Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Պատ մութիւն այսր ժողովոյ թէպէտ եւ ոչ վերաբերի ուղղակի յայս մեր գործ, բայց քանզի տեղեկ ութիւն սորա կարեւոր է ազգի մերում, միանգամայն եւ հայի ՚ի պարծանս ազգին, ընդ որում ՚ի սմա հանդիսիւ բերեալ եղեւ ՚ի վկայ ութիւն նամակն հայոց գրեալ առ Պրոկղ, եւ եղեւ այն զէն այսր սրբոյ ժողովոյս ընդդէմ մոլորութեան Թէոդորոսի Մոպսուեսցացւոյ` զոր նզովեալ էին հայք, պատշաճ վարկաք գլխով աւանդել զսա աստ, համառօտելով ՚ի մատենագրութենէ ժողովոց. հատոր. թ . երես. 157. մինչեւ ՚ի 400. եւ յայլոց հեղինակաց:
       Յետ սրբոյ ժողովոյն Քաղկեդոնի, որպէս ուրեք ուրեք յիշեցաք յընթացս այսր պատմութեան, յուղիւր անդադար խռով ութիւն յերեսաց նեստորականաց եւ եւտիքականաց. երբեմն սաստկանայր, եւ երբեմն թուլանայր: Իսկ յաւուրս ժամանակացս այսոցիկ ՚ի թագաւորութեան Յուստինիանոսի մեծի առաւել սկսաւ բորբոքիլ ՚ի Կոստանդինուպօլիս եւ ՚ի Պաղեստին, եւս եւ յԱփրիկէ. զի նեստորականք առ ջատագովելոյ զիւրեանց մոլորութիւնս` հաստատէին ստութեամբ, թէ ժողովն Քաղկեդոնի ընկալեալ իցէ զգիրս Թէոդորոս ի մոպսուեստացւոյ, եւս եւ զմոլար գրուածս ինչ Թէոդորետոսի Կիւրացւոց, եւ Իբասայ Եդեսացւոյ. որով եւ եւտիքականք զօրանային ցուցանել, թէ ժողովն Քաղկեդոնի իցէ մոլորեալ. որովհետեւ ընկալեալ է ասեն զայնպիսի գիրս. եւ էր շփոթ մեծ ՚ի նոսա: Եւ այսր պատճառի աղագաւ Յուստինիանոսի կայսրն դատապարտեաց հրովարտակաւ զերիցունց գիրսն. միանգամայն եւ եցոյց` թէ ժողովն Քաղկեդոնի ոչ իւիք հաւան գտաւ մոլորութեան նոցա: Գոյր եւ այլ իմն աղմուկ ՚ի միայնակեացս Պաղեստինոյ. զի ոմանք ՚ի նոցանէ ջատագովէին ընդդէմ այլոց զմոլորական բանս ինչ Որոգինեայ եւ զաշակերտաց նորա:
       Եկն ընդ այն աւուրս պապն Հռովմայ Վիգիլիոս ՚ի Կոստանդինուպօլիս. եւ Յուստինիանոս խնդրեաց ՚ի Վիգիլիոսէ քն նութիւն առնել ՚ի վերայ այսոցիկ իրաց. որոյ վասն ժողովեցան անդ եօթանասուն եպիսկոպոսունք. եւ յանկանիլ տարաձայնութեան ՚ի մէջ նոցա պապն Վիգիլիոս յետ զգուշաւոր քննութեան արար վճիռ դատապար տութեան ՚ի վերայ այնց երից գրոց, որք եւ ասին երեք գլուխք:
       ՚Ի տարածիլ համբաւոյ այսր վճռոյ յայլեւայլ տեղիս այլեւայլ բանիւ ծագեցան եւ այլ բազում յուզմունք խռովութեանց, մանաւանդ յափրիկեցիս եւ ՚ի լիւրիկեցիս: Յաղագս այսորիկ խօսեցաւ Վիգիլիոս ընդ կայսերն` գումարել ընդհանրական ժողով ՚ի Հռովմ. իսկ կայսրն աղաչեաց զնա գումարել ՚ի Կոստանդինուպօլիս արեւելեայ եւ արեւմտեայ եպիսկոպոսօք` յերկուց կողմանց հաւասար թուով. եւ եդ արգել մի ' բնաւ յայն աւուրսն վիճաբանել ումեք ՚ի վերայ այնց իրաց, մինչեւ ժողովն որոշեսցէ:
       Բայց քանզի յապաղեալ լինէր գումարումն ժողովոյն, զի արեւմտեայք ՚ի հեռաստանէ անագանէին գալ, ոչ համբերեալ Յուստինիանոսի` ինքնին վերստին հրովարտակ եհան ընդդէմ այնց երից գլխոց. եւ հրամայեաց կախել զպատճէնս նորա յեկեղեցիս: Ընդ այս դժուարեցեալ Վիգիլիոսի պապին, զի չէ'ր անկ Յուստինիանոսի զայս առնել ինքնին, ժողովեաց զեպիսկոպոսունս` որք ՚ի քաղաքի անդ էին, եւ արգել զամենեսին ՚ի հաւանութենէ հրովարտակի կայսերն. եւ ինքն խոյս ետ ՚ի Քաղկեդոն. եւ ապա զիջեալ կայսեր` յետս դարձոյց զհրովարտակն, եւ եթող զիրսն ըհանուր ժողովոյ:
       բ. Եւեալ ապա հարիւր վաթսուն եւ հինգ հայրապետաց` գումարեցան ՚ի կայսերական քաղաք անդր ՚ի Կոստանդինուպօլիս` յամի տեառն. 553. յերկրորդ ամի թուականութեան հայոց: Առաքեաց հրովարտակ յայս ժողով Յուստինիանոս կայսր, առ ՚ի յորդոր լինել հարց անաչառ քննութեամբ հայիլ յառաջ եդեալ գլուխս բանից, եւ հաստատել զխաղաղ ութիւն ՚ի մէջ եկեղեցւոյ. ուր եւ յետ յիշատակելոյ զչորսին սուրբ ժողովս, եւ թէ զիա'րդ իւրաքանչիւր կայսերք` որք էին ՚ի նոյն ժամանակս, փոյթ կալան վասն նոցին իրաց, յայտ առնէ եւ զիւր ջանս: Զկնի Մարկիանոսի եւ Լեւոնի կայսերաց` ասէ. իբրեւ ՚ի վերայ անցին դոյզն ինչ ժամանակք, դարձեալ յարեան հետեւօղք Նեստորի եւ Եւտիքեայ եւ այնչափ աղմուկ գրգռեցին ՚ի սուրբ եկեղեցիս աստուծոյ, մինչեւ պառակտումն եւ հերձուած լինել ՚ի նոսա, եւ չառնել բնաւ հաղորդ ութիւն եկեղեցեաց ընդ իրեարս. քանզի ոչ իշխէր ոք ՚ի գնալն ՚ի քաղաքէ իւրմէ յայլ քաղաք` հաղորդիլ անդ, եւ կամ կղերիկոսի ուրուք յայլ քաղաք գնալ եւ յեկեղեցի մտանել: Այլ յորժամ Աստուած ըստ մարդասիրութեան իւրում հաւատաց ՚ի մեզ զհոգ իշխանութեանս, սկիզբն եւ հիմն մերոյ ինքնակալութեանս արարաք ՚ի մի միաբանել զպառակտեալ քահանայս սրբոց եկեղեցեացն Աստուծոյ յարեւելից մինչեւ յարեւմուտս: Եւ ՚ի բաց հատեալ զամենայն յոյզ եւ խնդիր, զոր գրգռէին ընդդէմ սրբոյ ժողովոյն Քաղկեդոնի հետեւօղքն Եւտիքեայ եւ Նեստորի, տուաք քարոզել զնոյն սուրբ ժողովն ընդ նախակարգեալ այլոց երից սուրբ ժողովոց եկեղեցեացն աստուծոյ , ստուգապէս գիտացեալ զի որ միանգամ ՚ի նմին կարգեցան զհաւատոյ բանք, համաձայն են ամիւ այլոց երեցունց սուրբ ժողովոց, եւ բազում իրօք շինեցաք եւ հանդուցաք զմիտս հակառակողացն առ այն սուրբ ժողով, իսկ զորս միանգամ յամառ գտան յընդիմակացութենէ առ այն սուրբ ժողով, ՚ի բաց մերժեցաք եթէ ՚ի սուրբ եկեղեցիս Աստուծոյ եւ եթէ ՚ի վանորայս. որպէս զի պահելով զմիաբանութիւն սուրբ եկեղեցեաց եւ քահանայից նոցա, մի եւ նոյն հաւատք զոր չորեքին սուրբ ժողովք դաւանեցին, ՚ի սուրբ եկեղեցիս Աստուծոյ քարոզեսցի:
       Արդ` յայս ժողով յետ բազում իրաց եւ քննութեանց, ՚ի մէջ բերին հարք ժողովոյն` ՚ի չորրորդ գումարման զմոլորակն գրուածս Թէոդորոսի Մոպսուեստացւոյ, եւ զհանգանակ դաւանութեան նորին. եւ գտեալ զամն վարդապետութեան Նեստորի` եւ իբր արմատ դառն անկոյ նորին, միաբան հերքեցին եւ նզովեալ դատապարտեցին, եւ ասէն. զայդ հանգանակ սատանայ է յօրինեալ. նզովեալ եղիցի յօրինօղ այդր հանգանակի… զ Թէոդորոս եւ զգրուածս նորա ամքին նզովեմք:
       գ. ՚Ի հինգերորդ գումարման հրամայեցին հարք ժողովոյն ՚ի մէջ բերել նաեւ զվկայութիւնս նախնեաց ընդդէմ նորին Թէոդորոսի. Ընթերցեալ լիցի զոր ինչ միանգամ գրեցին սուրբ հարք ընդդէմ Թէոդորոսի Մոպսուեստացւոյ եւ ընդդէմ հայհոյութեանց նորա. եւ որ ինչ գտանի յարքունի դիւանս եւ ՚ի պատմական ճառս. Եւ նախ յառաջ բերին զբազում գրուածս սրբոյն Կիւրղի. յորս բացէ ՚ի բաց հերքեալ լինէր վարդապետութիւն Թէոդորոսի: Եւ զկնի այնորիկ յառաջ բերին զթուղթն կամ զնամակն հայոց, զոր գրեալ էր սուրբն Սահակ Պարթեւ ընդդէմ Թէոդորոսի առ Պրոկղ համաձայնութեամբ հարցն հայոց. որք գումարեցան յերրորդ ժողովն Աշտիշատու. ըստ որում յիշեցաք. ի. 59. երես. 527. զորոյ զհատուած բանիցն գտանեմք ՚ի գործս այսր սիւնհոդոսի հատ. թ. երես. 240. ուր նախ իբր վերնագիր առաջի դնէ վերծանող նամակին զայս բան. ՚Ի նամակէն` մատուցին երիցունք եւ սարկաւագունք առաքեալք յեպիսկոպոսաց եւ այլոց ազգաց` առ Պրոկղ սրբազան եպիսկոպոս քաղաքին Կոստանդինուպօլսոյ: Եւ ապա սկսաւ կարդալ զբանս նամակին հայոց. յորում գրեալ էր այսպէս:
       Գտաւ այր ոմն ժանտ, եւս առաւել գազան դիւանման սուտանուն Թէոդորոս, զեպիսկոպոսութեան ունելով զձեւ եւ զանուն յանկեան ուրեք եւ յանծանօթ վայրի ղօղեալ ՚ի յերկրի, յանաւագ աւանի միում կիւլիկեցւոց ՚ի Մոպսուեստիա. որոյ սկիզբն եւ ծագումն առեալ հերձուածոյ ՚ի Պօղոսէ Սամոստացւոյ, եւ ՚ի նոյն յարեալ եւ զՓոտինեայ զաղանդս եւ զայլոց հերեսիովտապետաց ՚ի գիրսն յաղագս մարդեղ ութեան տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, նոցին հետեւող գտանի բանից յամենայն ՚ի գրուածս իւրում. եւ ես չարագոյն:
       Սա պատիր մեքենայիւք եւ յանդուգն լրբութեամբ եւ սատանայական աղանդով գուն գործէր յոգիս հարկանել զմարդիկ ՚ի սլաք դեղեալ նետից իբրեւ լեզուաւ իժի եւ թունով քարբի. այլ առ ժամանակ մի արգելեալ փակել գաղէր յորջ իւր, զանգիտեալ յերեսաց իշխան ութեան նոցա, որք ՚ի մեծէն Աստուծոյեւ ՚ի փրկչէն մերմէ Յիսուսէ հրաման ընկալան կոխել զօձս եւ զկարիճս եւ զամենայն զօրութիւնս թշնամւոյն. զսրբոցն ասեմ զառաքելոց. եւ զնոցին հետեւողաց` զնահատակաց եւ զխոստովանողաց եւ զհայրապետաց, եւ որ այլ եւս որք իցեն: Այլ չգիտեմ զիարդ ժամ պարապոյ առեալ` սկսաւ սողել նաեւ արտաքոյ իւրոց սահմանաց, համարձակեալ եւ ՚ի վիճակին` որ ոչ իւրն էր, իբրեւ զներհուն ճարտարաբան. եւ ՚ի խօսիլ անդ իւրում յեկեղեցւոջ Անտիոքայ ասորւոց` այսպէս ասաց. մարդ Յիսուս… (եւ աստ առաջի դնեն զմոլար վարդապետութիւնս Թէոդորոսի. եւ ապա յարեն).
       Աղմուկ անհնարին յարուցեալ դորա ՚ի մէջ եկեղեցւոյ իւրովքն ապիրատ բանիւք` յայտնի ծանուցաւ խոտորեալ յուղղութենէ շաւղաց վարդապետութեան. զի ոչ ուղիղ է ճանապարհ նորա. որ թիւրեալն է: Վասն որոյ բազումք ՚ի պաշտօնէից եկեղեցւոյ համարձակեալ ընդդէմ նորա` յաղթող գտան նմա, ցուցեալ` թէ ՚ի նմանէն շարժեալ է թշուառացեալն Նեստոր, եւ զնողկալի զնորա ասացուածս ընկալեալ. որով եւ այլ բազում աղմուկ գրգռեցաւ ՚ի ժողովրդեան ՚ի սակս տարաձայնելոյ բանից նորա յեկեղեցւոյ. որպէս է տեսանել ՚ի թուղթն Յովհաննու Անտիոքացւոյ առ Նեստոր:
       Զբազում ժամանակս ՚ի սոյն դեգերեալ Թէոդորոսի` հաւանեցոյց բազմաց եւ նմին Նեստորի, թէ Քրիստոս` որդի Աստուծոյ կենդանւոյ որ ծնաւ ՚ի սրբոյ կուսէն Մարիամայ, ոչ է` որ ՚ի հօրէ ծնեալն Աստուած բան` համագոյակից ծնողին, այլ մարդ ընկալուչ գործակց ութեան բանին Աստուծոյ ընդ չափաւ իւրումն կամաւորութեան. որում առ ՚ի արժանաւոր լինելոյ լծակից գոլ բանին` յառաջագոյն անկ էր սրբիլ յարատոյ. զի մարթասցի հաղորդ լինել սրբութեան, լոկոյ անուան որդի ութեան եւ տէրութեան. քանզի զիա՞րդ ասէ հնար իցէ Աստուծոյ եւ մարդոյ մի լինել ՚ի ձեռն միաւորութեան. որ փրկէն եւ որ փրկի. որ նախ քան զյաւիտեանս, եւ որ ՚ի Մարիամայ երեւեցաւ. տէրն եւ ծառայն, արարիչն եւ արարածն: Զայդոսիկ եւ զդոցին նմանս ժպրհեցաւ ասել նա ինքն թշնամին Քրիստոսի Թէոդորոս. եւ ՚ի գիրս իւր արձանացոյց, կեղծիս իմն յօդեալ` իբր թէ ընդդէմ հնարի զինիլ Արիոսի եւ Եւնոմեայ եւ Ապօղինարի. եւ չետ բնաւ բանին Աստուծոյ ծնելոյ ՚ի գոյացութենէ Աստուծոյ հօր` զըստ մարմնոյ ծնունդ ՚ի սրբոյ կուսէն Մարիամայ, եւ կամ զայլ ինչ ՚ի սակս մարդեղութեան. այլ զայս ետ լոկ Յիսուսի Քրիստոսի, որ օծաւն ասէ եւ հաղորդ գտաւ փառաց, որում կցորդն է վասն կանխելոյ առ նա շնորհայ յաստուծոյ բանէն` ՚ի ճշմարիտ եւ ՚ի համագոյակից որդւոյ առ բարւոք կեալ ընդ նմա:
       Եւ իբրեւ որսացեալ եղեւ ՚ի սոյն հաւանութիւն Նեստոր այլովքն հանդերձ, խնդալից լինէր սատանայ, զի ՚ի ձեռն որդւոյ իւրոյ Թէոդորոս ի ամոքեաց յօգունց եւ Նեստորի` արբանեկեալ այնմ մոլորութենէ: Եւ ոչ շատացաւ կորստեամբ ոմանց` որ յերկիրն Ասորւոց, այլ` գուն գործէր` զի եւս առաւել սփիւռ աճեցեալ` ընդ երկիր տարածանիցի: Եւ զի (զայնու ժամանակաւ ) դիպաւ այրի մնալ եկեղեցւոյդ (Կոստանդինուպօլսոյ ), չգիտեմք վասն որոց մեղանաց, եւ կամ զիարդ կալաւ զաթոռ եպիսկոպոսութեան Նեստորիոս ՚ի ձեռն մեքենաւոր հնարից ոմանց ապաշնորհաց, որք ոչ յաստուծոյ առնուն զշնորհս. եւ չարաչար ՚ի գործ արկեալ զիշ խանութիւն իւր ` ծանծանօք խայտայր իւրովն ամպարշտութեամբ յաղթօղ գտանիլ քան զվարդապետ իւր զ Թէոդորոս:
       Այլ գթասիրեալ Աստուծոյ յեկեղեցիս յարոյց ընդդէմ նորա զբազումս. յորոյ սակի գտեալ եւ մեք նուաստքս ոչինչ անփոյթ արարաք` մինչեւ ցմահ պատերազմեալք վասն ճշմարտութեան. որպէս յանդիման կացուցաք ՚ի նամակի անդ մերում զոր գրեցաք առ բարեպաշտ եպիսկոպոսն Աղեքսանդրացւոց Կիւրեղ ընդդէմ Թէոդորոս ի եւ գրուածոց նորա. եւս եւ ՚ի նամակի աստ` զոր առ ձերոյինդ ուղղեմք գերապատուութիւն: Եւ խնդրեմք, զի յետ ընթռնլոյ ձեր զայդ` ընթերցջիք եւ զայն. որպէս զի միաբան դիմադր ութիւն ընդդէմ Թէոդորոսի, եւ ընդդէմ պիղծ գրուածոց եւ վարդապետութեան նորա, եւ որոց զնորին նմանն խորհին եւ ուսուցանեն: Եւ որպէս հաճոյ թուեցաւ տեառն դատապարտել յայտնապէս եւ յանուանէ զպիղծն Նեստոր ՚ի տիեզերական ժողովն Եփեսոսի, սոյնպէս եղիցի` եւ զոր յառաջնմէ առ ՚ի ձէնջ առանց անուան դատապարտեցաւ, դատապարտել յանուանէ զ Թէոդորոս զեւս գարշելի գտեալն ՚ի պէսպէս ամպարշտութիւնս. ընդ նմին եւ զորս ընդ անօրէն վարդապետութեան նորա խորհին եւ ուսուցանէն ցայժմ յերկրին Ասորւոց եւ ՚ի Կիւլիկիա: Զայս ամենայն բանս նամակին հայոց յառաջ բերեալ ընթերցան հարք ժողովոյն ՚ի վկայ ութիւն հաստա տութեան առաջիկայ խնդրոյ իւրեանց` իբրեւ հզօր ջաղջախիչ մոլորութեան Թէոդորոսի. զոր եւ ինքեանք դատապարտեցին ՚ի ժողովի անդ: Նոյնպէս յառաջ բերին եւ զբանս նամակին Պրոկղի գրելոյ առ Հայս. ուր առանց յիշատակ ութեան անուան հերքի մոլորութիւն Թէոդորոսի. յառաջ բերին եւ զայլ բազում բանս գրեալս յառաջին ժամանակս ընդդէմ նորա: Իսկ զթուղթն` որ յօրինեալ էր ՚ի թշնամեաց ՚ի դիմաց Կիւրղի ՚ի գովութիւն Թէոդորոսի` բազում իրօք յայտնի ցուցին լինել սուտ եւ կեղծիք. որպէս է տեսանել յերես. 263. մինչեւ ՚ի 266: Եւ ապա դատապարտեցին եւ զմոլորական գրուածս Թէոդորետոսի եւ իբասայ` առանց դատապարտելոյ զանձինս նոցա. զի նոքա յայտնի նզովեալ էին զՆեստոր ՚ի ժողովն Քաղկեդոնի: Դատապարտեցին եւ զմոլորութիւն Որոգինեայ, նոյնպէս զաշակերտս նորա` որք գրեալ էին զհերձուածողական բանս:
       դ. Յետ այսորիկ ՚ի յութերորդ գումարման կամելով կանոնս սահմանել ընդդէմ սոցա եւ ընդդէմ ամենայն նեստորականաց եւ Եւտիքեանց` խօսեցան նախ հարք ժողովոյն, եւ ասեն. Վերստին կրկնելով զոր միանգամ գործեցաւս ՚ի ժողովի աստ դարձել խոստովանիմք ընդունիլ զչորեսին սրբազան ժողովս, այսինքն զՆիկիայն, զԿոստանդինուպօլսին, զԵփեսոսի զառաջինն, եւ զՔաղկեդոնին: Եւ զոր ինչ միանգամ ՚ի նոսին սահմանեցին ՚ի վերայ մի եւ նոյն հաւատոյ, քարոզեցաք եւ քարոզեմք, եւ զորս ոչ ընդունինն զնոսա` օտարս դատեմք լինել ՚ի կաթուղիկէ եկեղեցւոյ: Եւ եւս ընդ այլ ամենայն հերեսիովաս, որք դատապարտեցան եւ նզովեցան ՚ի նախասացեալ չորից սուրբ ժողովոց եւ ՚ի սուրբ կաթուղիկէ եւ յառաքելական եկեղեցւոյ… դատապարտեմք եւ նզովեմք զերեսին նախայիշատակեալ գլուխս. այսինք է զ Թէոդորոս զամպարիշտ մոպսուեստացին` հանդերձ պիղծ գրովք նորին. եւ զայնոսիկ գրուածս` զորս ամպարշտօրէն գրեաց Թէոդորետոս. եւ զամպարիշտ թուղթն` որ ասի գրեալ յԻբասայ. նոյնպէս եւ զջատագովս նոցա, եւ զայնոսիկ` որք գրեցին կամ գրեն ՚ի ջատագով ութիւն նոցա, եւ կամ յանդգնին ասել զայնս ուղիղս գոլ, եւ զամպաշտ ութիւնս նոցա պաշտպանեն կամ գուն գործեն պաշտպանել, որ թէ համաձայն իցեն վարդապետութեան սրբոց հարց` կամ սրբոյ ժողովոյն Քաղկեդոնի :
       Եւ ապա սահմանեցին զչորեքտասան կանոնս, որք կարգին ընդդէմ մոլար վարդապետութեան այնց երից գլխոց, եւ ընդդէմ աղանդոյն Նեստորի եւ Եւտիքեայ. յորոց զչորս կանոնսն համառօտելով` պատշաճ համարիմք դնել աստ առաջի. որովհետեւ այն կանոնք յարմատոյ ջնջեն զվէճ եւ զհակառակ ութիւն ծագեալ ՚ի մէջ բազմաց որպէս եւ ՚ի մէջ հայոց` ՚ի վերայ սահմանադրութեան Քաղկեդոնի սուրբ ժողովոյն: կանոն. ե. Եթէ ոք յասելն յերկուս բնութիւնս` իմանայ զբաժանումն բնութեանց, եւ ոչ խոստովանի զմի տէր մեր յաշխարհ Քրիստոս կատարեալ աստուածութեամբ եւ կատարեալ մարդկութեամբ` անշփոթաբար միաւորեալ` առանց փոփոխելոյ աստուած ութեան ՚ի մարդկութիւն, եւ մարդկ ութեան յաստուածութիւն, այնպիսի նզովել լիցի: կանոն. ը. Եթէ ոք ՚ի խոստովանիլն` թէ յերկուց բնութեանց եղեւ միում, եւ կամ յասելն` մի բն ութիւն բանին մարմնացելոյ, ոչ իմանայ այնպէս` որպէս հարքն ուսուցին, այսինքն թէ` յաստուածային բնութենէ եւ ՚ի մարդկային բնութենէ միով անձնաւո րութեամբ է մի Քրիստոս, այլ` իմանայ, թէ այնու եղեւ մի պարզ է ութիւն աստուած ութեան եւ մարմնոյն, եւ կամ շփոթմամբ մի գոյացութիւն, այնպիսին նզովեալ լիցի: կանոն. թ . Եթէ ոք ասիցէ զՔրիստոս երկրպագիլ յերկուս բն ութիւնս երկու երկրպագութեամբ, որոշակի աստուծոյ` եւ որոշակի մարդոյ, եւ կամ ՚ի մի բ նութիւն շփոթել, նզովել լիցի: կանոն. ժ. Եթէ ոք ոչ խոստովանի զտէր մեր Յիսուս Քրիստոս` որ խաչեցաւ մարմնով, լինել Աստուած ճշմարիտ եւ տէր փառաց, եւ մի ՚ի սրբոյ երրորդութենէն, նզովեալ լիցի: Զկնի այսոցիկ կարգեցան եւ այլ հնգետասան կանոնք նզովից ընդդէմ մոլորութեան Որոգինեայ, եւ ջատագովաց նորա. եւ աւարտեցաւ ժողովն:
       ե. Պատճառաւ այսր ժողովոյ բազում շփոթութիւնք ծագեցան յեպիսկոպոսունս արեւմտեայց. զի յոլովք ՚ի նոցանէ ընդդէմ զինէին սուրբ ժողովոյն` ջատագովելով զբան երից գլխոց. զորս ջանացաւ զիջուցանել աշխարհական իշխանութեամբ Ներսէս մեծ պատրիկ հայկազն, զորմէ ունիմք խօսիլ ՚ի յաջորդ գլուխդ: Գրեցին առ հակառակօղսն եւ քահանայապետքն Հռովմայ բազում թուղթս. եւ յետ բազում ամաց հազիւ մարթացան խաղաղել զնոսա. ՚ի մէջ որոց Պեղագիոս երկրորդ` սրբազան քահանայապետն Հռովմայ գրեաց թուղթ առ Եղիա Աքուիլացի եւ առ այլ եպիսկոպոսունս Իստրիոյ, որք ոչ հաւանէին դատապարտել զերիս գլուխսն. եւ զայս թուղթ ետ շարագրել Գրիգորի սարկաւագի իւրում, որ եւ եղեւ յետոյ քահանայահետն, այն է մեծն Գրիգոր պապ: Յայսմ թղթի գեղեցիկ բանիւք եւ քաղցր ոճով եւ ճոխ վարդապետութեամբ առաջի դնէ քահանայապետն, թէ պա'րտ է նզովել եւ հերքել զերիս գլուխսն զայնոսիկ` գոլով այնց հակառակ չորից սուրբ ժողովոց եւ համօրէն սրբոց հարց: Եւ զի մի ' ոք ասէ կարծեսցէ, թէ այն մոլորական գիրք` որք ասին Թէոդորոս ի, լիցեն նորա, Զգրուածս հարց` թէ հաճիք` ՚ի մէջ բերցուք առ այդ… եւ վկայիւք հաստատեսցուք: Աւանիկ եպիսկոպոսունք Հայաստանեայց նամակ արարեալ առ Պրոկղ եպիսկոպոս Կոստանդինական քաղաքին ընդդէմ Թէոդորոսի` ասեն. Գտաւ այր ոմն ժանտ , եւ'ս առաւել գազան դիւանման, սուտանուն Թէոդորոս. եւ աստ գրէ պապն ընդ մասին զբանս նամակին հայոց` զոր եդաք ՚ի վերոյ. եւ նովիմք ցուցանէ զգարշութիւն աղանդոյն Թէոդորոսի: Եւ ապա յաւելու. թէ նաեւ պրոկզ գրեաց պատասխանի առ Հայս` ՚ի հաստատ ութիւն բանից նոցա եւ ՚ի հերքումն Թէոդորոսի, որպէս է տեսանել հատ. թ. ժող. երես. 444: Եւ զկնի այսորիկ առ սակաւ եղեւ խաղաղ ութիւն ՚ի վերայ այսր յարեւմտեայս: Յայսմ ամի ` որպէս յայտնի բանք սրբոյն Կիւրղի եւ առաւել եւս բանք սրբոյն Սահակայ եղեն զօրաւոր գործիք սրբոյ ժողովոյն եւ առաքելական աթոռոյն ընդդէմ ջատագովացն Թէոդորոսի: Ասացի առաւել եւս, զի մինչեւ ցայնժամ ոչ ոք ՚ի հայրապետաց այնպիսի բանիւք եւ ժողովով դատապարտեալ էր զժանտն Թէոդորոս, որպէս արարեալն էր սուրբն Սահակ` գործակցութեամբ երջանիկ լծակցին իւրոյ սրբոյն Մեսրոպայ եւ այլոց հայրապետաց հայոց: Ուր եւ զայս մի ինչ արժան է ածել զմտաւ. զի ՚ի խնդրել սրբոյն Սահակայ եւ ամենայն հայոց ՚ի Պրոկղէ եւ յայլոց յայտնի դատապարտել յանուանէ զ Թէոդորոս որպէս զՆեստոր, ոչ յաջողեցաւ յայնմ ժամանակի. այլ Աստուած ելից զխնդիր հարց մերոց յայսմ եւ ՚ի սոյն սուրբ սիւնհոդոսի, այն է հինգերորդ ընդհանուր ժողով: