երբէք
մերժէր
զայն:
Զայս
բազմօք
հաստատէ
Մխիթար
կաթողիկոս
հայոց
՚ի
չորեքտասաներդ
դարուն
՚ի
պատասխանին
առ
հռովմայեցիս.
՚ի
հաւաքմունս
ժողովոց.
հատոր.
իե.
երես.
1190.
Զժողովն
Քաղկեդոնի
ասէ
վասն
այսորիկ
մերժեցին
ոմանք
՚ի
հայոց,
զի
յոմանց
վատ
արանց
(յասորւոց
)
եւ
՚ի
ստաբանից
զխռով
ութիւն
սերմանողաց
յեկեղեցի`
յորոց
խորշի
Հոգին
Սուրբ
չարաչար
համբաւեցաւ
՚ի
Հայս,
իբր
թէ
սուրբ
եւ
փառաւոր
ժողովն
Քաղկեդոնի
ընկալեալ
իցէ
զաղանդն
Նեստորի.
եւ
այսմ
համբաւոյ
հաւատս
ընծայեալ
ոմանք
՚ի
հայոց
յանգէտս
պարտելոց`
հերքեցին
զսուրբ
ժողովն,
եւ
համարեցան
մոլորեալ:
Եւ
յերես.
1222
ասէ,
՚Ի
գումարիլ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի`
հայք
ոչ
գոլով
անդ
առաջիկայ,
ոչ
մարթացան
՚ի
վերայ
հասանել
ճշմարտութեան.
եւ
զի
լուան
յասորւոց,
թէ
զաղանդ
Նեստորի
հաստատեցին
հարք
՚ի
Քաղկեդոն,
վասն
որոյ
սկսան
խորշիլ
՚ի
ժողովոյ
անտի
իբրեւ
՚ի
պաշտպանէ
աղանդոյն
Նեստորի:
Եւ
թէպէտ
մարթ
էր
յետոյ
զստոյգն
տեղեկանալով
ընդունիլ
զայն,
որպէս
արարին
Վիրք,
զորմէ
խօսեցուք
յիւրում
տեղւոջ,
բայց
քանզի
միանգամ
տարածեալ
հաստատեցաւ
յամենայն
տեղիս
սուտ
պատմութիւն
այնր
ժողովոյ,
այն
միայն
մնաց
հաստատուն.
եւ
որ
ինչ
յետ
այնր
պատմել
լինէր.
ոչ
ոք
հաւատայր,
ապաստանել
յայն`
թէ
՚ի
հարկէ
նախնիք
մեր
՚ի
ժամանակս
Բաբկենի
քննել
իցեն
զայն,
եւ
ընդ
այնմ
հերքել.
որպէս
յայտնի
տեսանի
այս
՚ի
թուղթս
Աբրահամու
կաթողիկոսի
առ
Կիւրիոն:
Եւ
դարձեալ,
զկնի
ժամանակաց
վասն
պէսպէս
իրաց
յառաւելուլ
ատելութեան
ընդ
յոյնս
եւ
ընդ
հայս,
եւ
՚ի
կարի
իմն
եպերանօք
վարիլ
նոցա
ընդ
ազգի
մերում,
այնուհետեւ
երկաքանչիւր
կողմանք
ոչ
միայն
չկամէին
իմանալ
զուղիղ
միտս
իրերաց,
այլ
նաեւ
գիտէին
զուղիղն
՚ի
թիւրս
շրջել:
դ.
Աստանոր
գիտել
արժան
է,
զի
որովհետեւ
հայք
՚ի
մերժել
անդ
զառաջինն
զսուրբ
ժողովն
Քաղկեդոնի`
իբրեւ
ջատագով
վարդապետութեան
Նեստորի
մերժեցին
զայն,
զ
վարդապետութիւն
ժողովոյն
եւս
համարեցան
նեստորական
մտօք
սահմանեալ.
բայց
յետոյ
ընթերցեալ
զսահման,
եւ
տեսեալ`
թէ
ոչ
գոյ
անդ
վարդապետութիւն
ինչ
նեստորական,
այլ`
մանաւանդ
ներհակն,
զարմանային.
այլ
զի
անդ
՚ի
վճիռ
ժողովոյն
բառդ
յերկաքանչիւր
բնութիւնս,
կամ
երկու
բնութեամբ.
կամ
յերկուց
բնութեանց,
(ըստ
պէսպէսութեան
թարգմանութեանց
հին
օրինակաց
)
համարեցան`
թէ
այս
եդեալ
են
ո'չը
ուղիղ
մտաց
սուրբ
հարց,
այլ`
ըստ
մտաց
Նեստորի.
իբր
թէ
զայն
բաժանաբար
իցեն
ասացեալ`
փոխանակ
երկուց
անձնաւորութեանց
կամ
դիմաց.
որովհետեւ
այնպէս
լուեալ
էին
յասորւոց.
վասնորոյ
թէպէտ
եւ
ողջամիտ
տեսանէին
զվճիռ
ժողովոյն,
բայց
կասկածեալ
՚ի
բառից
անտի
ընդ
գրգռելոյ
նոցին
ասորւոց,
խորշէին
անտի.
եւ
երկնչէին
ասել
երկու
բ
նութիւն
՚ի
Քրիստոս.
այլ`
սովորեցան
ասել
մի
բնութիւն,
առեալ
զբնութիւնն
փոխանակ
լրացեալ
գոյացութեան
կամ
անձնաւորութեան.
յոր
միտ
առհասարակ
ամենեքին
նոքա
մի
բն
ութիւն
ասելով`
ոչ
այլ
ինչ
իմանային`
եւ
ոչ
այլ
ինչ
իմանան,
եթէ
ոչ
զայս,
թէ
Քրիստոս
մի
է,
ճշմարիտ
Աստուած
եւ
ճշմարիտ
մարդ,
ունօղ
կատարեալ
աստուածութեան
եւ
կատարեալ
մարդկութեան,
միաւորեալ
առանց
շփոթութեան
եւ
առանց
բաժանման.
չարչարեալ
եւ
մեռեալ
ըստ
մարդկութեան,
այլ`
անչարչարելի
եւ
անմահ
ըստ
աստուածութեան:
Այս
էր
եւ
այս
է
նոցա
համօրէն
կարծիք.
ընդ
որում
տեսանի
յամենայն
գրուածս
նոցին.
որպէս
՚ի
թուղթս
սրբոյն
Ներսեսի
շնորհալւոյն.
զորոյ
զմին
տպագրեալ
են
՚ի
Կոստանդինուպօլիս
՚ի
թուին
հայոց.
ռճհ.
զգրեալն
առ
Ալէքս.
ուր
յետ
բազում
բանիւք
ցուցանելոյ
երանելւոյն
զճշմարտ
ութիւն
խորհրդոյ
մարդեղութեան,
եւ
զերկոյ
ութիւն
բնութեան
՚ի
Քրիստոս`
առանց
բառիս
երկու,
առարկեալ
՚ի
դիմաց
յունաց`
թէ
ընդէ՞ր
ապա
ասէք
մի
բնութիւն,
պատասխանէ
յերեսն.
49.
50.
եւ
51.
Ասեմք
մի
բն
ութիւն
՚ի
Քրիստոս`
ո'չ
շփոթմամբ
ընդ
Եւտիքեայ…
եւ
ո'չ
ընդ
չարափառացն
կարծեաց`
շփոթումն
կամ
յեղյեղումն
կամ
այլայլ
ութիւն
արկանելով
՚ի
միաւորութիւնն
Քրիստոսի`
մի
ասելով
բնութիւն,
այլ`
փոխանակ
մի
անձնաւորութեանն,
զոր
դուք
ասէք
՚ի
Քրիստոս,
որ
է
ուղիղ
եւ
խոստովանելի
՚ի
մէնջ.
է
եւ
մերս
մի
բն
ութիւն
ասել
զոյդ
եւ
նման,
եւ
ո'չ
հերձուածողական
կարծեաց
աղագաւ:
Եւ
յայտ
է
յայնմանէ,
զի
յորժամ
բանիւ
խօսիմք
վասն
նորին
իրի,
ոչ
՚ի
նմին
միայն
դադարիմք,
այլեւ
զերկուցն
յատկութիւն
ցուցանեմք…
Քանզի
մի
բն
ութիւն
ո'չ
վասն
այլ
իրիք
ասի
՚ի
մէնջ,
այլ
`
յաղագս
անբաժանելի
եւ
անպատճառ
եւ
անճառ
միաւո
րութեան
բանին
եւ
մարմնոյն:
Նաեւ
յերկու
բն
ութիւն
ասելոյն
յորժամ
ո'չ
վասն
անշփոթ
ութիւն
ցուցանելոյ
ընդդէմ
չարափառացն
Եւտիքեայ
եւ
Ապօղինարի,
ո'չ
փախչիմք…
Արդ`
եթէ
մի
բնութին
վասն
անքակտելի
եւ
անբաժանելի
միաւորութեանն
ասի,
եւ
ոչ
վասն
շփոթման.
եւ
երկու
բն
ութիւն
վասն
անշփոթ
անայլայլելի
լինելոյ,
եւ
ո'չ
վասն
բաժանման
երկաքանչիւրքն
են
՚ի
սահման
ուղղափառութեան:
Եւ
զկնի
բազմադիմի
բանից
աւարտէ
Շնորհալին
զբան
իւր
յերես.
77.
այսպէս
եդաք
ասէ
առաջի
պատուասիրութեան
ձերոյ
համառօտ
բանիւ
զեկեղեցւոյ
Հայաստանեայց
ճշմարիտ
դաւանութիւն:
Եւ
երդմամբ
հաստատէ
անդ,
թէ
աւերի
կամ
պակաս
ինչ
ոչ
եդի`
քան
զոր
հայք
՚ի
սկզբանէ
հետէ
խոստովանին :
Բազում
եւ
այլ
ինչ
՚ի
բանից
Շնորհալւոյն
եւ
այլոց
վարդապետաց
մարթ
էր
աստ
յաւելուլ,
բայց
զի
մի
զարտուղեսցի
ընթացք
մարթ
էր
աստ
յաւելուլ,
բայց
զի
մի
զարտուղեսցի
ընթացք
պատմութեանս,
թողցուք
՚ի
բաց.
եւ
բերցուք
՚ի
մէջ
միայն
զպատմութեանս
թողցուք
՚ի
բաց.
եւ
բերցուք
՚ի
մէջ
միայն
զբան
Լամբրոնացւոյն,
զոր
գրէ
առ
Ոսկան
ճգնաւոր`
այսպէս.
Մի
բն
ութիւն
զոր
եւ
իցէ
ժամանակ`
որ
ասացաւ
՚ի
Հայոց
եկեղեցի,
ո'չ
թէ
՚ի
ստուգաբանելն
ճշգրտեցաւ,
որ
՚ի
մի
բն
ութիւն
ասելն`
ուրացան
՚ի
Քրիստոս
կամ
զմարմինն
կամ
զաստուածութին,
այլ`
զերկուսն
դաւանեն
ամենայն
աստուաստուածաշունչ
գրոց
ընթերցողութեամբ.
եւ
մի
բնութիւնն`
է
բացաձայնութիւն,
եւ
ոչ
ճշգրտութիւն.
(կամի
ասել.
մի
բ
նութիւն
ասելն`
բացայայտէ
զմի
ութիւն
անձնաւորութեան ,
եւ
զանբաժանելի
միաւորութիւն.
եւ
է
բացաձայնիլ
բառիւ,
եւ
ոչ
մտօք
ուտի
եւ
յաւելու)…
բայց
բառն
ասէ
ո'չ
զստուգ
ութիւն
իրին
յանդիման
կացուցանէ.
այլ`
՚ի
ստուգելն
Աստուած
եւ
մարդ
ասելովն`
հաւաստի
երկուքն.
որպէս
եւ
վարդապետեն
այն
հարքն,
որոց
դուք
աշակերտիք
եւ
մեք.
Արդ`
եթէ
խաղաղութեան
սիրող
էք,
վասն
սոսկ
բառի
զխռով
ութիւն
ընդէ՞ր
նիւթէք:
Ունիք
ասել,
թէ
զի
առաքելոյն
(բանն
)
զտեղի
առցէ,
սրտիւ
հաւատալ
յարդարութիւն,
եւ
բերանով
խոստովանել
զփրկ
ութիւն
ճշմարտութեամբ:
Ահաւասիկ
եւ
բերանով
խոստովանին
(հայք
)
Աստուած
եւ
մարդ,
եւ
աշակերտին
Պօղոսի
եւ
Պետրոսի
Աթանասի.
Գրիգորի
եւ
որոց
ընդ
նոսա,
որք
զայսոսիկ
այսպէս
վարդապետեն,
Եւ
՚ի
վերջոյ
յաւելու
ասել
եւ
զայսպիսի
ինչ.
Ըստ
գռեհիկ
բանին`
՚ի
միոյ
բանի
վերայ
ունիմք
զմրցումն
եւ
խօսակցելովն
իմաստնոց
առ
իմաստունս`
զմի
եւ
զնոյն
դաւանեմք:
ե.
Իսկ
որք
երբեմն
ասէին
զհայոց,
թէ
նոքա
մի
բն
ութիւն
ասելով
զեւտիքեաց
կարծիս
ունին ,
զայս
յամենայն
դարս
մերժեցին
հայք,
եւ
ցուցին
թէ
ոչ
ընդ
մտաց
Եւտիքեայ,
այլ`
՚ի
ցոյց
միոյ
անձնաւորութեան
ասեն
եւ
վասն
անբաժանելի
միաւորութեան
երկուց
բնութեանց.
որպէս
տեսանի
այս
յամ
գրուածս
նոցա.
զորմէ
յետ
բազում
ինչ
խօսելոյ
վարդապետացն
հայոց
՚ի
ժամանակս
Խաչիկ
կաթողիկոսի
՚ի
տասներորդ
դարուն
՚ի
թուղթն
առ
մետրոպոլիտն
Սեբաստիոյ,
առ
Ասողկայ.
գ.
21.
յաւելուն
մի
կարծէք
զմէնջ
ասել,
թէ
միաւորութեամբ
(բնութեանց
)
յեղումն
կամ
շփոթումն
եղեւ,
եւ
կամ
՚ի
բաց
բարձումն
ասել
միոյն
զմիսն.
եւ
ոչ
դարձեալ
անյեզութեամբն
եւ
անշփոթութեամբն
կամ
մարմնաւորութեանն
ճշմարտութեամբ`
քակտումն
բնութեանց
ասել:
Եւ
այս
բան
ամենեւին
նոյն
է
ընդ
այնմ,
զոր
գրէ
սուրբն
Լեւոն
յերրորդ
ճառին`
որ
յաղագս
չարչարանաց
յերես .
53.
թէ
միաւորութիւնն
ո'չ
եմոյծ
զշփոթումն.
եւ
ո'չ
յատկ
ութիւն
(բնութեանց)
՚ի
բաց
եբարձ
զմիաւորութիւնն.
կամ
ընդ
այլում
թարգմանութեան.
ո'չ
՚ի
մէջ
բերէ
զշփոթ
ութիւն
եւ
ո'չ
՚ի
բաց
բառնայ
զմիութիւնն
յատկ
ութիւն
(բնութեանց
):
Յարեն
զկնի
այդոքիկ
վարդապետք
եւ
զայլս.
Այսոքիւք
բաւականապէս
՚ի
նանիր
գայթակղելոյն
՚ի
մեզ
լուծցին
կարծիք`
զմի
բնութիւն
Եւտիքեայն
ասելով.
զորս
նզովեմք
եւ
օտար
վարկանեմք
յաստուծոյ
եւ
յընդհանրական
եկեղեցւոյ:
Նոյնպէս
եւ
՚ի
ժամանակս
Մխիթարայ
կաթողիկոսի`
զոր
վերագոյնդ
յիշեցաք,
՚ի
լինել
այսպիսի
խնդրոյ`
գրեցին
վարդապետք
հայոց
պատասխանի
առ
հռովմայեցիսն.
ուր
յերես.
1214.
ասեն
այսպէս.
Թէպէտ
եւ
ոմանք
՚ի
հայոց
երբեմն
մի
բն
ութիւն
ասացին
՚ի
Քրիստոս,
բայց
այդու
յայտ
առնեն
զանբաժանելի
եւ
զանճառ
միաւոր
ութիւն
բանին
եւ
մարմնոյն
եւ
հոգւոյն
բանականի`
ընդդէմ
բաժանման
Նեստորի
եւ
նմանեաց
նորա.
զի
՚ի
մեր
լեզու
բնութին
հոմանուն
է,
եւ
երբեմն
զանձնաւոր
ութիւն
նշանակէ…
այլ
ընդ
կարծեաց
հերետիկոսաց`
շփոթմամբ
եւ
այլայլութեամբ
կամ
փոխար
կութեամբ
ո'չ
ոք
ասաց.
որպէս
ստութեամբ
ամբաստանեալ
են
զմէնջ`
ասելով,
թէ
հայք
մի
բն
ութիւն
միայն
ասեն
՚ի
Քրիստոս,
եւ
այն`
աստուածային,
եւ
ոչ
մարդկային…
այլայնք`
որք
զայդպիսի
ստ
ութիւնս
խօսին
զմէնջ,
եւ
այլք
նմանիք
նոցին,
զորս
ոչ
ճանաչեմք,
ամենայն
իրօք
մոլորին.
որ
թէպէտ
եւ
հայ
իցեն
ազգաւ,
բայց
ոչ
էին
յեկեղեցւոյ
հայոց,
այլ`
՚ի
ժողովրդանոցէ
սատանայի.
որպէս
ասէ
Յովհաննէս,
եւ
մէնջ
ելին,
այլ
ոչ
էին
առ
՚ի
մէնջ.
քանզի
եկեղեցի
Հայաստանեայց
զայնպիսի
մոլոր
ութիւնս
միշտ
հերքէ
եւ
նզովէ`
հանդերձ
համախոհ
եղելովքն.
եւ
եղիցին
նզովել:
Եւ
դարձեալ
յաւելուն
ասել.
յերես.
1265.
Ըստ
հաւատոյ
հայոց`
ո'չ
մարդկային
բնութիւնն
փոխեցաւ
յաստուածային,
եւ
ոչ
աստուածայինն
՚ի
մարդկային.
այլ`
աստուածային
եւ
մարդկային
բնութիւնք
միաւորեցան
՚ի
մի
Քրիստոս
անշփոթ
եւ
անբաժանելի
միաւորութեամբ.
ուստի
եւ
ստութեամբ
մեզ
դնեն
՚ի
վերայ
ազգիս
հայոց:
Եւ
յերես.
1312
ծանուցանեն,
թէ
հայք
յայնժամ
խորշին
յերկու
բ
նութիւն
ասողաց`
յորժամ
ընդ
մտաց
Նեստորի
լիցին
ասացեալ
Քրիստոսն.
ապա
թէ
յուղիղ
միտս
ասիցէ
ոք
երկու
բ
նութիւն
յայնմանէ
ոչ
երբէք
փախչին.
Եթէ
ասէն
ասողքն
երկու
բ
նութիւն
՚ի
Քրիստոս`
բաժանաբար
ասիցեն
ըստ
օրինակին
Նեստորի,
զայնպիսիս
իբր
անհաւատս
համարիմք.
իսկ
եթէ
զերկուս
բնութիւնս
ասիցեն
միաւորեալս
՚ի
մի
անձն
որդւոյն
աստուծոյ,
զոր
հաւատաց
եկեղեցի
մեր
եւ
հաւատայ
հաստատութեամբ,
զայս
ոչ
եթէ
մոլոր
ութիւն
համարիմք,
այլ
մանաւանդ
`
արդ
արութիւն
սրբ
ութիւն
եւ
ճշմարտութիւն:
Զայն
կրկնեն
եւ
յերես.
1249.
տե'ս
եւ
՚ի
ծանօթ
ժթ.
(1):
Զայսոսիկ
հարեւանցիկ
եդեալ
աստ`
դարձցուք
մեք
՚ի
կարգ
պատմութեան
մերոց:
